پیامبر بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله از یاران و اصحابش عیادت مى‏کرد و جویاى احوال آنان بود چنان که آنان او را عیادت مى‏کردند و جویاى حال او بودند.

او هنگام جدا شدن از آنان وداعشان مى‏کرد چنان که آنان او را وداع‏ مى‏کردند و هنگام برخورد با آنان به آغوششان مى‏گرفت چنان که آنان او را به آغوش مى‏گرفتند و رویشان را بوسه مى‏داد چنان که رویش را بوسه مى‏دادند و به آنان مى‏گفت: پدر و مادرم فدایتان! چنان که آنان به او مى‏گفتند پدران و مادرانمان فدایت.

اگر او را نیمه شب به میهمانى مى‏خواندند اجابت مى‏کرد. چون بر مرکب مى‏نشست نمى‏گذاشت کسى پیاده در خدمتش باشد، اگر مى‏توانست او را در ردیف خود سوار مى‏کرد و اگر نمى‏توانست به او مى‏گفت: تو پیش‏تر به فلان موضع که وعده‏گاه ماست برو من هم به دنبال مى‏رسم. چون بر کودکان مى‏گذشت به آنان سلام مى‏کرد «1».

رفع مشکل فراق‏ 

در روایت است که بردگانى از بحرین به محضر پیامبر صلى الله علیه و آله آمده، در مقابل او صف کشیده بودند. پیامبر در میانشان زنى را دید که مى‏گریست. فرمود:

چرا گریه مى‏کنى؟ گفت: پسرى داشتم که به بنى‏عبس فروختند، پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: چه کسى او را فروخته؟ زن گفت: ابو أُسید انصارى.

پیامبر صلى الله علیه و آله به خشم آمده، [به ابو أُسید انصارى‏] گفت: سواره مى‏روى و چنانکه او را فروختى، باز مى‏گردانى! ابو أُسید به مرکب سوار شد و او را باز آورد «2».

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: هر که میان مادر و فرزند جدایى اندازد، خداى تعالى‏ در بهشت او را از دوستانش جدا کند «3».

باز فرموده بود: شب بر سر مرغان نروید و آنها را از آشیانه مرانید که شب براى آنها وقت امان و استراحت است.

اوج نرمى و خوش خلقى‏

ابن عباس مى‏گوید: اخلاق خوش پیامبر صلى الله علیه و آله در مرتبه‏اى قرار داشت که روزى در مسجد نشسته بود و اصحاب و یاران آماده به خدمت در حضورش بودند.

در این هنگام مردى بیابانى از در مسجد در آمد در حالى که شمشیرى حمایل داشت و سوسمارى در دامن، فریاد زد: اى محمّد! تو جادوگرى دروغگو! یاران در صدد برآمدند که او را به قتل رسانند. حضرت آنان را از این کار باز داشت و به آن بیابانى فرمود: برادر عرب که را مى‏خواهى؟ گفت:

محمّد جادوگر و دروغگو را! فرمود: محمّد منم ولى نه جادوگرم نه دروغگو بلکه فرستاده خدایم.

عرب گفت: سوگند به بت که اگر مسأله شخصیت و منزلتت در کار نبود این شمشیر را از خونت سیراب مى‏کردم و سوگند به لات تا این سوسمار به تو ایمان نیاورد، من به تو ایمان نمى‏آورم! آنگاه سوسمار را رها کرد.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: اى سوسمار! پاسخ داد: لبیک! فرمود: من کیستم؟ گفت: تو فرستاده خدایى.

با این پیش آمد دل مرد بیابانى به نور معرفت گشاده شد و با نیتى صادقانه به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر صلى الله علیه و آله اقرار کرده، گفت: یا رسول اللّه! از در این مسجد درآمدم در حالى که در همه جهان هیچ کس نسبت به تو دشمن‏تر از من نبود، اکنون مى‏روم در حالى که هیچ کس را از خود به تو عاشق‏تر نمى‏یابم‏ «4».

تحمل مشقت و کشیدن بار امت‏

در روایت است: روزى پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله با یکى از یارانش به صحراى مدینه مى‏گذشت، دید پیرزنى بر سر چاه آبى آمده، مى‏خواهد آب بردارد ولى نمى‏تواند، حضرت نزد وى رفته، فرمود: پیرزن مى‏خواهى برایت از این چاه آب بکشم؟ پاسخ داد:

«إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ...» «5».

اگر نیکى کنید به خود نیکى کرده‏اید...

پیامبر صلى الله علیه و آله بر سر چاه آمد، دلو را کشید، مشک او را پر کرده، بر دوش خود نهاد و به پیرزن فرمود: پیش برو و راه خیمه‏ات را به من بنماى.

شخصى که همراه حضرت بود هرچه خواست مشک سنگین پر آب را از حضرت بگیرد و تا خیمه پیرزن بیاورد، حضرت نپذیرفت و فرمود: من به کشیدن بار امت و تحمل مشقت سزاوارترم.

پیرزن از پیش مى‏رفت و پیامبر صلى الله علیه و آله به دنبالش مشک آب را بر دوش مى‏کشید و به سوى خیمه مى‏آورد تا به در خیمه رسیدند، مشک را بر زمین نهاد و راه مدینه را در پیش گرفت.

پیرزن وارد خیمه شد و به فرزندانش گفت: برخیزید و این مشک را به‏ درون خیمه آورید، گفتند: مادر! این مشک سنگین را چگونه به اینجا آوردى؟ گفت: جوانمردى شیرین سخن، زیباروى، خوش خوى، نسبت به من بسیار مهربانى فرمود و این مشک را به دوش گرفت و به اینجا آورد.

گفتند: کجا رفت؟ گفت: همان است که در آن راه مى‏رود.

فرزندان دنبال آن بزرگوار رفتند، چون حضرت را شناختند به سوى خیمه دویده، گفتند: اى مادر! این جوانمرد همان کسى است که تو به او ایمان آورده‏اى و شب و روز مشتاق دیدار او هستى و پیوسته لاف محبّتش را مى‏زنى!!

پیرزن از خیمه بیرون دوید و فرزندانش نیز از پى او دویدند تا به حضرت رسیدند، به دست و پاى آن بزرگوار افتادند، پیرزن در حالى که به شدّت مى‏گریست گفت: یا رسول اللّه! تو را نشناختم که گستاخى کردم و نسبت به تو جسارت روا داشتم! چگونه از عهده این عذر برآیم؟ حضرت او را دلدارى داد و درباره او و فرزندانش دعاى خیر کرد و آنان را به مهربانى باز گرداند «6»!

هرگز سبب کدورت میان مردم نشوید

در روایت است که: روزى بدن مبارک پیامبر صلى الله علیه و آله را تب گرفت و آن روز نوبت قرار داشتن آن حضرت نزد حفصه بود.

عایشه قدحى از آش جو به کنیزکى داد و براى آن حضرت فرستاد. کنیزک هنگامى که قدح را به خانه حفصه آورد حفصه پرسید چیست؟ کنیزک گفت: آش جوى است که عایشه براى پیامبر صلى الله علیه و آله فرستاده است. حفصه به شدّت برآشفت و گفت عایشه به حق من تجاوز کرده است مگر پختن آش‏ جو از من برنمى‏آید؟ یا محبت من نسبت به پیامبر کمتر از اوست؟

سپس قدح را از کنیزک گرفته، بر زمین زد به طورى که قدح شکست و آش بر زمین ریخت.

پیامبر صلى الله علیه و آله پاره‏اى از قدح را که اندکى از آش جو در آن بود برداشت و تناول فرمود و به دنبال کنیزک آمد و گفت: اى کنیز! اگر عایشه پرسید پیامبر از این آش خورد بگو آرى و آنچه از حفصه دیدى و شنیدى به او مگو که سبب نزاع شود و کدورتى میان آن دو پدید آید که من دوست ندارم غبار ملالى به خاطر کسى بنشیند.

و بعد از این حادثه بود که آیه شریفه.

«وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ» «7».

«و یقیناً تو بر بلنداى سجایاى اخلاقى عظیمى قرار دارى».

نازل شد «8».

بزرگوارى و کرامت‏

روایت است که عکرمه فرزند ابوجهل روز فتح مکه به سوى یمن گریخت. جماعتى او را از کرم و بزرگوارى رسول خدا صلى الله علیه و آله و اینکه حضرت کسى را بر گذشته‏اش سرزنش نمى‏کند و نیز بر گناه و جرم گذشته کسى مؤاخذه نمى‏نماید خبر دادند؛ عکرمه بازگشت و ترسان به مسجد الحرام آمد.

پیامبر صلى الله علیه و آله چون او را دید از جاى برخاست و رداى مبارکش را براى او انداخت و میان دو چشمش را بوسه داد.

عکرمه گفت از نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله بیرون نرفتم مگر اینکه او را از خود و پدر و فرزندم دوست‏تر داشتم. عکرمه به دست پیامبر صلى الله علیه و آله مسلمان شد و اسلامش صادقانه بود و در یکى از جنگ‏ها شهید شد «9».

درخواست قیمت عادلانه‏

مردى بادیه‏نشین خدمت رسول اسلام صلى الله علیه و آله آمده، عرضه داشت که:

شترى چند آورده‏ام و مى‏خواهم به فروش رسانم ولى از نرخ آن در بازار مدینه بى‏خبرم، مى‏ترسم خریداران مرا بفریبند. چه مى‏شد اگر با من مى‏آمدى تا این شتران را در سایه بصیرت و آگاهى تو مى‏فروختم؟

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود شتران را نزدیک من آر و یک یک را بر من عرضه کن، او چنین کرد و رسول خدا صلى الله علیه و آله هر یک را قیمت گذارى فرمود.

بادیه‏نشین به بازار رفت و هر شترى را به قیمتى که پیامبر صلى الله علیه و آله فرموده بود فروخت و باز آمد، به پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: مرا راهنمایى کردى و بیش از آنچه توقع داشتم سود بردم، اکنون چیزى از من قبول کن و آنچه مى‏خواهى از این مال من که از فروش شتران است برگیر، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: من چیزى نمى‏خواهم، بادیه‏نشین گفت: هدیه‏اى از من بپذیر، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:

نیازى ندارم، بادیه‏نشین اصرار ورزید، حضرت فرمود: اکنون که اصرار مى‏ورزى ناقه‏اى براى من بیاور که شیر دهد به شرطى که او را از بچه‏اش جدا نکرده باشى‏ «10».

جمع کردن هیزم با من‏

پیامبر صلى الله علیه و آله با اصحاب در سفرى به سر مى‏بردند، به آنان فرمود که: براى غذا خوردن بزى را بکشند. مردى گفت: کشتن بز با من، یکى گفت: پوست کندنش با من، دیگرى گفت: پختنش با من، پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: هیزم جمع کردنش با من.

یاران گفتند: یا رسول اللّه! شما به خود زحمت ندهید و رنج بر خود روا مدارید، ما هیزم را جمع مى‏کنیم، حضرت فرمود: مى‏دانم که شما در کار کردن کوتاهى نمى‏ورزید ولى خداى تعالى از اینکه بنده‏اش با جمعى باشد و با آنان در کار و فعالیت همراهى ننماید کراهت دارد «11».

جود و سخاوتى کریمانه‏

در روایت است: روزى رسول خدا صلى الله علیه و آله با جابر بن عبداللّه سوار بر شتر جابر به جایى مى‏رفتند. رسول خدا صلى الله علیه و آله به جابر فرمود: این شتر را به من بفروش، جابر گفت: پدر و مادرم فدایت شتر از شما، حضرت فرمود: نه، بفروش! جابر گفت: فروختم، رسول خدا صلى الله علیه و آله به بلال فرمود: بهاى شتر را به جابر بپرداز، جابر گفت: یا رسول اللّه! شتر را به که بسپارم؟ حضرت فرمود: شتر و بهایش هر دو ارزانى تو باد و خدا این داد و ستد را بر تو مبارک گرداند «12».

پی نوشت ها:

(1)- شرف النبى: 67.

(2)- دعائم الاسلام: 2/ 60، باب 14، حدیث 162؛ مستدرک الوسائل: 13/ 374، باب 10، حدیث 15639؛ شرف النبى: 68.

(3)- عوالى اللئالى: 2/ 249، باب 20، حدیث 20؛ مستدرک الوسائل: 13/ 375، باب 10، حدیث 15642.

(4)- منهج الصادقین: 9/ 370.

(5)- اسراء (17): 7.

(6)- منهج الصادقین 9/ 370، ذیل آیه شریفه‏ «وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ» قلم (68): 4.

(7)- قلم (68): 4.

(8)- منهج الصادقین: 9/ 371.

(9)- شرف النبى: 74.

(10)- شرف النبى: 75.

(11)- شرف النبى: 79.

(21)- شرف النبى: 68.