پرستاری در اسلام - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» پرستاری در اسلام

پرستاری، به معنای کمک به رفع نیازهای‌جسمی و روانی بیمار است و در کشورهای‌غربی پس از کارهای پرستاری فردی به نام‌فلورانس نایشنگل آغاز می‌گردد، و قدمتی به‌طول چند صد سال دارد.

در اسلام پرستاری از شروع جنگ‌های‌اولیه در صدر اسلام در میادین جنگ‌ها شروع‌گردیده و تاریخ هزار ساله دارد.

در بعضی روایات، از پرستاری پیامبرانی نام‌برده شده که قبل از ظهور اسلام‌می‌زیسته‌اند.

لزوم پرستاری

امام صادق علیه السلام:

«المؤمن فی تبارهم و تراحمهم و تعاطفهم‌کمثل الجسد اذا اشتکی تداعی له سائره‌بالسهر و الحمی» (1)

مؤمنان در احسان و نیکی به یکدیگر ومهرورزیدن و مهربانی به هم، مانند پیکری‌هستند که هرگاه عضوی از آن به دردآید، اعضای دیگر نیز به بی‌خوابی و تب با اوهمدردی می‌کنند.

در جامعه اسلامی، افراد نسبت‌به یکدیگرنباید و نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند، وپایه واساس زندگی بر محبت و رسیدگی به یکدیگرمی‌باشد، به خصوص نسبت‌به سالمندان یابیماران این تعهد و احسان باید صورت پذیرد.

پرستاری از دیدگاه ائمه علیهم السلام

در موقعیت‌های متفاوت پیامبر و ائمه‌گرامی‌علیهم السلام رهنمودهای فراوانی در این امرارائه فرموده‌اند. از جمله سخنانی که‌پیامبرصلی الله علیه وآله در آخرین روزهای عمربابرکتشان در مسجد مدینه فرمودند: چنین است: «من قام علی مریض یوما و لیلة بعثه‌الله مع ابراهیم الخلیل‌علیه السلام فجاز علی‌الصراط کالبرق اللامع و من سعی لمریض‌فی حاجة فقضاها خرج من ذنوبه کیوم‌ولدته امه» (2)

کسی که یک روز و یک شب پرستاری‌بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را باابراهیم خلیل‌علیه السلام محشور می‌کند، پس هم‌چون درخشش برقی از صراط عبور می‌کند وکسی که در برطرف کردن نیازهای مریض‌تلاش کند و نیاز او را برآورد، همانند روزی که‌از مادر متولد شده است از گناهانش پاک‌می‌گردد.

این رهنمودها نشانگر اهمیت رسول‌گرامی‌صلی الله علیه وآله بر پرستاری بوده و تاکید ایشان رابر همیاری در جامعه نشان می‌دهد.

امام صادق‌علیه السلام عن رسول الله‌صلی الله علیه وآله: «من‌سعی لمریض فی حاجة قضاها اولم یقضهاخرج من ذنوبه کیوم ولدته امه...» (3)

کسی که برای برآوردن نیاز بیماری تلاش‌کند، خواه نیازاو برآورده شود یا نه همانندروزی که از مادر متولد شده است از گناهان‌پاک می‌گردد.

علاوه براهمیت موضوع تاکید بر عمل‌انجام شده توسط پرستار دارد که مهم نیست‌و عمل است‌حال خواه منجر به نتیجه دلخواه‌گردد یا خیر، و شرط پاداش پرستار را منوط به‌بهبودی نیاروده و با ایجاد انگیزه بسیار راسخ‌در این امر به پرستاری تشویق می‌فرمایند.

پرستاری بزرگان

یوسف‌علیه السلام

یکی از پیامبران که نسبت پرستاری به اوداده شده حضرت یوسف‌علیه السلام می‌باشد، علامه‌مجلسی در کتاب بحارالانوار آورده‌اند: (4)

امام صادق‌علیه السلام: یکی از عواملی که موجب‌شد حضرت یوسف‌علیه السلام را فردی نیکوکاربدانند، این بود که در زندان به امر بیماران وپرستاری از آنان اهتمام می‌روزید و از آنان‌مراقبت می‌نمود.

با استناد به این حدیث می‌توان بر ارزش وتکریم پرستاری پی‌برد. امام صادق‌علیه السلام یکی‌از عوامل رشد و تعالی حضرت یوسف‌علیه السلام رادر مراقبت از بیماران ذکر نموده است.

پیامبرصلی الله علیه وآله

حضرت علی علیه السلام، گوشه‌ای از پرستاری‌پیامبرگرامی صلی الله علیه وآله را در شبی که وجود مبارک‌ایشان مبتلا به تب بوده یادآوری‌می‌نمایند. (5)

علی‌علیه السلام: شبی تب وجودم را فراگرفت وخواب را از من ربود. بدین جهت رسول‌خداصلی الله علیه وآله تا صبح نیز بیدار بود و شب را بین‌من و نماز تقسیم می‌کرد. پس از نماز نزد من‌می‌آمد و جویای حال من می‌شد و با نگاه‌کردن به من از وضعیت‌بیماری‌ام اطلاع‌می‌یافت و شیوه پیامبرصلی الله علیه وآله تا طلوع صبح این‌چنین بود. پس از آن که حضرت با اصحاب‌نماز گذاردند در حق من دعا کردند که خدایا! علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطربیماری‌اش تا صبح نخوابیدم.

علی علیه السلام

امام حسین علیه السلام: چون فاطمه زهراعلیها السلام‌دخترگرامی رسول خداصلی الله علیه وآله بیمار شد به‌علی‌علیه السلام سفارش نمود، بیماری او را پنهان‌کنند و اجازه ملاقات به کسی ندهند. حضرت‌این گونه عمل کرد و خود عهده دار پرستاری‌از فاطمه علیها السلام شد و اسماء ایشان را یاری‌می‌کرد. (6)

فاطمه علیها السلام

در جنگ احد دندان پیامبراسلام‌صلی الله علیه وآله‌شکست و کلاهخود برسرایشان زخم واردکرد، در آن هنگام فاطمه‌علیها السلام خون جراحت‌پیامبر را می‌شست و علی‌علیه السلام با سپرآب‌می‌آورد، چون فاطمه مشاهده کرد خون بندنمی‌آید، تکه حصیری را سوزاند و خاکستر آن‌را روی زخم گذارد تا خون بند آید.

... گروهی از زنان از جمله فاطمه علیها السلام وبعضی از زنان پیامبر گرامی‌صلی الله علیه وآله آب و غذا بردوش حمل می‌کردند و به مجروحان جنگ‌آب می‌دادند و آن‌ها را مداوا می‌کردند. (7)

مریم علیها السلام

درد و ناراحتی درفاطمه آغاز می‌شود و اوبیمار می‌گردد، آنگاه‌خداوند، حضرت مریم رابرای پرستاری ازحضرتش فرو می‌فرستد ومریم از ایشان پرستاری‌می‌کند و با فاطمه دربیماری‌اش انس‌می‌گیرد. (8)

زینب علیها السلام

علی بن الحسین‌علیه السلام: شبی که فردای آن پدرم‌به شهادت رسید، من‌نشسته بودم و عمه‌ام‌زینب در نزد من بود و ازمن به گونه‌ای نیکوپرستاری می‌کرد. (9)

رفیده

یکی از اصحاب پیامبر گرامی اسلام‌صلی الله علیه وآله به‌نام سعدبن معاذ جراحت‌سختی در جنگ‌خندق برداشته بود، به دستور پیامبرصلی الله علیه وآله درمسجد، درخیمه زنی به نام رفیده، سعد راقرار داده و رفیده در این خیمه مجروحان‌جنگ را مداوا می‌کرد و به پرستاری و مراقبت‌از آنان می‌پرداخت. (10)

نسیبه

یکی از پرستاران فداکار و نمونه زمان‌رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله بود. با این که زخمهای‌زیادی از جنگ احد در بدن داشت، هنگامی‌که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمان حرکت‌به سوی دشمن‌را داد، با بستن زخمهای خود تلاش فراوانی‌کرد که همراه مسلمین شرکت جوید ولی‌خونریزی فراوان توان رفتن را از او ربوده‌بود. (11)

ام سلیمه و ام عطیه

انس بن مالک نقل می‌کند: بعد از جنگ‌احد علی‌علیه السلام را نزد پیامبرصلی الله علیه وآله آوردند، درحالی که شصت و چند زخم و جراحت‌بر بدن‌داشت. در این وقت پیامبرصلی الله علیه وآله به‌ام عطیه وام سلیمه دستور داد زخمهای حضرت رامداوا کنند و زخمهای ایشان چنان بود که این‌دو گفتند: به خاطر فراوانی زخم‌ها و خونریزی‌شدید برجان علی‌علیه السلام بیمناک شدیم. (12)

پرستاری ناتوانان جسمی

از مصادیق بارزپرستاری کمک و نگهداری‌افرادی می‌باشند که دارای ناتوانی جسمی‌هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن، پیامبراسلام‌صلی الله علیه وآله برای افرادی که این امر به‌عهده آنان می‌باشد، پاداش ویژه‌ای یادآوری‌شده‌اند:

قال رسول الله صلی الله علیه وآله:

«من اعان، ضعیفا فی بدنه علی امره، اعانه الله علی امره و نصب له فی القیامة‌ملائکة یعینونه علی قطع تلک الاهوال وعبور تلک الخنادق من النار، حتی‌لایصیبه من دخان‌ها و علی سموم‌ها و علی‌عبورالصراط الی الجنة سالما امنا» (13)

هرکس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد، یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری‌می‌دهد و در قیامت فرشتگانی را می‌گمارد تااو را در پیمودن مسیرهولناک قیامت و عبور ازگودالهای آتش و بر عبور از صراط به سوی بهشت با سلامت و امنیت کامل یاری دهند.

تقویت روحی

از عوامل مهم در بهبودی یک بیمار، توجه‌کامل پرستار به عوامل روانی می‌باشد، برخوردهای محبت‌آمیز، صبر و حوصله درشنیدن حرفهای بیمار، تحمل در شنیدن، ناله‌های بیمار، دادن امید بهبودی و بالابردن‌روحیه، به بیمار می‌تواند نقش مهمی درپیشرفت‌به سوی سلامتی وی داشته باشد.

پیامبر گرامی اسلام‌صلی الله علیه وآله:

«اذا دخلتم علی المریض، فنفسوا له فی‌الاجل فان ذلک لایرد شیئا و هو یطیب‌النفس.» (14)

هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به سلامت وطول عمر امیدوار سازید، گرچه این امیدوارساختن در قضا و قدر مؤثر نیست ولی بیمار رادلخوش می‌سازد و باعث آرامش وی می‌گردد.

پرستاری در عاشورا

چرا تولد زینب‌علیها السلام روز پرستار نامیده‌شده؟ آیا در پرستاری ایشان تفاوتی مشاهده‌می‌گردد؟

بانگاهی به عاشورا می‌بینیم مجروحان‌جنگی از خود برجای گذاشته است که قابل‌درمان نمی‌باشند که راهی برای ادامه حیات‌پیدا کنند، بلکه مجروحانی می‌باشند به‌فاصله کمتر از یک ساعت جان داده و به‌شهادت نائل می‌آمدند، ولی زنان در همین‌فرصت محدود در کنار زخمیان می‌ماندند، خون از سر و روی‌شان پاک می‌کردند، دلداریشان می‌دادند.

در این میانه حضرت زینب‌علیها السلام مسؤولیتی‌بسیار گرانبارتر از دیگر زنان داشت، علاوه‌برپرستاری روحی وجسمی از امام سجادعلیه السلام‌که در معرض خطر مستقیم دشمنان قرارداشتند به امور رسیدگی زنان عزیز از دست‌داده، غارت شده می‌پرداختند، از جانب دیگرسخنان و برخورد کوبنده‌اش با خصم درجریان انتقال کاروان از کربلا تا کوفه را به‌عهده داشته، با بررسی جریانات واقع شده‌درمی‌یابیم که پرستار به معنای واقعی در این‌برهه صورت گرفته است.

علاوه بر کمک به التیام زخمهای جسمی، برآلام و دردهای روحی ایشان با سرافرازی وقدمهای استوار مرحم می‌نهاد و کاروان را به‌پیش می‌برد، نمونه این گونه پرستاری را نه‌تنها در اسلام، بلکه در جهان نیز آن از هم اززنی که خود برادر، پسران،... را از دست داده‌مشاهده نگردیده است.

پاداش پرستاری

درتاریخ صدر اسلام دیده می‌شود که‌پیامبرصلی الله علیه وآله همواره گروهی از زنان را همراه‌خود به جنگ‌ها، جهت پرستاری و مداوای‌مجروحین می‌برده است ونمونه‌های فراوانی‌دیده شده، که پیامبرصلی الله علیه وآله پاداش‌های مادی‌به آنان عطا می‌فرموده:

در بحار الانوار آمده است: رسول خداصلی الله علیه وآله: گروهی از زنان را با خود به جنگ می‌برد، تا به‌مداوای مجروحان بپردازند و از انفال به آنان‌می‌بخشید.» (15)

عن الصادق‌علیه السلام عن آبائه قال: «قال‌رسول‌الله‌صلی الله علیه وآله من سعی لمریض فی حاجة، قضاهااو لم یقضها، خرج من ذنوبه کیوم ولدته‌امه.» (16)

پیامبرخداصلی الله علیه وآله فرمودند: کسی که برای‌رفع نیازهای بیماری تلاش کند خواه آن نیازبرآورده شود یا نشود، همانند روزی که از مادرمتولد شده است از گناهان پاک می‌گردد.

امام خمینی قدس سره و پرستاری

«این شغل پرستاری از شغل‌های بسیارشریفی است، که اگر چنانچه انسان با وظایف‌انسانی و شرعی خودش بکند، این یک‌عبادتی است که در فراز عبادت‌های درجه اول است.... پرستاری از بیمار امر بسیار مشکلی‌است. لکن خیلی ارزشمند است. اگر انسان بایک بیمار به طور محبت، به طور برادری، به‌طور خواهری، مراعات احوال او را بکند و این‌برای انجام یک وظیفه انسانی - الهی باشد ازعبادات بسیار، ارزشمند است.» (17)

«... بیماران احتیاج دارند به محبت، بیش‌از آن که احتیاج به دوا دارند، یک مریضی که ازخانه‌اش آمده است در بیمارستان، این‌مریض خودش را مثل این که یک غریب‌می‌داند، اگر چنانچه این پرستارها با اوملایمت، با رفتار انسانی، با محبت، مثل برادرو خواهر با او رفتار کنند، این حس غربت از اومنفصل می‌شود و آرامش برایش حاصل‌می‌شود و این آرامش روحی در بهبود او کمک‌می‌کند.» (18)

پی نوشت:

1 - بحارالانوار، ج 74، ص 274.

2 - همان، ج 76، ص 368.

3 - همان، ج 81، ص 217.

4 - همان، ج 12، ص 230.

5 - همان، ج 43، ص 173.

6 - همان، ص 211.

7 - مغازی، ج 1، ص 249.

8 - بحارالانوار، ج 43، ص 173.

9 - ارشاد، شیخ مفید، ج 45، ص 1.

10 - سیره ابن هشام، ج 2، ص 250.

11 - مغازی، ج 1، ص 270.