حقیقت راحتى‏ - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» حقیقت راحتى‏

در این حدیث بسیار مهم، وجود مقدّس حضرت صادق علیه السلام مسئله راحتى و خوشى و امنیّت را گوشزد مى‏فرمایند که آن خوشى و راحتى که فرزندان آدم به دنبال آن هستند، یافت نمى‏شود.

راحتى آن است که به دنبالش رنج و زحمت دوباره نباشد و الّا آنچه به دنبالش مشقّت و زحمت است، راحت نیست و راحت به معناى حقیقى در این دنیا براى کسى مقرّر نشده است.

در حدیث قدسى آمده:

من راحتى را در آخرت قرار دادم و مردم در دنیا دنبال آن هستند «1».

راحت به هنگام لقاى حق به مؤمن مى‏رسد و هیچ مؤمنى به خاطر نور ایمانش.

توقع راحت در این دنیا ندارد، دنیا جاى کوشش و زحمت و عمل است و به فرموده حضرت على علیه السلام:

ألا وَإنَّ الْیَوْمَ الْمِضْمارَ وَغَداً السِّباقَ وَالسَّبَقَةُ الْجَنَّةُ وَالْغایَةُ النّارُ «2».

امروز، زمان زحمت و مشقّت و رنج و حرکت و تکاپو است و فردا روز سبقت و مسابقه است، آنان که در این جهان، زحمت صحیح و رنج به حق کشیدند، در مسابقه فردا برنده بهشت‏اند و آنان که در مسیر حق به تکاپو برنخاستند، پایان عقب ماندگیشان دوزخ است.

[یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلى‏ رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ‏] «3».

اى انسان! یقیناً تو با کوشش و تلاشى سخت به سوى پروردگارت در حرکتى.

و نیز در آیه کریمه ذیل توجه نماییم:

[لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ] «4».

همانا، ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم.

از روز نخستین حیات که در تنگناى رحم با مشقّت‏هاى بسیار به سر مى‏برد، تا با فشار و زحمت، ولادت یافت و ادوار مختلف زندگى را از شیرخوارگى تا پیرى و فرتوتى، همه را در سختى‏هاى گوناگون و مشقّات و زحمات فراوان سپرى نمود، نشانه این است که هر کسى در این دنیا، چه مؤمن و چه غیر مؤمن در چهارچوب رنج و زحمت است و راحتى براى او در هیچ مرحله و دوره‏اى نیست، روشن مى‏شود که دنیا محل راحت و استراحت نیست، بلکه خانه رنج و مشقّت و زحمت و کوشش و مرارت و تکاپو است.

کوشش حق و تکاپوى باطل‏

آرى، همان طور که از قرآن مجید استفاده مى‏شود و روایات و آثار اسلامى هم‏ دلالت دارد و زندگى انسان‏ها نیز شاهد زنده‏اى بر مسئله است، دنیا جاى راحت و استراحت نیست و امکان راحت و استراحت هم به آن معنایى که مردم در جستجویش هستند، در این خانه محدود براى کسى فراهم نمى‏باشد.

انسان بخواهد یا نخواهد، باید براى ادامه حیات، همراه با رنج و زحمت و کوشش و مشقّت باشد.

چیزى که هست اگر کوشش و زحمت انسان بر اساس معیارهایى که قرآن و نبوت و امامت ارائه مى‏کنند انجام بگیرد، از پى این رنج و زحمت و کوششى که مطابق با معیارهاى الهى، انجام گرفته، نعمت ابد حق و روح و ریحان و راحت و استراحت ابدى است، چنانچه قرآن کریم در آیات زیر دلالت دارد:

[الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ* یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِیها نَعِیمٌ مُقِیمٌ* خالِدِینَ فِیها أَبَداً إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ‏] «5».

آنان که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جان‏هایشان در راه خدا به جهاد برخاستند، منزلتشان در پیشگاه خدا بزرگ‏تر و برتر است، و فقط اینانند که کامیابند.* پروردگارشان آنان را نزد خود به رحمت و خشنودى و بهشت‏هایى که براى آنان در آن‏ها نعمت هاى پایدار است، مژده مى‏دهد.*

همواره در آنجا جاودانه‏اند؛ یقیناً نزد خدا پاداشى بزرگ است.

شما در ایمان و توابع و آثار آن و هجرت و مسائل مهم آن و جهاد و آن همه تبعاتى که براى آن هست اندیشه کنید، ببینید مؤمن مهاجر مجاهد، در این دنیا با چه رنج‏ها و مشقّت‏ها و زحمت‏هایى روبرو است و سپس در دو آیه بعد دقت کنید که نتیجه این کوشش چه اجر گرانبهایى از رحمت و رضوان و نعیم مقیم است.

آرى، بر اساس وعده حتمیه الهیّه، کوشندگان در راه حق از اجر عظیم و نعمت جاوید و رضایت حضرت حق برخوردارند.

به قول حکیم فرزانه سنایى غزنوى:

تا معتکف راه خرابات نگردى‏		شایسته ارباب کرامات نگردى‏
از بند علائق نشود نفس تو آزاد		تا بنده رندان خرابات نگردى‏
در راه حقیقت نشوى قبله احرار		تا قدوه اصحاب لباسات نگردى‏
تا خدمت رندان نگزینى به دل و جان‏		شایسته سکّان سماوات نگردى‏
تا در صف اول نشوى فاتحه قل‏		اندر صف ثانى چو تحیّات نگردى‏
شه پیل نبینى به مراد دل معشوق‏		تا در کف عشق شه او مات نگردى‏
تا نیست نگردى چو سنایى زعلایق‏		نزد فضلا عین مباهات نگردى‏
محکم نشود دست تو در دامن تحقیق‏		تا سوخته راه ملامات نگردى‏

و اگر کوشش و زحمت و رنج و تکاپوى انسان که چاره‏اى از آن ندارد، برخلاف معیارهاى اصیل الهى باشد، زحمات انسان در پایان کار بر باد رفته و براى انسان حاصلى، جز حسرت و ندامت و عذاب جهنم برجاى نخواهد گذاشت، چنانچه آیات زیر وضع آنان را مى‏نمایاند.

[وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ* عامِلَةٌ ناصِبَةٌ* تَصْلى‏ ناراً حامِیَةً* تُسْقى‏ مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ* لَیْسَ لَهُمْ طَعامٌ إِلَّا مِنْ ضَرِیعٍ* لا یُسْمِنُ وَ لا یُغْنِی مِنْ جُوعٍ‏] «6».

در آن روز چهره‏هایى زبون و شرمسارند؛* [آنان که همواره در دنیا] کوشیده‏اند و خسته شده‏اند [و سرانجام سودى نیافته‏اند]* در آتشى سوزان‏ درآیند.* آنان را از چشمه‏اى بسیار داغ مى‏نوشانند؛* براى آنان طعامى جز خار خشک و زهرآگین وجود ندارد* که نه فربه مى‏کند و نه از گرسنگى بى‏نیاز مى‏نماید.

حضرت على علیه السلام مى‏فرماید:

فَرُبَّ دائِبٍ مُضَیِّعٌ وَرُبَّ کادِحٍ خاسِرٌ «7».

چه بسا فعال پرحرکت و حرارتى که نابود کننده است و چه بسا به رنج کوشنده‏اى که زیانکار و ضرر کننده.

وضع اکثر مردم امروز، به خصوص در اروپا و آمریکا و کشورهاى کمونیستى و بعضى از کشورهاى به ظاهر اسلامى در حقیقت مصداق دو جمله بالاست، چه زحمت‏ها که مى‏کشند، چه رنج‏ها که مى‏برند، چه مشقّت‏ها که تحمّل مى‏نمایند آن هم در راه پول و مقام، آن هم به قیمت قتل و غارت و عاقبت، تمام اموال را بجاى مى‏گذارند و مقام را از دست مى‏دهند و با پرونده‏اى که جز در جنایت مسابقه‏اى نداشتند به محکمه عدل الهى وارد شده و به حکم حضرت حق به اشدّ عذاب دچار مى‏گردند.

حرکت انسان در دنیا

صاحب «ترجمه و تفسیر نهج البلاغة» گفتار محکمى دارد بدین قرار «8»:

شاید بتوان گفت عمومى‏ترین پدیده‏اى که در کره خاکى فراگیر همه جانداران است، حرکت و جنبش است.

در حقیقت، جاندار منهاى حرکت مساوى است با جاندار منهاى جان، چنان که انسان منهاى اندیشه، مساوى است با انسان منهاى انسانیّت. این یک مسئله روشنى است که براى اثباتش نیازى به استدلال و جر و بحث وجود ندارد.

آنچه مهم است این است که اکثریت اسف‏انگیز بنى نوع انسان، حرکت به معناى طبیعى محض آن را، دلیل موجودیت خود تلقى مى‏کنند. آنان استدلالى که به «من هستم» مى‏آورند، این است که مى‏توانند راه بروند، مکان خود را تغییر دهند، از یک موضع‏گیرى به موضع‏گیرى دیگرى منتقل شوند، روابط خود را با طبیعت و انسان‏ها دگرگون نمایند.

در دوران ما این گونه دلایل با حرکت‏هاى سریع‏تر مثلًا هزار کیلومتر در یک ساعت با هواپیماى مدرن تقویت شده‏اند.

این حرکت همان مقدار دلیل موجودیّت انسان است که حرکت کازارها و کهکشان‏ها و حرکت الکترون‏ها و حرکت عقرب و افعى و یک مگس در لجنزار، دلیل موجودیّت این موجودات مى‏باشد.

سرعت حرکت انسان چگونه مى‏تواند با سرعت حرکت نور قابل مقایسه باشد.

ولى مى‏دانیم که حرکت نور کم‏ترین ارزشى در برابر حرکت دست یک انسان ندارد که براى خورانیدن یک جرعه شربت براى بیمارى که نیاز به آن دارد، به کار مى‏افتد.

حرکت یک انسان از کره زمین به کره ماه با یک تحول انقلابى درونى وى از پستى به اوج انسانیّت چگونه قابل مقایسه مى‏باشد؟

اگر یک انسان با سرعتى فوق سرعت نور- اگر قابل تصور باشد- همه کهکشان‏ها را در هم نوردد و برگردد، ولى دو قدم براى انسانى که در آتش مى‏سوزد و یا در آب غرق مى‏شود، حرکت نکند چه کارى انجام داده است؟

حرکت، مطلوب ما انسان‏هاست، اما آن حرکتى که در اصطلاح رهروان کوى حقیقت، معراج نامیده مى‏شود.

در دوران ما مسابقه، در سرعت حرکت به شدّت در جریان است، این مسابقه تنها براى سلطه به کرات فضایى است که اگر تکاپوهاى زمینى براى سبقت گرفتن در میدان تنازع در بقا کفایتشان نکند، از تسخیر کرات فضایى بهره‏بردارى نموده و در همان دور دست‏ها به تعقیب یکدیگر خواهند پرداخت.

اگر این حرکت‏ها، سیر و سیاحت‏ها در کرات و فضاهاى بسیار دور براى مسابقه در خواندن کتاب تکوینى الهى و بهره‏بردارى از حیات معقول انجام مى‏گرفت، اولین نتیجه‏اى که مى‏داد، خواب آرام چهار میلیارد و نیم نفوس کره زمین بود که از آغاز حرکت به فضاها و کرات راه نیافته است که آیا شیپور مسابقه را براى آدم کشى، امروز به صدا در مى‏آورند یا فردا؟!

در عنوان بحث گفتیم: زندگى آدمى حرکتى طبیعى است که فقط از آغاز هشیارى به حرکت انسانى، تحول مى‏یابد و دنیا براى او میدان مسابقه مى‏گردد، مسابقه در خیر و کمال.

مسابقه در قرآن‏

معناى مسابقه، آن مفهوم معمولى و رایج در میان مردم نیست که با تحرک حسّ رقابت صورت مى‏گیرد، بلکه منظور این است که هشیاران زنده و هدف‏دار، با مشاهده عظمت و کمال رهروان منزلگه حقیقت به هیجان و تکاپو وادار مى‏شوند و خود را اعضایى از آن کاروان تلقى مى‏کنند که حتى اگر سبقت بر آنان بگیرند بر مى‏گردند و گرفتن از دست آنان را وظیفه و عامل سرعت در حرکت مى‏دانند. در آیات قرآنى در چند مورد دستور به مسابقه داده شده است نه مسابقه در میدان‏ تنازع در بقا و خونریزى، بلکه براى پاک شدن از آلودگى‏ها و ورود بر جاذبه لقاء اللّه.

[سابِقُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ‏] «9».

سبقت جویید به آمرزشى از سوى پروردگارتان.

و نه براى انحصار قدرت در راه سلطه‏گرى و برچیدن بساط مسابقه در فضیلت و شرافت و تقواى انسانى.

[أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ‏] «10».

اینانند که در کارهاى خیر مى‏شتابند، و در [انجام دادن‏] آن [از دیگران‏] پیشى مى‏گیرند.

سنایى غزنوى در باب نصیحت به انسان براى تکاپو در راه حق مى‏گوید:

خیز اى دل زین بر افکن مرکب تحویل را		وقف کن بر ناکسان این عالم تعطیل را
پاک دار از خط معنى حرف و رنگ و بوى را		محو کن از لوح دعوى نقش قال و قیل را
دست ابراهیم باید بر سر کوى وفا		تا نبرّد تیغ برّان حلق اسماعیل را
مرد چون عیسى مریم باید اندر راه صدق‏		تا بداند قدر آیات و حروف انجیل را

در شب تارى کجا بیند نشان پاى مور		آن که او در روز روشن هم نبیند پیل را
هر کسى بر تخت ملکت کى تواند یافتن‏		هم چو گیسوى عروسان دسته زنبیل را

خیز و اکنون خیز کان ساعت بى‏حسرت خورى‏		چون ببینى بر سر خود تیغ عزرائیل را