بشر بر حسب طبیعتش نیکى را دوست دارد و خوش دارد که نیکوکار باشد و دیگران وى را بدین صفت بشناسند، این حالت از فطرت و طبیعت بشر ریشه مى‏گیرد چون طبیعتش خوب را دوست مى‏دارد و بد را زشت مى‏شمارد و چون خود دوستى نیز طبیعى است، این دو که با هم همراه شوند و کارآیى را داشته باشند؛ دستاوردشان چنین مى‏شود که هر کس دوست مى‏دارد که به خوبى و نیکى شناخته شود. اینک معرفى قرآن از نیکوکارى:

نیکى این نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکى [واقعى و کامل، که شایسته است در همه امور شما ملاک و میزان قرار گیرد، منش و رفتار و حرکات‏] کسانى است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آورده‏اند، و مال و ثروتشان را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى‏] بردگان مى‏دهند، و نماز را [با همه شرایطش‏] برپاى مى‏دارند، و زکات مى‏پردازند، و چون پیمان بندند وفاداران به پیمان خویشند، و در تنگدستى و تهیدستى و رنج و بیمارى و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دین‏دارى و پیروى از حق‏] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند.

آیه کریمه مشتمل است بر دو بخش: نفى و سلب، اثبات و ایجاب.

در بخش نفى، نیکوکارى پندارى و خیالى را باطل مى‏سازد در بخش‏ ایجاب، نیکوکارى حقیقى را معرفى مى‏کند.

در آغاز چنین مى‏گوید: گمان نبرید رو به مشرق و مغرب ایستادن نیکوکارى است و خود را بدان دلخوش کرده، نیکوکار بدانید.

مسیحیان به کلیسا رفتن ورو به مشرق ایستادن و اورادى خواندن را نیکوکارى مى‏دانند و انجام مراسم دین و آیین نزد آنان همین مى‏باشد وبس.

یهودان به کنشت رفتن و به سوى مغرب رو کردن و نیایشى را انجام دادن را نیکوکارى مى‏دانند و تنها به این کار در انجام وظایف دینى بسنده مى‏کنند، قرآن به هر دو گروه هشدار مى‏دهد و خطاى آنان را به ایشان اعلام مى‏دارد.

این طرز فکر در میان مسلمانان نیز موجود است.

دسته‏اى از انجام فرائض دین امتناع دارند و مى‏گویند: قلب بایستى پاک باشد و قلب ما پاک است و جاى دین در دل است.

دسته‏اى دیگر نیز در فرار از انجام مراسم مذهبى با آنان شریک‏اند، تفاوتى که اینان دارند آن است که نیکوکارى را ساعتى نشستن و ذکرى را صدها بار گفتن مى‏دانند!

گروه‏هاى چهارگانه با چنان منطقى نادرست در پى خواهش دل مى‏روند و آنچه که دل بخواهد آن مى‏کنند و خود را آدم خوب و نیکوکار مى‏شمارند، اینان خود را گول مى‏زنند و بدین وسیله تقوا و پرهیزکارى را انکار مى‏کنند و ظلم و ستم را در جهان برقرار مى‏سازند.

قرآن چنین منطقى را تخطئه مى‏کند و این روش‏ها را نیکوکارى نمى‏داند و خطاى بشر را آشکار کرده، وى را راهنمایى مى‏کند.

سپس در بخش اثبات نیکوکارى را معرفى مى‏کند چون منفى بافى، روش قرن نیست؛ قرآن از رازى بزرگ پرده برمى‏دارد، رازى که براى بسیارى نهفته است و آن راز چنین است: نیکوکارى ترکیبى است از کار دل و کار اعضا و جوارح و کسى که از این مجموعه شریف برخوردار باشد، نیکوکار خواهد بود.

با دل تنها نیکوکارى محقق نمى‏شود، با ذکر زبانى کسى نیکوکار نخواهد شد، با ساعتى سرپا ایستادن و به سوى مشرق و یا مغرب رو کردن، کسى سعادتمند نمى‏شود و عدالت اجتماعى برقرار نمى‏گردد.

نیکوکارى از دو چیز تشکیل مى‏شود: یکى قلبى و درونى و دیگر پیکرى و برونى.

ایمان به خدا، ایمان به رستاخیز، ایمان به فرشتگان، ایمان به پیامبران، ایمان به کتاب‏هاى آسمانى؛ از وظایف قلب و درون بشر است و آن که قلبش آکنده از این ایمان‏ها باشد، گفتارش و رفتارش ایمانى و نورانى خواهد بود.

نیکوکارى پیکرى، راهنمایى است براى وظایف اعضا و جوارح و آن عبارت است از کمک و یارى خویشان و نزدیکان، نوازش کردن یتیمان، نوا دادن به بینوایان، دستگیرى واماندگان، نجات دادن بردگان، وفا کردن به عهد و پیمان، استقامت‏ورزى بردگان، استقامت‏ورزى در بى‏نوایى و تهیدستى، پایدار بودن در نبرد، نماز خواندن، زکات پرداختن.