درجات انسان در قرآن‏

 یکى از صفات خداوند رفیع الدّرجات است که در سوره غافر به آن اشاره شده است:

رَفِیعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ» «1» 

بالا برنده درجات و صاحب عرش است، روح را [که فرشته وحى است‏] به فرمانش به هر کس از بندگانش که بخواهد القا مى‏کند تا مردم را از روز ملاقات [که روز رستاخیز است‏] بیم دهد.

خداوند درجات را به میزان اخلاص بالا مى‏برد، البته رفیع اگر به معناى بالابرنده باشد ولى اگر به معناى بلند مرتبه باشد، اشاره به اوصاف عالى خداوند است که در علم و قدرت و تمام اوصاف کمال و جمال به قدرى بالاست که بشر با تمام مقاماتش به اوج آن نمى‏رسد.

خداوند، انسان را به سبب ایمان و عبادت او درجه مى‏دهد و به مقامات عالیه مى‏رساند. همه اینها در سایه رحمت و لطف الهى است. که مى‏فرماید:

«وَمَن یَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُولئِکَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى‏» «2»

و کسانى که مؤمن بیایند در حالى که کارهاى شایسته انجام داده‏اند، براى آنان برترین درجات است.

به خصوص پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله را به لحاظ برترى‏هایى به آن درجات مى‏رساند پس هر کس دنیا و آخرت را انتخاب کند بهره مى‏برد و درجاتى نصیب او مى‏شود ولى درجات آخرت بسیار برتر و بهتر است.

کُلًّا نُّمِدُّ هؤُلَآءِ وَ هؤُلَآءِ مِنْ عَطَآءِ رَبّکَ وَ مَا کَانَ عَطَآءُ رَبّکَ‏مَحْظُورًا* انُظرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلَى‏ بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَکْبَرُ تَفْضِیلًا» «3»

هر یک از دو گروه دنیا طلب و آخرت خواه را [در این دنیا] از عطاى پروردگارت یارى دهیم، وعطاى پروردگارت [در این دنیا از کسى‏] ممنوع شدنى نیست.* با تأمل بنگر چگونه برخى از آنان را بر برخى [در امور مادى و بهره‏هاى دنیایى‏] فزونى بخشیدیم، و همانا آخرت از نظر درجات برتر، و از جهت فزونى بیشتر است.

اما به چه کسانى درجه مى‏دهند، به کسانى که تلاش و مبارزه در راه خدا انجام مى‏دهند و با جان و مال و هجرت به سوى کامیابى حرکت مى‏کنند.

الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ وَأُولئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ» «4»

آنان که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جان‏هایشان در راه خدا به جهاد برخاستند، منزلتشان در پیشگاه خدا بزرگ‏تر و برتر است، و فقط اینانند که کامیابند.

اما این مقامات و درجات به چه شکلى یا حالتى ظاهر مى‏شود که در قیامت براى مؤمنان آماده است، باید منتظر ماند که:

أُوْلئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ» «5»

مؤمنان واقعى و حقیقى فقط آنانند، براى ایشان نزد پروردگارشان درجاتى‏ بالا و آمرزش و رزق نیکو و فراوانى است.

آن وعده‏هایى که در قالب دنیایى و مثالى نمى‏گنجد.

درجات انسان در روایات‏

 پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله درباره درجات انسان‏ها در قیامت مى‏فرماید:

انَّ اللَّهَ یَقُولُ اعْدَدْتُ لِعِبادِىَ الصَّالِحِینَ، ما لاعَیْنٌ رَأَتْ، ولا أُذُنٌ سَمِعَتْ، وَلا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ بَلْهَ ما اطْلَعْتُکُمْ عَلَیْهِ. «6»

خداى تعالى فرموده است: براى بندگان نیک کردار خود چیزهایى فراهم آورده‏ام که نه چشمى دیده و نه گوشى شنیده است و به ذهن هیچ بشرى خطور نکرده است؛ بپرهیز که آگاه نمى‏شوید.

همانگونه که تفاوت تلاش‏ها در دنیا سبب تفاوت در بهره‏گیرى است، در امور معنوى و آخرتى نیز این تفاوت‏ها حاکم است. با این فرق که دنیا و تفاوت‏هایش محدود است ولى آخرت و تفاوت‏هایش نامحدود است. بنابراین درجات آخرت هم برتر و بیش‏تر است کما اینکه حضرت على علیه السلام در وصف بهشت مى‏فرماید:

دَرَجاتٌ مُتَفاضِلاتٌ، وَمَنازِلُ مُتَفاوِتاتٌ، لایَنْقَطِعُ نَعیمُها، وَلا یَظْعَنُ مُقیمُها وَ لایَهْرَم خالِدُها، وَ لایَبْأَسُ ساکِنُها. «7»

بهشت را درجاتى است که بر یکدیگر برترى دارند، و منازلى است که با هم تفاوت دارند، نعمتش قطع نمى‏شود، مقیم در آن بیرون نمى‏رود، ماندگار در آن پیر نمى‏شود، و ساکن آن تهیدست و نیازمند نمى‏گردد.

و حکمت الهى بر این است که کسى را براى پیامبرى انتخاب کند که بتواند سنگین‏ترین بار مسئولیت را به دوش کشد و نیکوتر از همه از عهده آن بیرون آید و داراى صفات برجسته هم باشد تا بالاترین مقام و منزلت به او عطا فرماید و با دعایى مستجاب به درجات والاتر برساند.

روح بلند مرتبه پیامبر در برخورد با ابن خولى‏

«ابن خولى، ظرفى از شیر و عسل براى پیامبر صلى الله علیه و آله آورد، رسول خدا صلى الله علیه و آله از خوردن آن امتناع ورزید و فرمود: دو نوشیدنى در یک وعده؟ و دو ظرف در یک ظرف؟ حضرت آن را میل نفرمود و فرمود:

من این را حرام نمى‏دانم اما خوش ندارم که فخر بفروشم و فرداى قیامت به خاطر چیزهاى زیاد دنیا حسابرسى شوم. من فروتنى را دوست دارم؛ زیرا هر که براى خدا فروتنى کند، خداوند او را رفعت مى‏بخشد.» «8» دعاى امت وسیله‏اى براى رسیدن پیامبر به آن مقام عظمى است که به شکرانه آنچه از هدایت و ایمان و شفاعت به وسیله آن پیامبر گرامى نصیبشان گردیده است همان طور که حضرت على علیه السلام در خطبه نماز جمعه‏اى، چنین دعایى شایسته در حق رسول اکرم صلى الله علیه و آله مى‏فرماید:

اللَّهُمَّ اعْطِ مُحَمَّداً الْوَسیلَةَ وَالشَّرَفَ وَالْفَضیلَةَ وَالْمَنْزِلَةَ الْکَریمَةَ،

الْلَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ اعْظَمَ الْخَلائِقِ کُلَّهُمْ شَرَفَاً یَوْمَ القیامَةِ وَأقْرَبَهُمْ مِنْکَ مَقْعَداً وَاوْجَهَهُمْ عِنْدَکَ یَوْمَ الْقِیامَةِ جاهاً وَافْضَلَهُمْ عِنْدَکَ مَنْزِلَةً وَنَصیباً، اللَّهُمَّ اعْطِ مُحَمَّداً اشْرَفَ الْمَقامِ وَحِباءَ السَّلامِ وَشَفاعَةَ الْإِسْلام. «9»

پروردگارا! به محمد صلى الله علیه و آله درجه و مقام و برترى و جایگاه نیکان عطا فرما، پروردگارا! محمد صلى الله علیه و آله و خاندانش را برترین آفرینش، برترین مقام در روز قیامت و نزدیک‏ترینشان نزد خودت و آبرومندترینان روز قیامت به پیش خودت و برترینان در مقام و بهره نزد خود قرار ده.

پروردگارا! به محمد صلى الله علیه و آله بالاترین مقام، سلامتى بدون نقص و وسیله شفاعت در اسلام عطا بفرما.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- غافر (40): 15.

(2)- طه (20): 75.

(3)- اسراء (17): 20- 21.

(4)- توبه (9): 20.

(5)- انفال (8): 4.

(6)- بحار الأنوار: 8/ 92، باب 23؛ کنز العمال: 15/ 778، حدیث 43069.

(7)- نهج البلاغه: خطبه 84. (8)- بحار الأنوار: 63/ 324، باب 4، حدیث 10؛ مکارم الاخلاق: 32.

(9)- بحار الأنوار: 74/ 354، باب 14، حدیث 31؛ الکافى: 8/ 175، حدیث 194