علل نقمت‏ - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» علل نقمت‏

گناهان تغییر دهنده نعمت‏

امام سجاد علیه السلام در حدیث ذیل به علل نِقَم اشاره مى‏فرمایند:

إنَّ الذُّنُوبَ الَّتى تُغَیِّرُ النِّعَمَ: الْبَغْىُ عَلَى النّاسِ، وَالزَّوالُ عَنِ الْعادَةِ فِى الْخَیْرِ وَاصْطِناعِ الْمَعْرُوفِ، وَکُفْرانُ النِّعَمِ، وَتَرْکُ الشُّکرِ؛ قالَ اللّهُ تَعالى‏:

إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى‏ یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ» «1»

گناهانى که باعث تغییر نعمت حق بر عبد است عبارت است از: ستم بر مردم، از دست دادن حالتى که مورث انجام خوبى است، تعطیل کردن نیکى به مردم، کفران نعمت و ترک شکر؛ خداوند مى‏فرماید: یقیناً خدا سرنوشت هیچ ملتى را [به سوى بلا، نکبت، شکست و شقاوت‏] تغییر نمى‏دهد تا آن که آنان آنچه را [از صفات خوب و رفتارشایسته و پسندیده‏] در وجودشان قرار دارد به زشتى‏ها و گناه تغییر دهند.

گناهان مورّث پشیمانى‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تُورِثُ النَّدَمَ: قَتْلُ النَّفْسِ الَّتى حَرَّمَ اللّهُ؛ قالَ اللّهُ فى قِصَّةِ قابیلَ حینَ قَتَلَ أخاهُ فَعَجَزَ عَنْ دَفْنِهِ:

فَأصْبَحَ مِنَ النّادِمینَ» «2»

، وَتَرْکُ‏

صِلَةِ الرَّحِمِ حینَ یَقْدِرُ، وَتَرْکُ الصَّلاةِ حَتّى‏ یَخْرُجَ وَقْتُها، وَتَرْکُ الْوَصِیَّةِ وَرَدِّ الْمَظالِمِ، وَمَنْعُ الزَّکاةِ حَتّى‏ یَحْضُرَ الْمَوْتُ وَیَنْغَلِقَ اللِّسانُ.

گناهانى که باعث پشیمانى و ندامت است: ریختن خون انسان که خداوند آن را حرام فرموده؛ حضرت حق در داستان قابیل که در مقام کشتن برادرش هابیل برآمد و از دفن وى عاجز ماند مى‏فرماید: نهایتاً از پشیمانان شد. و ترک صله رحم در زمان قدرت، وترک نماز تا وقت بگذرد، و ترک وصیّت، و ترک ردّ مظالم، و منع کردن زکات تا وقت حضور مرگ و بسته شدن زبان.

گناهان زایل کننده نعمت‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تُزیلُ النِّعَمَ: عِصْیانُ الْعارِفِ، وَالتَّطاوُلُ عَلَى النّاسِ، وَالاستهزاءُ بِهِمْ، وَالسُّخْرِیَّةُ مِنْهُم.

گناهانى که باعث زوال نعمت است: با شناخت به گناه مرتکب گناه شدن، تعدّى و تجاوز به حقوق مردم، ریشخند کردن انسان‏ها، خوار نمودن افراد.

گناهان دافع نعمت‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَدْفَعُ القِسْمَ: إظْهارُ الافْتِقارِ، وَالنَّوْمُ عَنِ صَلاةِ الْعَتَمَةِ، وَعَنْ صَلاةِ الْغَداةِ، وَاسْتِحْقارُ النِّعَمِ، وَشَکْوَى الْمَعْبودِ عَزَّوَجَلَّ.

گناهانى که نمى‏گذارد روزى و نعمت به انسان برسد: اظهار فقر و احتیاج، خواب ثلث اول شب که باعث از دست رفتن نماز است، خوابیدن تا قضا شدن نماز صبح، کوچک شمردن نعمت، و شکایت و گلایه از حضرت معبود عز و جل.

گناهانى که باعث پرده‏درى است‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَهْتِک الْعِصَمَ: شُرْبُ الْخَمْرِ، وَلَعْبُ الْقِمارِ، وَتَعاطِى ما یُضْحِک النّاسَ، وَاللَّغْوُ، والْمُزاحُ، وَذِکْرُ عُیُوبِ النّاسِ، وَمُجالَسَةُ أهْلِ الرَّیبِ.

گناهانى که باعث پرده درى مى‏گردد: شرابخوارى، قمار بازى، انجام کارى که به ناحق مردم را بخنداند (دلقک بازى)، کار بیهوده، شوخى بى‏جا، گفتن عیوب مردم، و معاشرت با اهل شکّ و تردید.

گناهان نازل کننده بلا

وَالذُّنُوبُ الَّتى تُنْزِلُ الْبَلاءَ: تَرْکُ إغاثَةِ الْمَلْهُوفِ، وَتَرْکُ مُعاوَنَةِ الْمَظْلُومِ، وَتَضْییعُ الأمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْىِ عَنِ الْمُنْکَرِ.

گناهانى که باعث نزول بلاست: ترک فریادرسى نسبت به انسان دلسوخته گرفتار، و ترک یارى مظلوم، و ضایع کردن امر به معروف و نهى از منکر.

گناه حمایت از دشمنان‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تُدیلُ الأعْداءَ: الْمُجاهَرَةُ بِالظُّلْمِ، وَإعْلانُ الْفُجُورِ، و إباحَةُ الْمَحْظُورِ، وَعِصْیانُ الْأخْیارِ، وَالْانْقِیادُ إلَى الْأشْرارِ.

گناهانى که باعث پیروزى دشمنان است: آشکارا ظلم کردن، معصیت در برابر همگان، حلال دانستن حرام، سرپیچى از خواسته نیکان، اطاعت از بدکاران.

گناه و مرگ زودرس‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تُعَجِّلُ الْفَناءَ: قَطیَعةُ الرَّحِمِ، وَالْیَمینُ الْفاجِرَةُ وَالأقْوالُ الْکاذِبَةُ، وَالزِّنا، وَسَدُّ طُرُقِ الْمُسْلِمینَ، وَادِّعاءُ الْإمامَةِ بِغَیْرِ حَقٍّ.

گناهانى که باعث مرگ زودرس است: قطع رحم، سوگند دروغ، گفتار به کذب، زنا، بستن راه مسلمین، و ادّعاى بى‏جاى رهبرى.

گناه و قطع امید از حق‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَقْطَعُ الرَّجاءَ: الْیَأسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ، وَالْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ، وَالثِّقَةُ بِغَیْرِ اللّهِ تَعالى‏، وَالتَّکْذیبُ بِوَعْدِ اللّهِ.

گناهانى که باعث قطع امید از رحمت حق است: ناامیدى از رحمت حضرت رب، دلسردى از عنایت حق، تکیه به غیر پروردگار متعال، تکذیب وعده الهى.

گناه و تیره شدن فضا

والذٌّنُوبُ الَّتى تُظِلمُ الهواءَ: السِّحْرُ والکِهانَةُ والْإیمانُ بِالنُّجُومِ وَالتَّکذیبُ‏بِالْقَدَرِ وعقوقُ الوالدَیْنِ.

گناهانى که باعث تیره شدن فضاست، سحر و جادوگرى، عقیده به این که ستارگان در سرنوشت دخالت دارند، تکذیب مقدَّرات الهى و عاق پدر و مادر شدن.

شکسته شدن حرمت بین حق و عبد

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَکْشِفُ الْغِطاءَ: الْاسْتِدانَةُ بِغَیْرِ نِیَّةِ الْأداءِ، وَالْإسْرافُ فِى النَّفَقَةِ عَلَى الباطِلِ، وَالْبُخْلُ عَلَى الأهْلِ وَالْأوْلادِ وَذَوِى الْأرْحامِ، وَسُوءُ الْخُلْقِ، وَقِلَّةُ الصَّبْرِ، وَاسْتِعْمالُ الضَّجَرِ وَالْکَسَلِ، وَالْاستِهانَةُ بِأَهْلِ الدِّینِ.

گناهانى که باعث برداشته شدن پرده حرمت بین حق و عبد است: وام گرفتن با نیّت بازنگرداندن، زیاده روى در بیهوده خرج کردن، بخل ورزى نسبت به اهل و اولاد و خویشان، بدخلقى، کم صبرى، اقامت در فضاى تنبلى و کسالت، سبک شمردن اهل دین.

گناه و عدم استجابت دعا

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ: سُوءُ النِّیَّةِ، وَخُبْثُ السَّریرَة، وَالنِّفاقُ مَعَ الْإخْوانِ، وَتَرْکُ التَّصْدیقِ بِالْإجابَةِ، وَتَأخیرُ الصَّلاةِ الْمَفْرُوضَةِ حَتّى‏ تَذْهَبَ أوْقاتُها، وَتَرْکُ التَّقَرُّبِ إلَى اللّهِ عَزَّ وجَلَّ بِالْبِرِّ وَالصَّدَقَةِ، وَاسْتِعْمالُ الْبَذاءِ وَالْفُحْشِ فِى الْقَوْلِ.

گناهانى که باعث عدم استجابت دعاست: بدى نیّت، آلودگى باطن، دورویى با برادران دینى، باور نداشتن اجابت دعا از جانب حق، تأخیر نماز واجب تا از بین رفتن وقت آن، ترک نیکى‏هایى که سبب تقرّب به حق است، ترک صدقه، ناسزا و فحش در گفتار.

گناه و حبس باران‏

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَحْبِسُ غَیْثَ السَّماءِ: جَوْرُ الْحُکّامِ فِى الْقَضاءِ، وَشَهادَةُ الزُّورِ، وَکِتْمانُ الشَّهادَةِ، وَمَنْعُ الزَّکاةِ وَالْقَرْضِ وَالْماعُونِ، وَقِساوَةُ الْقُلُوبِ عَلى‏ أهْلِ الْفَقْرِ وَالْفاقَةِ، وَظُلْمُ الْیَتیمِ وَالْأرْمَلَةِ، وَانْتِهارُ السّائِلِ وَ رَدُّهُ بِاللَّیْلِ. «3»

گناهانى که باعث حبس باران است: ستم داوران در مسأله قضا، شهادت به ناحق، کتمان شهادت، منع زکات و قرض، منع اشیایى از قبیل ظرف، فرش و اثاث و آنچه مردم و به خصوص همسایگان بدان نیازمندند، سخت دلى نسبت به اهل فقر و فاقه، ستم بر یتیم و بیوه‏زنان و تهیدستان و بیچارگان، راندن سائل به قهر و تلخى، رد کردن حاجتمند به وقت شب.

در روایت بالا، تقریباً به هفتاد و پنج گناه، از جانب جامع اسرار الهیّه و ظرف انوار ربّانیّه حضرت امام زین العابدین علیه السلام اشاره شده که مورث اقسام نقمت‏ها در دنیاست. امّا نقمت‏هایى که هر یک از این گناهان در آخرت دارد و در قرآن مجید و روایات به آن اشاره رفته شرحش مساوى با مثنوى هفتاد من کاغذ خواهد شد.

امام سجّاد علیه السلام پس از نماز شب خود، دعایى مى‏خواند که در آن دعا به گوشه‏اى از عذاب جهنّم و نقمت آخرت اشاره داشت، سپس از حضرت حق نجات از گرفتارى فردا را در خواست داشت:

«پروردگارا! پناه مى‏برم به تو از آتشى که آن را بر اهل معصیت سخت و شدید قرار داده‏اى، و فراگیرى آن را نسبت به آنان که روى گردان از خشنودیت هستندوعده داده‏اى، از آتشى که نورش تاریکى، سهلش دردناک و دورش نزدیک است، آتشى که بعضى از آن بعض دیگر را مى‏خورد و برخى از آن به برخى دیگر حمله و یورش مى‏برد، آتشى که استخوان را خاکستر مى‏کند و به اهلش حمیم مى‏چشاند، و به کسى که در برابر او تضرّع کند و از او مهربانى طلبد رحم نمى‏کند و بر کسى که در برابرش خاشع و تسلیم است قدرت تخفیف ندارد و به گرفتارانش سخت‏ترین درد را مى‏چشاند. پناه مى‏برم به تو از عقرب‏هاى جهنّم که دهانشان باز است و مارهایى که داراى نیش پرزور و قوى هستند. پناه مى‏برم به تو از آشامیدنى جهنّم که امعا و احشاى اهلش را قطع کرده و دل‏هاشان را از جا مى‏کند.

الهى! مرا به طاعت و عبادت و اخلاق و عمل و ایمان و عشق که باعث نجات از آن عذاب است توفیق ده، که جز با عنایت و رحمت و لطف و مرحمت و کرم و آقایى تو کسى از آن عذاب رهایى ندارد.» «4» الهى و ربى و سیدى و مولاى:

اگر چون خاک پامالم کنى خاک درت گردم‏		و گر چون گرد بر بادم دهى گرد سرت گردم‏
کشى خنجر که مى‏سازم به دست خویش قربانت‏		چه لطفست این که من قربان دست و خنجرت گردم‏
تو ماه کشور حُسنىّ و شاه لشگر خوبان‏		گداى کشورت باشم اسیر لشگرت گردم‏
پس از مُردن چو در پرواز آید مرغ جان من‏		چو مرغان حرم بر گرد قصر و منظرت گردم‏