پیامبر اسلام صلی اللّه علیه وآله و سلّم:

«مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ دامَت حَسَراتُهُ وَ طالَت فی عَرَصاتِ القِیامَةِ وَ قَفاتُهُ وَ قادَتهُ اِلی الخِزیِ سَیِّئاتُه»(جامع السعادات، ج 3، ص 91)

کسی که حساب اعمال خود را نرسد، حسرتش بی پایان است و در صحرای محشر باید زیاد بایستد( تا به اعمالش رسیدگی ابتدائی شود) و گناهانش او را (در دنیا) به انحراف افکند.

رسولخدا صلی اللّه علیه و آله و سلّم:

«... فَاِنّی اَوصَیتُکَ اِذا اَنتَ هَمَمتَ بِاَمرٍ فَتَدَبَّر عاقِبَتَه فَأِن یکُ رَشداً فَأمضِهِ وَ اِن یَکُ غَیّاً فَأنتَهِ عَنه فَهذِه الوَصِیَّةُ مِن مُحاسَبَةِ النَّفسِ بَل هِیَ رَأسُها.»

(الحقائق، ص 303)

به تو سفارش می کنم وقتی تصمیم به کاری گرفتی، عاقبت آن را در نظر بگیر، اگر عاقلانه است آن را تعقیب کن و اگر عاقلانه نیست از آن پرهیز کن، این سفارش درباره «محاسبه نفس» بلکه ریشه آن است.

رسولخدا صلی اللّه علیه و آله و سلّم:

«... فَمَن حاسَبَ نَفسَهُ قَبلَ اَن تُحاسِبَ وَ طالَبَها فی الأَنفاسِ وَ الحَرَکاتِ وَ حاسَبَها فِی الخَطَراتِ وَ الّلَحَظاتِ و وَزِنَ بِمیزانِ الشَّرعِ اَعمالَهُ وَ اَقوالَهُ خَفّ فِی القیامَة حَسابَهُ وَ حَضَرَ عِندَ السُؤالِ جَوابَه وَ حَسُنَ مُنقَلَبُهُ و مَآبُه.»(جامع السعادات، ج 3، ص 91)

... کسی که خود را قبل از حساب خداوند بررسی کند، نفس هائی که کشیده، کارهائی که انجام داده و در کارهای ممنوع و نگاه کردن ها دقت کند و با میزان شرع کارها و گفتار خود را منطبق کند، در قیامت حسابش آسان و پاسخ وی در موقع سؤال آماده و جایگاه جدید و محل سکونتش هم زیبا خواهد بود.

امام علی علیه السلام :

«... اِنَّ الیَومَ عَمَلٌ وَ لاحِسابٌ وَغَداً حِسابٌ ولاعَمَل.»(نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه 42)

... امروز موقع عمل است و حساب نیست و فردا حساب است و عمل نخواهد بود.

امام علی علیه السلام:

«فَحاسِب نَفسَکَ لِنَفسِکَ فَاِنَّ غَیرَها مِن الانفُسَ لَها حَسیبٌ غَیرَک.»

(نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه 222)

خودت حسب اعمال خویش را داشته باش، زیرا حساب دیگران با دیگری است.

امام علی علیه السلام :

«الدُّنیا حَلالُها حِسابٌ وَ حَرامُها عِقابٌ وَ اَنّی لَکُم بِالرَّوح وَ لَمّا تأسَوا بِسُنَةِ نَبِیِّکُم.»

(اصول کافی، ج 2، ص 459)

حلال (مال و مقام و شهوت و...) دنیا حساب دارد و حرام از آنها نیز کیفر، چرا به آسایش معنوی پناه نمی برید و چرا راه پیامبرتان را ادامه نمی دهید؟

امام صادق علیه السلام :

«مَن رَعی قَلبَهُ عَنِ الغَفلَةِ وَ نَفسَهُ عَنِ الشَّهوَةِ وَ عَقلَه عَنِ الجَهلِ فَقَد دَخَلَ فی دیوانِ المُتَّنَبِهینَ ثُمَّ مَن رَعی عِلمَه عَن الهَوی وَ دینَهُ عَنِ البِدعَةِ وَ مالَهُ عَنِ الحَرامِ فَهُوَ مِن جُملَةِ الصّالِحین.»

(مصباح الشریعه، ص 23)

کسی که از غفلت قلب و شهوت نفس و رکود فکر پرهیز کند نامش در لیست بیداران ثبت می گردد، پس کسی که از رخنه هوای نفس در علم، بدعت در دین و نفوذ حرام در مال خویش مراقبت کند در ردیف نیکوکاران محسوب می گردد.

امام صادق علیه السلام :

«طُوبی لِعَبدٍ جاهَدَ فی اللّهِ نَفسَهُ وَ هَواهُ وَ مَن هَزَم جُندَ هَواهُ ظَفَرَ بِرضا اللّه وَ مَن جاوَزَ عَقلَهُ نَفسُهُ الاَمّارَة بِالسُّوء بِالجَهد وَ الاِستِکانَةِ وَ الخُضُوعِ عَلی سِباطِ خِدمَة اللّهِ تَعالی فَقَد فازَ فَوزاً عَظیماً.»

(جامع السعادات، ج 3، ص 102)

خوشا بحال بنده ای که در راه خدا با نفس و هوای آن مبارزه کند، کسی که لشکر هوای نفس خود را شکست دهد رضایت خدا را کسب کرده و کسی که عقلش بر نفس اماره از طریق کوشش، تسلیم خدا بودن و تواضع نمودن در مسیر خدمات الهی قرار گرفت به امتیاز بزرگی دست یافته است.

امام صادق علیه السلام:

«یَنبَغی اَن یَکُون لِلعاقِلِ اَربَعَ ساعاتٍ: ساعَة یُناجی فیها رَبَّهُ وَ ساعَةٌ یُحاسِبُ فیها نَفسَهُ وَ ساعَةٌ یَتَفَکَّرُ فی صُنع اللّهِ وَ ساعَةٌ لِلمَطعَمِ و المَشرَب.»(اخلاق شبّر، ص 284)

سزاوار است که عاقل شبانه روز خود را به چهار ساعت تقسیم کند: در یک بخش آن با خدا مناجات کند، یک بخش حساب اعمال خویش را برسد، یک بخش در قدرت خدا فکر کند و یک بخش را هم برای (تهیه و مصرف و جوانب جسمی) خوراک و نوشیدنی بگذارد.

امام کاظم علیه السلام:

«حاسِبُوا اَنفُسَکُم قَبلَ اَن تُحاسِبُوا وَ زِنوا اَعمالَکُم بِمیزانِ الحَیاء قَبلَ اَن تُوزَنوا.»(مصباح الشریعه، ص 86)

امام کاظم (ع) فرمود: قبل از اینکه بازخواست شوید (در قیامت و گاهی نیز در دنیا) خودتان (اعمالتان) را بازرسی کنید و اعمال خود را قبل از اینکه بسنجید با میزان حیاء (در برابر عظمت خدا و نیاز خود) بسنجید.

امام کاظم علیه السلام:

«لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ فی کُلِ یَومٍ فَاِن عَمِل حَسَنَةً اِستَزادَ اللّهَ وَ اِنّ عَمِلَ سَیِّئَةً استَغَفَر اللّهَ مِنها و تابَ اِلَیه.»

(الحقایق، ص 303)

کسی که حساب اعمال خود را نرسد از ما شیعیان نیست، اگر کار خوب کرده توفیق انجام بیشتر از خداوند بخواهد و اگر کار بد و زشتی انجام داده از خداوند درخواست آمرزش کند و توبه نماید.