آنان که پس از سفر فکرى، با عشق و محبت و شوق و ذوق به دنبال معرفت رفتند و سپس سرمایه معرفت را با حرکات و اعمال و جهد و کوشش خود و در کمال نشاط به کار انداختند، از طرفى سود دنیا و آخرت نصیب خود کردند و از جانب دیگر، منفعت عظیمى عاید امت اسلامى کردند.

قضاوت سید على شوشترى‏

به داستان شگفت‏آور زیر عنایت کنید، شاید براى ما و شما جرقه‏اى باشد که از پرتو آن دل ما نورانى گردد و ما هم چون اولیاى الهى به راه کمال و رشد، قدم گذاشته و به وادى قرب و وصال حرکت کنیم.

وجود مبارک سید على شوشترى در شهر شوشتر عالمى بزرگ و مبسوط الید بود.

وقتى نزاعى درباره یک قطعه ملک وقفى به حضورش آوردند، عده‏اى مدعى بودند که این ملک وقف نیست، در حالى که وقف نامه آن را در صندوقچه‏اى گذاشته و در محلى مخصوص که از هر چشمى دور بود دفن کرده بودند. و گروهى مدعى وقف بودند ولى سند و مدرکى در دست نداشتند، چند روز این مرد بزرگ الهى در حکم این واقعه مادى حیران و سرگردان بود و نمى‏دانست به کدام طرف حکم کند، طرفین دعوا هم اصرار داشتند مسئله با حکم سید پایان پذیرد.

رفت و آمد هر روز طرفین دعوا، براى سید ایجاد مشکل و ناراحتى کرده بود، تا روزى کسى به سوى خانه سید رفت و در زد، از افراد خانه به پشت در آمد و گفت:

کیستى؟

آن مرد گفت: به آقا خبر بده مردى به نام ملا قلى جولا مى‏خواهد شما را ببیند، درب را باز کردند، ملا قلى وارد خانه شد و به نزد سید رفت و گفت:

آمده‏ام به شما بگویم باید از اینجا سفر کرده و شوشتر را رها نموده به نجف بروى و در آنجا براى همیشه اقامت کنى و بدان که وقف نامه ملک مورد دعوا در صندوقچه‏اى در فلان مکان دفن است.

سید على شوشترى، ملا قلى را تا آن وقت ندیده بود و او را به هیچ عنوان‏ نمى‏شناخت، از دستورهایش یکه خورد، دستور داد موضعى که گفته بود حفر کردند و وقف نامه را آوردند، پس از این واقعه عجیب از قضا و قبول مرافعه دست کشید و شوشتر را به دستور آن مرد الهى ترک کرده رهسپار نجف شد تا در آنجا براى همیشه اقامت کند.

در نجف با کمال تواضع به درس فقه استاد بزرگ، فقیه سترک، خاتم المجتهدین مرحوم شیخ مرتضى انصارى حاضر شد و مرحوم شیخ هم متواضعانه‏تر به درس اخلاق سید حاضر مى‏شد.

برنامه به همین صورت ادامه داشت، تا این که مرحوم آخوند ملا حسینقلى همدانى به دنبال حقیقت برخاست و در طى راه دنبال هادى راه قرار گرفت، از شهر همدان کوچ کرد، چندى نزد یکى از علما به سر برد ولى از او چیزى نیافت، به سوى نجف رخت کشید، در محضر شیخ انصارى و سید على شوشترى حاضر شد و از محضر هر دو بزرگوار استفاده کرد و آنچه خواست نزد آن دو یافت.

به هنگامى که شیخ انصارى از دنیا رفت، آخوند ملا حسینقلى همدانى در پى نوشتن مطالب اصول و فقه شیخ برآمد.

سید شوشترى وى را از این کار منع کرد و فرمود: این کار تو نیست، دیگران هستند که فقه و اصول بنویسند، شما باید مستعدان در راه خدا را دریابید، آخوند به دستور سید، تمام نوشته‏ها را کنار گذاشت و از این مسئله قطع علاقه کرد و در پى تربیت قابلین برآمد.

آن مرد بزرگ الهى، عده‏اى را از صبح تا طلوع آفتاب و گروهى را از طلوع خورشید تا مقدارى از برآمدن روز و جمعى را از سر شب، تا این که با لطف و مرحمت و عنایت حضرت ذوالجلال توانست سیصد نفر را تربیت کند به طورى که هر یک از آن تربیت‏شدگان به مقام با عظمت اولیاى الهى رسیدند.

از جمله تربیت شدگان ملا حسینقلى همدانى مى‏توان مرحوم شیخ محمد بهارى، سید احمد کربلایى، حاج میرزا جواد ملکى تبریزى، شیخ على زاهد قمى و سید عبدالغفار مازندرانى را نام برد.

حالات سید احمد کربلایى‏

صاحب «تفسیر المیزان» مرحوم علامه طباطبایى درباره سید احمد کربلایى مى‏گوید:

مرحوم سید اصلًا اصفهانى بوده، ولى نشو و نماى وى در کربلاى معلا بود و بعد از ادراک و رشد به تحصیل ادبیات پرداخته و چنانچه از انواع مراسلاتى که به شاگردان و ارادت کیشان خویش نگاشته، پیداست قلمى شیوا و بیانى معجزآسا داشته.

پس از تکمیل ادبیات وارد علوم دینیه گردیده و سرانجام به حوزه درس مرحوم آخوند ملا کاظم خراسانى رضوان اللّه علیه ملحق شده و دوره تعلم علوم ظاهرى را در تحت تربیت ایشان انجام داده و اخیراً در بوته تربیت و تهذیب مرحوم آیة الحق و استاد وقت، شیخ بزرگوار آخوند ملا حسینقلى همدانى قدس سره قرار گرفته و سالیان دراز در ملازمت مرحوم آخوند بوده و از همگنان گوى سبقت ربوده و بالاخره در صف اول و طبقه نخستین تلامذه و تربیت یافتگان ایشان مستقر گردید و در علوم ظاهرى و باطنى مکانى مکین و مقامى امین اشغال نمود و بعد از درگذشت مرحوم آخوند، در عتبه مقدس نجف اشرف اقامت گزیده و به درس فقه اشتغال ورزیده و در معارف الهیه و تربیت و تکمیل مردم ید بیضا نشان مى‏داد.

جمع کثیرى از بزرگان و وارستگان به یمن تربیت و تکمیل آن بزرگوار، قدم در دائره کمال گذاشته، پشت پاى به بساط طبیعت زده و از سکان‏داران خلد و محرمان‏ حریم قرب شدند که از آن جمله است سید اجل آیت حق و نادره دهر، عالم عابد فقیه محدث شاعر مفلق مرحوم حاج میرزا على قاضى طباطبایى تبریزى که در معارف الهیه و فقه و حدیث و اخلاق، استاد این ناچیز مى‏باشد!! «1» خوانندگان ارجمند! با تمام وجود به این داستان عجیب دقت کنید، عاشق شایقى مثل ملا قلى جولا از سید شوشترى مى‏خواهد به نجف برو، سید با کمال شوق و عشق به درس فقه شیخ انصارى مى‏رود، شیخ با محبتى جانانه به درس اخلاق سید مى‏رود، شیخ و سید با آن شوق و عشق، آخوند ملا حسین قلى همدانى را تربیت مى‏کنند. او با کمال شوق و در عین عشق سیصد نفر را تا سر حد اولیاى خدایى به کمال مى‏رساند، یکى از آنان سید احمد کربلایى مى‏شود، او تعداد زیادى را در دایره شوق و عشق به مقامات الهیه مى‏رساند، یکى از آنان مرحوم قاضى مى‏شود، قاضى بسیارى از قابلین را تربیت مى‏نماید، یکى از آنان علامه طباطبایى صاحب «تفسیر المیزان» مى‏شود، علامه از نجف به قم مى‏آید، بالاترین تحول را در حوزه علمیه در معارف الهیه و در توجه به قرآن ایجاد مى‏کند، تا جایى که در بحرانى‏ترین شرایط یعنى در زمان هجوم مکاتب مادى که نزدیک بود مانند سیل، اسلام و مسلمانان را در کام خود فرو برد، با قدرت حکمت و دانش و بینش خود و تربیت شدگانش در برابر آن طوفان به مبارزه برخاسته و براى همیشه خیمه لامذهبى و مادیگرى را از این مرز و بوم بر مى‏چینند!

علامه شاگردانى بزرگ چون متفکر شهید مرحوم استاد مطهرى تربیت کرد که منافع وجودى آن شهید بزرگ گمان نمى‏رود بر کسى پوشیده باشد، نوشته‏ها و نزدیک به هزار سخنرانى استاد، در طول سى سال در دفاع از اسلام و ملت اسلام‏ در سطح بسیار وسیعى غوغا برپا کرد، نوشته‏ها و سخنرانى‏هاى آن شهید هم چون بنیانى مرصوص به سوى ابدیت راه مى‏پیمایند و در هر عصرى از اعصار آینده، تشنگان حقیقت را سیراب خواهد کرد.

استاد علامه طباطبایى نزدیک به هزار نفر از مستعدان و قابلان را در مدرسه تربیتى خود به رشد و کمال رساند که هر یک جهانى از علم و اخلاقند، این فرومایه ناچیز وقتى که در قم مشغول تحصیل بودم، در موقعیت و سنّى نبودم که مستقیماً از محضر پر نور او درک فیض کنم، من جز دیدار او در حرم حضرت معصومه و حضرت رضا علیهما السلام بهره دیگرى نداشتم اما نزد تربیت شدگان آن استاد، مقدارى فقه و اصول و حکمت و عرفان خواندم و به همین مقدار فیض که از خرمن تربیت شده‏هاى مستقیم او بردم از شکرش در پیشگاه حضرت حق عاجزم.

راستى، شوق و محبت و عشق و ارادت چه مى‏کند و تا کجا پرتو خود را مى‏گستراند؟ عقیده و عمل و اخلاق اگر بر پایه عشق و معرفت و محبت باشد دنیاى قلوب و فضاى جهان را روشن مى‏کند و دریا دریا هدایت و معرفت به سوى جان‏ها سرازیر مى‏نماید که نمونه‏اى از آن را در داستان نقل شده دیدید!!

بیایید با کمک قرآن و روایات و راهنمایى عالم ربّانى وارد معرفت شویم، در وادى معرفت، خدا و خود و دنیا و آخرت و اهداف عالیه را خواهیم شناخت، این شناخت و معرفت در خانه دل ما آتش عشق و محبت برمى‏افروزد، چون نور عشق در دل جلوه‏گر شود، عمل و اخلاق ما آمیخته با عشق گردد، عمل و اخلاق عاشقانه سریع‏تر از سیر نور به پیشگاه معبود خواهد شتافت و در آنجا به حریم قبولى راه خواهد یافت، چون عمل قبول شود، درِ توفیق بیش از پیش به روى ما باز مى‏شود، آن زمان است که به وادى سعادت دنیا و آخرت وارد شده‏ایم و به مقام قرب و لقا و وصال محبوب نزدیک گشته‏ایم، در آن وقت است که پشت پا به‏ طبیعت زده و در حرم هستى، جز جمال او چیزى نخواهیم دید!

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- یادنامه علامه طباطبایى: 98.

(2)- نور على شاه اصفهانى.