بهداشت دهان و دندان‏ - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» بهداشت دهان و دندان‏

حضرت صادق علیه السلام در روایت از فرموده نبىّ بزرگوار صلى الله علیه و آله اسلام نقل مى‏کند که حضرت فرمود:

مسواک کردن باعث پاک شدن آلودگى‏هاى دهان از غذاهاى مانده در لابه لاى دندان‏ها و در سطح و گوشه و کنار فضاى دهان است و سبب تحصیل رضاى پروردگار عالم است.

آرى، وقتى فضاى دهان از آلودگى پاک باشد و لا به لاى دندان‏ها تمیز بماند، لثه‏ها از دچار شدن به مرض خطرناک پیوره در امان خواهد بود، در نتیجه بزاقى که از دهان به معده و سایر دستگاه‏هاى گوارشى مى‏رود، از میکروب و اشیاى خسارت بار پاک و در نتیجه سلامت انسان پابرجاست و هر مؤمنى این‏گونه در حفظ سلامت بدن بکوشد- بدنى که باید در بسیارى از عبادات، مانند نماز، حج، روزه، جهاد، امر به معروف، نهى از منکر، کمک به مستمندان و یتیمان و فقیران شرکت داشته باشد- البته مورد رضا و عنایت و خشنودى و لطف حضرت دوست است.

کسى که به بهداشت و به خصوص، بهداشت دهان و دندان اهمیت ندهد و باعث هجوم امراض به بدن گردد و در نتیجه بدن او علیل و زار و ناتوان شود، تا حدى که از امور مهمه الهیّه باز بماند، محبوب خدا نیست!!

گروهى تصور مى‏کنند که جلب عنایت و خشنودى حق، فقط در پرتو عبادات معنوى است، در حالى که تصور آنان صحیح نیست؛ اسلام براى ظاهر و باطن، مادیت و معنویت، دنیا و آخرت، احکام و قوانینى اصیل و ریشه‏دار دارد که یک مسلمان و مؤمن باید به تمام آن قوانین توجه کند و در همه شؤون حیات، خود را با اسلام عزیز هماهنگ نماید؛ روگردانى از دستورهاى ظاهرى اسلام، مخصوصاً مسائل بهداشتى عمل بسیار بد و خطرناکى است و ضرر این روگردانى، هم دنیایى است و هم آخرتى!!

مؤمن در هر حال باید پاک و نظیف و طیب و تمیز باشد؛ خانه مؤمن، لباس مؤمن، شهر مؤمن، کوچه و خیابان و راه مؤمن و حتى گورستانى که مربوط به مؤمنان است. باید کاملًا تمیز و بهداشتى باشد.

مسئله دهان و دندان در زندگى مسلمان و مؤمن فوق العاده مهم است، بهداشت آن باید مورد توجه باشد؛ زیرا از برکت بهداشت دهان و دندان هر شؤون جسم و جان سالم و دیگران هم از دست انسان در اذیت نخواهند بود.

اما اگر دهان و دندان پاکیزه نباشد، اولًا: دندان ها زود از بین مى‏رود، ثانیاً:

دهان انسان بدبو و متعفن شده باعث آزار همسر و فرزندان و دیگران خواهد بود و آزار به دیگران به هر شکل ممنوع و از مصادیق ظلم است، ثالثاً: پس از مدتى کوتاه انسان دچار امراض مختلف جسمى و گوارشى شده و علیل و ناتوان خواهد شد و این‏که انسان خود را در معرض رنج و دیگران را هم در معرض زحمت بیندازد، از عدالت و حکمت به دور است!!

اهمیت مسواک در روایات‏

اسلام براى مسواک و به تعبیر گسترده‏تر براى بهداشت دهان و دندان قواعد محکم و متینى دارد که اطلاع از آن دستورهاى آسمانى و حکیمانه براى هر مرد و زن مسلمانى لازم است.

اولًا مسواک زدن از پیامبران الهى شروع شده و ثانیاً دستور اکید فرهنگ خداست.

قالَ الصَّادِقُ علیه السلام: السِّواکُ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلینَ‏ «1»؛

امام صادق علیه السلام فرمود: مسواک از آداب انبیا است.

وَقالَ أبُو عبداللّه علیه السلام: مِنْ أَخْلاقِ الْأَنْبِیاءِ السِّواکُ‏ «2»؛

و نیز امام صادق علیه السلام فرمود: مسواک از اخلاق پیامبران خداست.

وَقالَ الصَّادِقُ علیه السلام: أرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلینَ: التَّعَطُّرُ وَالسِّواکُ وَالنِّساءُ وَالْحَناءُ «3»؛

و نیز حضرت صادق علیه السلام فرمود: چهار چیز از روش فرستادگان خداست: بوى خوش، مسواک، ازدواج، خضاب با حنا.

قالَ أبُو عبداللّه: نَزَلَ جِبْرَئیلُ عَلى‏ رَسُولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله بِالسِّواکِ وَالْخِلالِ‏ وَالحَجامَةِ «4»؛

امام صادق علیه السلام فرمود: جبرئیل با سه چیز بر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرود آمد:

مسواک، خلال دندان‏ها و خون گرفتن.

عَنْ أَبى عبداللّه علیه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: اوْصانى جَبْرَئیلُ بِالسِّواکِ حَتَّى‏ خِفْتُ على‏ أَسْنانى‏ «5»؛

امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: جبرئیل آن چنان مرا به مسواک سفارش کرد، در حدى که من بر دندان هایم ترسیدم «که عجب عضو مهم و حساسى است».

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: مازالَ جِبْرَئیلُ یُوصینى بِالسِّواکِ حَتّى‏ ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَجْعَلُهُ فَریضَةٌ «6»؛

امام صادق علیه السلام نقل مى‏کند، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود به طور دائم جبرئیل مرا به مسواک سفارش کرد، تا جایى که گمان کردم از امور واجب خواهد شد.

عَنْ أبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: قالَ النَبِىُّ صلى الله علیه و آله: مازالَ جِبْرَئیلُ یُوصینى بِالسِّواکِ حَتّى‏ خِفْتُ أَنْ أُحْفِىَ أَوْ أُدْرِدَ «7»؛

امام باقر علیه السلام مى‏فرماید: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: جبرئیل دائماً مرا به مسواک سفارش مى‏کرد، تا جایى که ترسیدم دندان‏هایم بدون مسواک ساییده شود یا از بین برود.

رسول عزیز اسلام صلى الله علیه و آله مسئله مسواک را در این روایات با ذکر نام مبارک جبرئیل یک امر الهى و متکى به وحى دانسته و روشن مى‏کند که مسئله مسواک دندان و بهداشت دهان یک امر الهى است و البته پیروى از این امر موجب خشنودى صاحب امر است، به همین خاطر در ابتداى روایت امام صادق علیه السلام از کلام رهبر اسلام آورده: مسواک، باعث جلب خشنودى خداست.

قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: فِى السِّواکِ ثَمانِیَةُ خِصالٍ: یَطیبُ الْفَمَ، وَیَشُدُّ اللّثَّةَ، وَیَجْلُو الْبَصَرَ، وَیَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ، وَیَفْرَحُ الْمَلائِکَةَ، وَیُرْضِى الرَّبَّ، وَیَزیدُ الْحَسَناتِ، وَیَصِحُّ الْمِعْدَةَ «8»؛

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: در مسواک هشت خصلت است:

دهان را پاکیزه مى‏کند، لثه را محکم مى‏نماید، به چشمان جلا و روشنایى مى‏دهد، بلغم را از بین مى‏برد و فرشتگان را شاد و خداوند را خشنود مى‏سازد، به حسنات مى‏افزاید و بهداشت معده است.

اما کلمه «طیب» از نظر مفهوم وسیع‏تر از لغت طاهر است، در حقیقت پیامبر صلى الله علیه و آله مى‏خواهند بفرمایند:

مسواک نفعش شامل پاکى دندان، قسمت‏هاى جوار دندان، پاکیزگى دهان و زیبایى میناى دندان و زیبایى چهره انسان است.

استحکام لثه با مسواک زدن به علت برطرف شدن آلودگى‏هایى است که در شیار بین دندان ها و لثه‏ها وجود دارد و همین آلودگى هاست که با مسواک برطرف مى‏شود و لبه لثه را که مرتب در آلودگى‏ها غرق بوده از بین برده و لثه محکم و نو مى‏رویاند.

اما جلاى چشم: شما وقتى عینک غبار نشسته خود را خوب پاک مى‏کنید یا سربازى که تفنگ خود را خوب تمیز مى‏کند، مى‏گویند: جلا یافت و آنچه در طب وارد است، همین کلمه جلاست.

اگر در حوالى چشم‏ها هر عامل عفونى و آلودگى برطرف شود، جلا و جلوه خاصى مى‏یابد و بر عکس اگر دچار همسایه بد شود رو به کدورت مى‏رود، تا آنجا که ممکن است یک دندان چرکین یا یک سینوس عفونت یافته، چشم را تار و حتى به طرف کورى بکشاند و چه بسا وجود یک کانون عفونى در دهان و دندان بر کلیه یا کبد اثر گذاشته و غیرمستقیم جلا و روشنایى چشم را کم نماید.

نبىّ اکرم در هر مطلبى حتى در مورد جلاى چشم به ذکر خواص مسواک زدن و اثر آن بر اعضاى مجاور پرداخته‏اند، گویا اصطلاحات طبى است که از دهان حضرت خارج مى‏شود.

مثلًا براى دهان کلمه «طیب» انتخاب مى‏فرماید و براى لثه کلمه «شدت» و براى چشم کلمه «جلا» و پس از این‏که انگشت بر دگمه احساسات و عواطف پیروان خود مى‏گذارند و مى‏گویند:

اى مسلمان! تو اگر دهانت را طیب و لثه‏ات را شدید و چشمت را جلا دادى و برادرت و افراد دیگر خانواده‏ات و همه این کار را کردند، به سلامتى اجتماع مسلمانان افزوده شده و پیشبرد اجتماع مسلمانان به طرف یک بهداشت صحیح و اصولى نه تنها فرشتگان را شاد مى‏سازد، بلکه آن که خالق فرشتگان و دهان و لثه و چشم است، راضى مى‏گردد.

با توجه به این‏که هرکس خدا از او راضى است، بهداشت روحى و روانى بسیار جالبى هم دارد، علاوه بر این‏که از این راه بر حسنات خود افزوده و مأجور و مثاب است معده خود را صحت بخشیده است.

نمى‏دانم به این معجزه حضرت توجه فرمودید که چرا جلاى چشم و طیب بودن دهان را اوّل آورده و بعد به خشنودى و رضاى فرشتگان و خدا پرداخته و در آخر بهداشت معده را بیان کرده است؟

مگر نیست که در اسلام همیشه و همه جا ترتیب رعایت شده و مطالب بر حسب اهمیت، مى‏آیند. اما در اینجا چه شد که بهداشت دهان و دندان آغاز سخن است و در میان خشنودى خدا و فرشتگان و در پایان از صحت معده صحبت مى‏شود!!

اگر بهداشت روانى شما درست نباشد، «یعنى مجرى دستورهاى روحى و عبادى و معنوى حضرت حق نباشید» مسواک، دندان‏ها را پاک و دهان را خوشبو و لثه را محکم مى‏سازد، اما با روان نادرست و روحیه مضطرب، ناحیه هیپوتالاموس و سایر غدد و اعضا اجازه نمى‏دهند که گوارش درست باشد، از این‏رو مسواک و خشنودى خدا با هم عامل سلامتى معده‏اند «9».

آرى، به فرموده قرآن مجید:

[إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ‏] «10».

یقیناً خدا کسانى را که بسیار توبه مى‏کنند، و کسانى‏که خود را [با پذیرش انواع پاکى‏ها از همه آلودگى‏ها] پاکیزه مى‏کنند. دوست دارد.

شیوه مسواک زدن‏

این مسئله را نیز باید توجه داشت که دندان پزشکان سفارش مى‏کنند که مسواک‏ را از عرض دندان بزنید و این مطلبى است که در چهارده قرن قبل نبىّ بزرگ اسلام صلى الله علیه و آله سفارش کرده‏اند.

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: إِذا اسْتَکْتُمْ فَاسْتاکُوا عَرضاً «11».

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: چون خواستید مسواک کنید، از عرض دندان‏ها مسواک بزنید.

وقت مسواک‏

قبل از خوابیدن، وقت بسیار مناسبى براى مسواک است، براى این‏که ساعت‏ها محیط دهان در آرامش است، عمل تخمیر به راحتى در آن محوطه مساعد مى‏تواند انجام گیرد، یا اگر میکروبى باشد قدرت دارد فعل و انفعالاتى صورت دهد.

و بعد از خواب وقت بسیار خوبى است؛ زیرا هرچه در زمان استراحت به وجود آمده و حاصل رشد میکرب‏ها یا عمل تخمیر است، باید پاک کرد.

براى آنان که کمى محتاط ترند، مسواک کردن قبل از غذا که در اثر تماس غذا با آلودگى‏ها حتى یک ذره کثافت وارد گوارش نشود و مسواک زدن بعد از غذا تا چیزى نماند که براى عمل تخمیر یا آلودگى کانونى باشد، بسیار مناسب است.

پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله به حضرت على علیه السلام فرمود:

وَعَلَیْکَ بِالسِّواکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوءٍ «12».

یا على! بر تو باد که با هر وضو مسواک کنى.

و در روایتى فرمود:

یا على! بر تو باد با هر وضویى که نماز مى‏خواهى بخوانى به مسواک زدن.

و از آن حضرت است که:

مسواک زدن نصف وضوست‏ «13».

و نیز آن حضرت فرمود:

اگر امتم به رنج نمى‏افتادند، به آنان دستور مى‏دادم که با هر وضو مسواک کنند.

درباره مسواک زدن با وضو آورده‏اند که مردى قبل از وضو فراموش کرد که مسواک بزند. نزد حضرت صادق علیه السلام آمد و جریان را به عرض حضرت رساند.

حضرت فرمود: اکنون که قبل از وضو مسواک را فراموش کرده‏اى مسواک نصف وضو است.

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:

یا عَلى عَلَیْکَ بِالسِّواکِ لِکُلِّ صَلاةٍ «14».

یا على! بر تو باد که با هر نماز مسواک بزنى.

قالَ الصَّادِقُ علیه السلام: رَکْعَتانِ بِالسِّواکِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِواکٍ‏ «15».

امام صادق علیه السلام فرمود: دو رکعت نماز با مسواک، از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک بالاتر است.

در روایت آمده:

نبىّ اسلام صلى الله علیه و آله شبى سه بار مسواک مى‏زد: یک بار پیش از خواب، یک بار وقتى که از خواب براى راز و نیاز برمى‏خاست و یک بار پیش از نماز صبح‏ «16».

امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

هرگاه شب بلند شدى مسواک بزن که فرشته مى‏آید و دهان بر دهانت مى‏گذارد و هر حرفى مى‏زنى و مى‏خوانى ملک از آسمان‏ها بالا مى‏برد، پس دهانت باید خوشبو باشد «17».

از حضرت باقر علیه السلام است:

هرگاه از بستر برخاستى به اطراف آسمان‏ها نظر کن و بگو: «الحمد للّه» و بر تو باد به مسواک زدن که مسواک زدن در سحر پیش از وضو از مقررات است، سپس وضو بگیر «18».

نبىّ اکرم فرمود:

دهان‏هاى شما یکى از راه‏هاى نزدیک شدن به خداست، پس محبوب‏ترین دهان‏ها خوشبوترین آن‏هاست، هر اندازه مى‏توانید دهان را خوشبو نگه دارید «19».

در دنباله جملات مورد شرح، امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله مسواک را از سنت‏هاى سخت و آداب مهم دین خود شمرده و در مسئله مسواک براى ظاهر و باطن بدن، یا براى ظاهر جسم و باطن جان منافع زیادى است که صاحبان عقل از شمردن آن عاجزند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- الکافى: 6/ 495، باب السواک، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 2/ 6، باب 1، حدیث 1304.

(2)- الکافى: 6/ 495، باب السواک، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 2/ 5، باب 1، حدیث 1302.

(3)- من لا یحضره الفقیه: 1/ 52، باب السواک، حدیث 111؛ وسائل الشیعة: 2/ 10، باب 1، حدیث 1317.

(4)- الکافى: 6/ 376، باب الخلال، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 2/ 6، باب 1، حدیث 1305.

(5)- الکافى: 6/ 496، باب السواک، حدیث 8؛ وسائل الشیعة: 2/ 9، باب 1، حدیث 1314.

(6)- من لا یحضره الفقیه: 4/ 13، باب ذکر جمل من مناهى النبى، حدیث 4968؛ وسائل الشیعة: 2/ 9، باب 1، حدیث 1315.

(7)- الکافى: 3/ 23، باب السواک، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 2/ 5، باب 1، حدیث 1300.

(8)- مشابه این حدیث در الکافى: 6/ 495؛ وسائل الشیعة: 2/ 7 آمده است.

(9)- اولین دانشگاه و آخرین پیامبر.

(10)- بقره (2): 222.