قرآن مجید امید به کرم حق را از کسانى صحیح مى‏داند که ایمان را به حلیه عمل و جهاد و کوشش در راه حق بیارایند.

[إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ‏] «1».

یقیناً کسانى که ایمان آورده، و آنان که هجرت کرده و در راه خدا به جهاد برخاستند، به رحمت خدا امید دارند؛ و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

و هم چنین در روایتى از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل شده است:

ألْکَیِّسُ مَنْ دانَ نَفْسَهُ وَعَمِلَ لِما بَعْدَ الْمَوْتِ، وَالْأحْمَقُ مَنِ اتَّبَعَ نَفْسَهُ هَواها وَتَمَنَّى‏ عَلَى اللّهِ‏ «2»:

زرنگ و زیرک کسى است که از خود حساب بکشد و براى پس از مرگ عمل کند و نادان فردى است که نفسش پیرو هوا باشد و بدون عمل بر خداوند امید ببندد.

امید شیطانى‏

این گونه امید، امیدى شیطانى است که ابلیس براى گول زدن افراد نادان اختراع کرده و از این راه آنان را به انواع معاصى به امید آمرزش پاى بند مى‏کند و نمى‏گذارد به معالجه خود برخاسته و از چاه عمیق آلودگى نجات پیدا کنند.

به یکى از معصومان علیهم السلام گفتند:

گروهى مى‏گویند: به خداوند امیدواریم، اما به عمل صالح روى ندارند، پاسخ داد: هیهات، هیهات، این است آرزوى بیجا و امید بیهوده و حالى شیطانى، کسى که به چیزى مثل عفو و کرم حق امید دارد باید آن را به وسیله عمل طلب کند و هر کس از چیزى مانند عذاب خدا در وحشت است باید با ترک گناه از آن بگریزد، تکیه بر آرزوى بدون عمل، سرمایه بى‏خرد و احمق است‏ «3»!!

مغروران چون به برزخ برسند و تمام پرده‏ها از پیش چشمشان برداشته شود، فریاد برآرند: الهى! دیدیم و شنیدیم، ما را به دنیا برگردان تا عمل صالح بجاى آریم، ما اکنون فهمیدیم که ثواب آخرت و اجر و مزد آن به زلف عمل صالح گره خورده و به این حقیقت واقف شدیم که:

 [وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏] «4».

و این که براى انسان جز آنچه تلاش کرده [هیچ نصیب و بهره‏اى‏] نیست.

باید بدانیم که نقطه امید صحیح مربوط به بعد از عمل، یا در رابطه با وقت توبه و ترک تمام گناهان است، آرى، کسى که واجبات حق را ادا کرده و از گناه خوددارى نموده، یا کسى که با جرّقه الهى بیدار شده و به تمام معنا توبه کرده و از هر گناهى که به آن آلوده بوده دست برداشته، چنین کسى باید امید به رحمت حق داشته باشد، آیات و روایات هم، امید این دو گروه را صحیح مى‏داند.

در طول تاریخ قومى بودند که بر تمام عبادت‏ها مواظبت داشتند و امرى از اوامر حضرت دوست را از دست نمى‏گذاشتند، دل‏هاشان از خوف مقام حضرت حق مالامال بود، طول روز و شب را در طاعت حق بودند، در تقوا و ترس از عذاب پافشارى داشتند، از بند شهوت‏هاى غلط آزاد مى‏زیستند، در خلوت شب غرق در گریه بودند و پس از این همه جهد و کوشش و پاکى و خلوص امید به رحمت حق داشتند، سزاوار است که ما از این بزرگواران که در رأس آن‏ها انبیا و امامان و اولیاى حق بودند پیروى کنیم، نه مانند گروهى که خود را از عذاب در امان دانسته و خوش و خرّم روزگار مى‏گذرانند، اطمینان عجیبى به نجات خود دارند و بر خویش با آن همه آلودگى نمى‏ترسند، از همه طرف آلوده به گناهند و همانند ماهى دریا در دنیا غرقند و به تمام معنى از حضرت حق اعراض دارند، آن گاه مى‏گویند: به رحمت و کرم حق امیدواریم، اینان تصور مى‏کنند آنچه درباره کرم و رحمت حق مى‏دانند، انبیا نمى‏دانند تا به مردم خبر دهند!!

آه آه! اینان کجا و صالحان از عبّاد خدا کجا، آنان که تمام عمر را به پاکى‏ و درستى و فضیلت گذراندند و مصداق این روایت بسیار مهم بودند که در جوامع حدیث آمده:

ألْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ، وَالشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ‏ «5».

خیرى از آنان فوت نمى‏شد و به احدى و به جاندارى از آنان ضرر و زیان نمى‏رسید!

بیایید از آنچه در رابطه با خدا نیست به خدا پناه ببریم و از تنبلى و سستى در عمل بپرهیزیم و راه خود را از راه شیاطین و شیطان صفتان و مغروران و متکبران جدا کنیم و از حضرت دوست بخواهیم که توفیق آراسته شدن به ایمان واقعى و عمل صالح به همه عنایت بفرماید که طى طریق سخت و سلوک خالصانه مشکل و راه دور و مرگ برابر و میزان سنجش برپا و دیوان محاسبات الهى باز و آتش پیش رو و بهشت در انتظار آن کسانى است که اهل ایمان و عمل صالحند.

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: أللّهُمَّ إنّى أعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لایَنْفَعُ وقَلْبٍ لایَخْشَعُ، وَنَفْسٍ لا یَشْبَعُ، وَدُعاءٍ لایُسْمَعُ‏ «6»!

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خداوندا! به وجود مقدس تو پناه مى‏برم از دانشى که سود نداشته باشد و قلبى که آراسته به خشوع نباشد، و نفسى که از مادیت سیر نشود و دعایى که مستجاب نشود.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بقره (2): 218.

(2)- مجموعة ورام: 1/ 215.

(3)- الکافى: 2/ 68، حدیث 6.

(4)- نجم (53): 39.

(5)- الخصال: 2/ 433، حدیث 17؛ علل الشرایع: 1/ 115، باب 96، حدیث 11؛ بحار الأنوار: 66/ 395، باب 38، حدیث 78.

(6)- کنز الفوائد: 1/ 385؛ بحار الأنوار: 83/ 18، باب 38، حدیث 15