چه نیروئی غیر از خالق توانا می تواند از خاک تیره و خاموش، انسانی متمدن و سراسر نور و لطافت و زیبائی خلق کند؟

در شماره گذشته آفرینش انسان از نظر دانشمندان، اجمالا مورد بررسی قرار گرفت و اینک به سراغ قرآن و احادیث می رویم تا ببینیم خداوندی که خود خالق جهان هستی و انسان است; در این باره چه می فرماید . وهمچنین نظر خاندان وحی که پیوسته با خالق هستی بخش در ارتباط بودند، چیست؟

آفرینش انسان از نظر قرآن

از آیاتی که خداوند متعال در آنها به آفرینش انسان اشاره می کند، و آن را نشانه ای از عظمت و خلاقیت خود می شمارد، آیه بیستم سوره روم و در این آیه به آفرینش و مواد اولیه انسان نخستین که مهم ترین نعمت و موهبت الهی به انسان است، توجه داده شده است . چنانکه می فرماید:

«و من آیاته ان خلقکم من تراب ثم اذا انتم بشر تنتشرون » .

«یکی از نشانه های او این است که شما را از خاک آفرید و سپس شما انسانهائی شدید که در روی زمین پراکنده گشتید» .

چرا از میان این همه مخلوقات جهان هستی، خداوند متعال آفرینش انسان را که جزئی از مخلوقات است، نشانه ای از قدرت خلقت خود به حساب می آورد؟

زیرا که دیباچه هر کتابی خلاصه و فشرده مطالبی است که در آن کتاب نوشته شده است . و دیباچه کتاب آفرینش، انسان است که در هر جمله و صفحه آن کتاب، علوم و فنونی نهفته است و هرکدام از آن صفحات، دانش و تخصص مخصوص به خود را می طلبد . مثلا علم طب انسان را از نظر جسم و تن مورد بررسی قرار می دهند . و روانشناسی از جهت روان، و فقه از نظر احکام و ... .

شگفتیهای آفرینش انسان

از امیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل شده است که فرمود:

اتزعم انک جرم صغیر

و فیک انطوی العالم الاکبر

انت الکتاب المبین الذی

باحرفه تظهر المضمر (1)

«ای بشر آیا خیال می کنی که به ظاهر جسم کوچکی هستی، در صورتی که در وجود تو جهانی پر از رمز و راز نهفته است » .

«تو یک کتاب آشکاری هستی که هر یک از حروف و کلمات آن کتاب آشکار کننده نهان خلقت بزرگ است » .

واقعا انسان چه مخلوق عجیبی است که ابعاد گوناگون آن هنوز برای بشر ناشناخته است . چنانکه علی علیه السلام می فرماید: «من عرف نفسه فقد عرف ربه »: هرکس خودش را بشناسد، خدای خود را شناخته است » .

انسانی که کرات مختلف و دریاها و خشکی ها را تسخیر کرده و با پیشرفت سریع علمی خود، دنیا را مانند یک دهکده کوچک قرار داده، و در یک زمان خیلی کوتاه از تمام گیتی باخبر می شود و اطلاعات علمی خود را در اختیار دیگران می گذارد و اطلاعات دیگران را بلافاصله دریافت می کند; چگونه از خاکی آفریده می شود که یک ماده بی حرکت و خاموش است؟ چه نیروئی غیر از خالق توانا می تواند از خاک تیره، انسان متمدن و سراسر نور و لطافت و زیبائی بیافریند و هوش و ذکاوتی به او عطا کند که دنیا را به استخدام خود درآورد؟

آیه ی یاد شده به دو نمونه از قدرت خلاقیت خداوند متعال اشاره می کند:

1 . آفرینش انسان از خاک ممکن است اشاره به خلقت اولیه انسان که مخلوطی از آب و خاک، آن هم از انواع مختلف خاکهای تیره، قرمز، سبز، سخت، نرم، خشن، ملایم و سخت و ... باشد (2).

یا اشاره به نطفه و غذای انسان است که باز از خاک به صورت میوه جات و سبزیجات و ... به دست می آید و با آن غذاها سلول به وجود می آید و از آن سلولها نطفه ساخته می شود و از نطفه; انسان .

دکتر «الکسیس کارل » می گوید:

«عناصر تشکیل دهنده نطفه انسان ابتدا از فرآورده های خاکی مانند: آهن، مس، کلسیم، ید و ... تهیه می شود که زمین آنها را به صورت میوه ها و سبزیها درمی آورد و گیاهان در بدن دامها به لبنیات و گوشت تبدیل می شوند و بدن انسان با استفاده از آنها نطفه و اسپرم را می سازد» (3).

2 . لفظ «اذا» در آیه «فجائیه » است . و در مواردی به کار می رود که کاری یک مرتبه انجام گیرد یعنی خداوند قدرت انتشار و تولید مثل به انسان عطا کرد و در مدت کوتاهی نسل بشر زیاد شد . که اگر زمینه تولید مثل و توالد و تناسل را در نهاد انسان قرار نمی داد، امکان نداشت نسل بشر رو به افزایش بگذارد .

آفرینش بی سابقه

می دانیم که هر سازنده و پدید آورنده ای ابزار و ماده اولیه می خواهد اما خداوند متعال همه موجودات از جمله انسان را بدون سابقه و ابزار و ماده اولیه آفرید:

«... ابتدع ما خلق بلا مثال سبق و لا تعب و لا نصب و کل صانع شی ء فمن شی ء صنع و الله لا من شی ء صنع ما خلق ...»

«... خدا هرچه آفریده، ابتکاری و بدون سابقه بوده، نقشه ای از پیش در میان نبوده و رنج و تلاشی تحمل نکرده، هر سازنده ای مایه و مواد اولیه ای می خواهد که از آن چیزی بسازد; ولی خدا بی مایه و مواد اولیه همه چیز را آفرید ...» (4).

خداوند متعال در مورد خلقت اولیه انسان در آیات متعددی با لفظ «تراب » (5) و «طین » (6) تعبیر آورده و بیان فرموده است که انسان را ابتداء از خاک آفریده است .

چنانکه در این باره جریان حضرت عیسی علیه السلام را با آدم علیه السلام که کاملا مستقل، و از خاک به وجود آورده، مقایسه می کند و می فرماید: «ان مثل عیسی عند الله کمثل آدم خلقه من تراب ...» . این آیه تصریح دارد بر این که حضرت آدم علیه السلام مستقلا از خاک گرفته شده زیرا که قرآن برای آدم نه پدری قایل است و نه مادری . و تبدل انسان از موجودات دیگر را نفی می کند و می فرماید: «بدا خلق الانسان من طین ...» (7) «خداوند انسان را ابتداء از خاک آفرید» . حالا خاک چه مراحلی را پشت سر گذاشته، در آیات متعدد متذکر می شود مانند: سوره های سجده: 7 - مؤمنون: 12 - حجر: 26 - الرحمان: 14 که حاکی از مراحل خاک، گل و لای، گل خشکیده (مانند سفال)، گل چسبنده و ... . است .

آفرینش انسان از دیدگاه احادیث

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این زمینه می فرماید:

«خداوند مقداری خاک از قسمتهای سخت و نرم زمین، و خاکهای مستعد، شیرین و شوره زار آن گرد آورد، و آب بر آن افزود تا گلی و آماده شد، و با رطوبت، آن را بهم آمیخت تا به صورت موجودی چسبناک (9) درآمد و از آن صورتی دارای اعضاء و جوارح، پیوستگیها، گسستگیها آفرید، آن را جامد کرد تا محکم شود و صاف و محکم و خشک ساخت تا وقتی معلوم و سرانجامی معین . و آنگاه از روح خود در او دمید، و دارای افکاری قرار داد که به وسیله آن در موجودات تصرف نماید، به او جوارحی بخشید که به خدمتش پردازد و ابزاری عنایت کرد که وی را به حرکت درآورد، نیروی اندیشه به او بخشید که حق را از باطل بشناسد، و همچنین ذائقه، شامه و وسیله تشخیص رنگها و اجناس مختلف در اختیار او قرار داد و او را معجونی از رنگهای گوناگون و مواد موافق و نیروهای متضاد و اخلاط مختلف حرارت، برودت، رطوبت، یبوست، ناراحتی و شادمانی ساخت (10).

«عبدالله بن یزید بن سلام » از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در مورد آفرینش آدم و این که چرا «آدم » نامیده شد، پرسید . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

برای این که از خاک و گرد و غبار روی آن آفریده شده است . گفت: آیا آدم از تمامی خاکها آفریده شد، یا از یک نوع از خاک؟ فرمود: بلکه از تمامی خاکها، زیرا که اگر از یک نوع خاک آفریده شده بود، همدیگر را نمی شناختند، و همه با یک قیافه آفریده می شدند . گفت: آیا در دنیا مثلی برای انسانها هست؟ فرمود: خاک; چرا که خاک انواع و اقسامی دارد: خاک سفید، سبز، سرخ مایل به سفیدی، غبارآلود (سفید کدر)، سرخ، صاف، سرد، شوره زار، خشن، نرم . لذا مردم هم مانند خاکها نرم، خشن، سفید، زرد، سرخ، و ... . به رنگ خاکهاآفریده شدند (11).

پس حیات و هستی، نشانه ای از قدرت بی چون و چرای الهی است و به هیچ وجه جنبه مادی ندارد .

پی نوشت:

1) اسرار الحکم، ج 1، ص 265 - 367 .

2) المیزان، مجمع البیان، تفسیر نمونه ذیل آیه و نورالثقلین، ج 4، ص 173 .

3) معتمد خراسانی، اسماعیل، مبدا و معاد، ص 75، به نقل از الکسیس کارل .

4) اصول کافی، ج 1، باب 22، کلیات التوحید، ح 1 .

5) آیات: 59، سوره آل عمران - 37، کهف - 5 حج - 20، روم - 11 فاطر - 67 غافر .

6) آیات: 2 انعام، 12 اعراف، 61 اسراء، 12 مؤمنون، 7 سجده، 11 صافات، 71 ص .

7) آل عمران، 59 .

8) لقد خلقنا الانسان من سلالة من طین » .

9) طین لازب » .

10) نهج البلاغه، خطبه 1، پاراگراف 4 .

11) نورالثقلین، ج 4، ذیل آیه .