پاسخ تفصیلی:

در خور دقت است که تحلیل و بررسی وقایع تاریخی، نیازمند رعایت نکاتی چند است که در پرتو آن، اثر گفتاری و نوشتاری از جایگاه تحقیق برخوردار خواهد شد و با رعایت این اصول است که می توان به درکی درست از حادثه ای که در گذشته اتفاق افتاده است، نائل شد و از انحراف و گمراهی در امان ماند. بیان همه ی این اصول در این مختصر نمی گنجد، اما به برخی از این نکات که با متن ارائه شده ارتباط دارد، اشاره می شود:
1. روایاتی که بدانها استناد می شود از اعتبار برخوردار باشند. داوری در این بخش از آنِ علم رجال است.
2. استنادات و داوری ها باید بر اساس تمام حالات و گفته های شخص باشد. مثال روشن این نکته آن است که نمی توان بر اساس این جمله قرآن که: نزدیک نماز نشوید (لاتقربوا الصلاه)، توصیه و تأکید بر نماز نخواندن را به قرآن نسبت داد؛ زیرا قرآن در ادامه می فرماید: در حال مستی (و أنتم سکاری)، و حتی اگر چنین جمله ای در ادامه وجود نمی داشت، باز باید گفته می شد که قرآن در حالت خاصی نماز خواندن را منع کرده است نه در همه ی حالات؛ زیرا منع در همه ی حالات با جملات دیگری که از دستور به اقامه ی نماز حمایت دارد (أقیمو الصلاه) منافات خواهد داشت و در این گونه موارد یا باید قائل به تناقض در گفتار متکلم شویم و یا به نحوی عقلایی با استفاده از قرائن مفصل بین این دو سخن به گونه ای جمع کنیم. این نکته در جای خود به اثبات رسیده است که عقلا تا کلامی را از
گوینده ای شنیدند بلافاصله نمی گویند مراد جدی اش همان است که الان بر زبانش جاری شده است، بلکه شرایط فعلی را می سنجند که آیا قصد جدی داشته است یا نه؟ آیا این سخن را از روی تقیه گفته است یا نه؟ و... و آن گاه که جهت صدور این سخن روشن گشت، سخنان دیگرش را در زمان های دیگر که از آن به قرائن مفصل تعبیر آورده می شود، در کنار این سخن قرار می دهند و به عدم تناقض حکم می رانند و می گویند مراد جدی متکلم و گوینده ی سخن همان است که از برآیند جمع این گفتارها به دست می آید. گفتنی است که این شرایط در علم اصول فقه، تبیین و توضیح داده می شود.
3. در تحلیل وقایع تاریخی نباید تعصب ورزید و از پیش، نظری را انتخاب کرد و آن گاه وقایع تاریخی را با آن تطبیق نمود. این نکته از سوی همه آنانی که به دنبال کشف حقیقت هستند و درصدد سرپوش گذاشتن بر واقعیات تاریخی نیستند، مورد تأکید قرار گرفته است. گفتنی است که تأثیر پیش فرض ها در فهم متون و امکان دخالت ندادن آنها در استخراج معانی، از جمله مباحثی است که در علم هرمنوتیک پی گیری می شود.
حال با این نگاه و تذکر این نکته که در متن ارائه شده در سؤال، هیچ یک از اصول گفته شده رعایت نگردیده است - و از این جهت یک متن علمی و تحقیقی به حساب نمی آید - به تحلیل اشکالات مطرح شده می پردازیم، اما مناسب است یادآوری گردد که متن فوق تلاشی است برای تبرئه یزید و بی گناه نشان دادن او و مبارزه با مکتب اهل بیت (علیهم السّلام) و قیام امام حسین (علیه السّلام). و این البته سیاستی است که اگرچه در طول تاریخ مورد تأئید اکثریت اهل سنت نبوده، اما در این اواخر به پشتوانه دلارهای نفتی به شیوه های گوناگونی دنبال شده است. گفتنی است که بسیاری از شبهات در دو حوزه شخصیت و قیام امام حسین (علیه السّلام) و همچنین آنچه از سوی شیعیان برای شخصیت و قیام امام حسین (علیه السّلام) انجام می شود مثل برپایی
مجالس عزا و... سامان دهی شده است، بر این اساس بر خود لازم می دانیم که مقدمتاً اشاره ای ولو کوتاه به برخی از این سیاست ها و روش ها داشته باشیم و در ادامه کتاب به ترتیب، هر یک را نقل و نقد نماییم.

1. به چالش کشیدن شخصیت و قیام امام حسین (علیه السّلام) و تبرئه یزید این سیاست کلان که خود به سیاست های خُرد تقسیم می شود، از سوی گروهی اندک با شگردها و شیوه های گوناگونی تعقیب گردیده است. برخی از سیاست ها و روش های این حوزه، به قرار زیر است:

الف. اثبات فضایل برای معاویه وی زید ونفی فضایل از امام حسین (علیه السّلام)، با جعل احادیثی از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در شأن معاویه و یزید و دست بردن در حقایق عاشورا و تحریف وقایع تاریخی.
ب. حتی اگر یزید و معاویه فضایلی نداشته باشند دامن آنان به کشتن فرزند فاطمه (سلام الله علیها) آلوده نیست. یزید قاتل امام حسین (علیه السّلام) نیست و حتی اثبات آمریت یزید در فاجعه ی کربلا مورد تردید است (قاتل و آمر نبودن یزید)، بلکه مردم کوفه که از شیعیان بودند به کشتن امام اقدام کردند و مقصر این حادثه هستند (مقصر جلوه دادن شیعیان).
ج. اگر بپذیریم که یزید امام حسین (علیه السّلام) را کشته باشد، بنا بر یکی از دلایل زیر مجاز بوده است اولاً: یزید خلیفه شرعی مسلمانان بود و امام حسین (علیه السّلام) علیه چنین حکومتی خروج کرده و باید کشته می شد (شرعی بودن حکومت یزید)؛ ثانیاً: یزید اجتهاد کرده و حق داشت که برای دفع خطر و حفظ وحدت جامعه اسلامی قیام کربلا را سرکوب نماید و در صورت خطا نیز مأجور است نه مجرم، چه رسد به کافر (مجتهد بودن یزید). حتی اگر مجاز هم نبود، باز نباید او را لعن کرد و مورد سرزنش قرار داد؛ زیرا شاید یزید توبه کرده باشد، علاوه بر این که کارهای خویش موجب از بین رفتن کارهای بدش شده است.

2. به چالش کشیدن گریه و عزاداری

جریان مخالف نهضت عاشورا با رویکردهای متفاوت و مختلف، تلاش کرده است که گریه کردن و برپایی مراسم عزا برای امام (علیه السّلام) را مورد نکوهش قرار دهد. در زیر به برخی از این رویکردها اشاره می شود:
الف. تحلیل شهادت امام حسین (علیه السّلام) با رویکرد عرفانی و صوفی گری؛ مانند آنچه که از سوی شیخ عبدالقادر گیلانی و جلال الدین مولوی، ارائه شده است.
ب. نقد مراسم عزاداری با رویکرد کلامی با القای این شبهه که عزاداری مخالفت ورزیدن با قضا و قدر الهی است و... .
ج. تحلیل این مراسم با رویکرد فقهی و تشکیک در جواز این کار با طرح این شبهه که برپایی مراسم عزاداری بدعت است، علاوه بر این که کارهای خلاف شرع نیز در آن انجام می شود؛ مانند اضرار به نفس، پاره کردن یقه ی پیراهن، مجروح نمودن سر و صورت، پریشان نمودن مو، گریه با صدای بلند و... که در روایات از آنها منع شده است.
د. تحلیل گریه و مراسم عزاداری با توجه به آثار روانی و اجتماعی آن؛ نظیر این که برای گریه و عزاداری فایده ای عقلایی قابل تصور نیست، علاوه بر این که زیان های فردی و اجتماعی؛ مانند دوری جامعه از شادی و افزایش افسردگی را در پی دارد.
اینها نمونه هایی از صدها شبهه ای است که در این دو حوزه طرح می شود و ما به تدریج به نقد آنها خواهیم پرداخت:

1. به چالش کشیدن شخصیت و قیام امام حسین (علیه السّلام) در کنار تبرئه کردن و بی گناه نشان دادن یزید

سیاست اول: سیاست اثبات فضایل و نفی رذایل

بی گمان عده ای از اهل سنت به جعل فضایل برای معاویه و یزید اقدام نموده اند، آنچه در زیر می آید گزارش اجمالی از آن است:
« محمّد بن عبدالواحد ابوعمر » غلام « ثعلب »، رساله ای در فضایل دروغین معاویه نوشته است. « اسحاق بن محمّد سوسی » احادیث جعلی و ساختگی در فضایل معاویه آورده که « عبیدالله سقطی » هم از او نقل کرده است. (16) ابن حجر مکی رساله ی « تطهیر الجنان و اللسان » را در فضایل معاویه تألیف نموده است. (17)
« حافظ عبدالمغیث حنبلی » از مطالب ساختگی، کتابی درباره فضایل یزید بن معاویه نوشته است!. (18) و « أبوعمرالزاهد »، از احادیث ساختگی کتابی در فضایل معاویه بن أبی سفیان، تألیف کرده است و « بردانی »، در فضل معاویه حدیث جعل می کرد. (19) مطالعه کتاب « الشریعه » آجری، جلد 5 باب فضایل معاویه بن أبی سفیان نیز می تواند در آگاهی بیشتر خواننده محترم نسبت به این احادیث، یاری رساند. « ابن کثیر » هم از جمله افرادی است که به منظور اثبات فضایلی برای معاویه به نقل خواب متوسل شده است. او از « سعید بن مسیب » آورده است: « هر کس در حال دوست داری ابوبکر و عمر و عثمان و علی بمیرد، و اعتراف نماید که آن ده نفر به بهشت می روند و بر معاویه درود و رحمت فرستد، بر خدا واجب خواهد آمد که به حسابش رسیدگی ننماید »! (20) از عمر بن عبدالعزیز نیز روایت کرده اند که معاویه
به او در عالم خواب گفته است: به پروردگار کعبه سوگند که بخشوده گشتم! (21) از جمله احادیثی که « فردوس الاخبار » در فضلیت معاویه جعل کرده، این حدیث است که: « انا مدینه العلم و علی بابها و حلقتها معاویه ». (22) هر چند « سخاوی » و « ابن حجر مکی » به مقدوحیت و مجروحیت این حدیث تصریح کرده اند، اما « مناوی » با چشم پوشی از آن، این حدیث را در « کنوز الحقائق » درج کرده است. (23)
سرخسی در « مبسوط » گفته است: معاویه از کبار صحابه، کاتب وحی و امیرالمؤمنین بوده است و پیامبر به پادشاهی او خبر داد و سفارش نمود که در هنگام سلطنت با مردم به نیکی رفتار نماید، البته تنها خطای او این بود که از علی (رض) اطاعت نکرد، لذا جایز نیست بیش از این در طعن معاویه گفت. (24)
گاهی گفته می شود: پیامبر فتح قسطنطنیه را به دست لشکری از مؤمنان و خوبان، نوید داد و آن گاه فرمود: فرمانده آن لشکر یزید است (!) اینان پا را فراتر می گذارند و می گویند: زیر پرچم یزید و در لشکر او حسین بن علی نیز بوده است. (25)
یکی از دانشمندان معاصر گزارش کرده که « ابن تیمیه » کتابی را با عنوان « فضایل معاویه و یزید و انه لا یسب » تصنیف نموده است. (26)
« محمود ابراهیم » در دهه های اخیر کتابی با عنوان « برائه یزید بن معاویه من دم الحسین » به چاپ رسانده است که در آن می کوشد، از سویی شایستگی یزید را برای خلافت اسلامی از لحاظ علمی و عملی اثبات نماید و از سویی دیگر او را در شهادت امام حسین (علیه السّلام) تبرئه نماید.
« ابراهیم علی شعوط » ضمن رد اتهام های شرب خمر و مفاسد یزید، او را خلیفه شرعی مسلمانان می داند و هرگونه قیام در برابرش را فتنه می نامد که هیچ احتمال پیروزی و مصلحتی بر آن مترتب نبوده است. (27)
لازم به ذکر است که علامه امینی (رحمه الله)، در کتاب « الغدیر » (28) حدود صد حدیث دروغ ازطریقه عامه، نقل می کنند که در آنها، نه تنها خلافت و فضایل خلفای به اصطلاح راشدین تأیید شده، بلکه از مقام ارجمند معاویه، یزید، منصور دوانیقی و دیگر خلفاء بنی امیه و بنی عباس نیز تجلیل شایسته به عمل آمده است !!! (29)
نتیجه این که برای پاک کردن دامن معاویه و یزید از آلودگی، عده ای دست به کار شدند و حرف هایی زدند، اما آیا به واقع درباره فضایل معاویه و یزید حدیث صحیحی وجود دارد؟ شایان توجه است که در جواب این پرسش گرایش فکری
اکثر اهل سنت آن است که چنین روایاتی جعلی است و اساس درستی ندارد.
« عبدالله فرزند احمد بن حنبل » از پدرش درباره علی (علیه السّلام) و معاویه پرسید. او گفت: بدان که علی دشمنان بسیار دارد و هر چه دشمنانش خواسته اند در او عیبی بیابند، موفق نشده اند. پس دور کسی جمع شده اند که با او محاربه و جنگ کرده است و او را در حیله و مکر علیه علی (علیه السّلام) تحریک نموده اند. (30) « حاکم » از اسحاق بن ابراهیم حنظلی نقل می کند: « در فضیلت معاویه، هیچ حدیث درستی وجود ندارد ». (31) « بخاری » که در صحیح خود حدیثی در ذکر مناقب « معاویه » نیافته، به ناچار آن جا که از مناقب صحابه سخن گفته، بابی گشوده است به نام یاد کرد معاویه (باب ذکر معاویه بن أبی سفیان) (32). « ابن حجر عسقلانی » می نویسد: « این خود دلیل آن است که فضایلی که در خصوص معاویه نقل شده هیچ یک طریق اسناد درستی ندارد. (33) « مسلم » و « ابن ماجه » نیز در « صحیح » و « سنن » خود، اگرچه صفحه ای در مناقب صحابه آورده اند، اما حدیث صحیحی در فضایل « معاویه » نقل نکرده اند. « ترمذی » هم جز یک حدیث (خدایا او را هدایت کننده و هدایت شده قرار بده و چنان کن که به وجود او دیگران هدایت نشوند) حدیث دیگری را نقل نکرده، البته درباره آن حدیث گفته است: « حدیث حسن غریب است ». (34)
« فیروز آبادی » در پایان کتاب « سفر السعادة » و « عجلونی » در « کشف الخفاء »، در باب « فضایل معاویه » نوشته اند: « حدیث صحیحی در این باره وجود ندارد ». « عینی » در « عمده القاری » می نویسد: « هرگاه بگویی که در فضایل معاویه احادیث فراوانی هست، گویم آری، ولی هیچ یک از آن احادیث از طریق اسناد صحت ندارد و صحیح نیست ». « شوکانی » در « فوائد المجموعه » می نویسد: « حافظان حدیث، همگی اتفاق دارند، بر این که هیچ حدیثی در فضیلت معاویه صحت ندارد ». (35)
« ابن تیمیه » درخطاب به « علّامه حلّی » که به حدیث طیر استناد کرده بود، می گوید: حدیث طیر را هیچ یک از اصحاب صحیح روایت نکرده و احدی از ائمه حدیث آن را تصحیح ننموده است، بله این از احادیثی است که بعضی روایت کرده اند همان طوری که در فضایل غیر علی (علیه السّلام) بلکه در فضایل معاویه نیز روایات زیادی روایت کرده اند و کتب زیادی نوشته اند، اما عالمان حدیث نه روایات درباره علی (علیه السّلام) را تصحیح کرده اند و نه روایات در شأن معاویه را. (36)
او در عین حال می گوید: معاویه با رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) در حنین و طائف و غزوه تبوک حاضر بود و با او حجه الوداع حج را به جای آورد و وحی را می نوشت و امین پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) در این کار بود. (37) او حاکم نیشابوری را به جهت عدم اجابت آنانی
که خواستار نقل روایاتی در فضایل معاویه از وی بودند، به تشیع منسوب می کند (38)، در حالی که قبلاً گفته بود، اهل علم احادیث فضایل معاویه را تصحیح نمی کنند. این تناقض چگونه قابل توجیه است؟! البته این نوع برخورد اختصاص به حاکم نیشابوری ندارد، بلکه نسائی صاحب « سنن » نیز به تشیع متهم گردیده است؛ زیرا که وی کتابی تحت عنوان « خصائص امیرالمؤمنین (علیه السّلام) » نوشت و نیز گفت: فضیلتی از معاویه سراغ ندارم جز این که خداوند شکمش را سیر نگرداند، عده ای آن قدر او را زدند که علیل گشت و از دنیا رفت. (39)
به این روایات نیز از طریق برادران اهل سنت توجه فرمایید: « احمد بن حنبل » از طریق « عبدالله بن بریده » نقل می کند که گفت: من و پدرم بر معاویه وارد شدیم او ما را بر فرشی نشاند، آن گاه طعامی آوردند که تناول نمودیم، سپس برای ما شراب آوردند، معاویه از آن آشامید و پدرم را نیز دعوت به تناول کرد، ولی پدرم گفت: از زمانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را حرام کرده نیاشامیده ام. (40) این در حالی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: شراب خوار مانند عبادت کننده ی بت است. (41) وی بر خلاف سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و حیت خلفا، اولین کسی بود که اذان را در نماز « عیدین » بدعت کرد. (42)
این در حالی است که عدم مشروعیت اذان و اقامه در غیر نمازهای واجب از مسلمات همه ی مذاهب فقهی است، ابن عباس و جابر می گویند: هرگز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز عید فطر و قربان اذان نگفت. (43) او نماز جمعه را برای اهالی شام در روز چهارشنبه خواند. مسعودی نقل می کند: اطاعت اهالی شام از معاویه به حدی رسیده بود که معاویه هنگام حرکت به طرف صفین برای آنان نماز جمعه را در روز چهارشنبه به جای آورد. (44) بدیهی است که آنچه بیان شد همه از عدم پایبندی معاویه به اصول اسلامی حکایت می کند.
اگر حال و روز معاویه این است، وضعیت یزید چگونه خواهد بود؟!، یزیدی که حتی از سوی مدافعان معاویه مورد سرزنش قرار گرفته است. « ابن خلدون » (730-808ق) درباره ی فسقِ یزید و عدم استحقاق وی نسبت به خلافت، تردید را روا نمی دارد و تصریح می کند که فسق و فجور یزید بیش از آن بود که معاویه انتظار یا آگاهی داشت و در صورت اطلاع معاویه از وضعیت فرزندش حتی او نیز تن به برنامه ولی عهدی وی نمی داد. (45) وی عدالت را شرط لازم برای خلافت می داند که یزید فاقد آن بود. (46)
یزیدی که از سوی اکثریت اهل سنت و بزرگان آنان طرد شده و به جواز لعن و حتی کفر او حکم گردیده است.
« ابن حجر مکی » در این باره می نویسد: « احمد بن حنبل » یزید را تکفیر کرده است.
و این را می دانیم که احمد مقام بلندی از جهت ورع و تقوا دارد و اگر او کسی را به طور صریح تکفیر کند، لابد به علت کارهایی است که از آن فرد سرزده است. پس معلوم می شود که صدور این کارها و جنایت ها از یزید، نزد احمدبن حنبل ثابت بوده از این رو، حکم به کفر یزید بن معاویه کرده است. (47) از آن رو که در آینده اشاره ای به بحث لعن و کفر یزید از دیدگاه اهل سنت خواهیم داشت و به همین مقدار بسنده می کنیم و اثبات رذایل اخلاقی یزید را به همان بحث ارجاع می دهیم.
گفتنی است که جریان جعل حدیث و استفاده از آن احادیث، در همین محدوده متوقف نگردید و از انکار رذایل اخلاقی قاتلان امام حسین (علیه السّلام) فراتر رفت و خود امام و قیامش را نیز در بر گرفت. در این جریان و پروسه حقایق عاشورا تحریف گردید تا اگر نشد چهره ی زشت معاویه و یزید را بازسازی کرد و زیبا نشان داد، چهره زیبایی از امام حسین (علیه السّلام) نیز در معرض دید جهانیان به نمایش گذاشته نشود (48) و در واقع توپ در زمین حریف انداخته شود، سیاستی که از سوی متن ارائه شده در سؤال نیز دنبال گردیده است.
بر این اساس؛ در متن فوق بیان شده که امام حسین (علیه السّلام) روابط دوستانه ای با معاویه داشته است، درحالی که روابط امام حسین (علیه السّلام) با معاویه بر اساس عهدی بود که امام حسن (علیه السّلام) با معاویه بسته بودند و امام حسین (علیه السّلام) بدان احترام می گذاشت و این چگونه می تواند دلیل بر روابط دوستانه باشد؟! اگر دو کشوری که در جنگ با هم هستند، تصمیم بگیرند به دلایلی صلح کنند و صلح نامه ای را امضا کنند، آیا عدم نقض مفاد قرارداد از سوی یک طرف دلیل آن است که عمل کننده ی تعهد، دوست و عاشقِ طرف مقابل است؟! استقبال امام حسین (علیه السّلام) از معاویه در سفرهایش به مکه و مدینه، نیز دقیقاً در همین راستا ارزیابی می گردد؛ زیرا عدم حضور امام نوعی موضع گیری و جبهه گیری تلقی می گردید و بهانه ای می شد برای معاویه تا به نقض صلح نامه اقدام کند.

پی‌نوشت‌ها:

1. نگاه کنید 0به: اخبار الطوال، ص 243، روضه الصفا، ج 3، ص 80 و 81 و 83.
2. زندگانی امام حسین، ص 122، در زمان عثمان نیز امام حسن و امام حسین در جنگ علیه مردم طبرستان شرکت کردند. نگاه کنید به: فتوح البلدان، ص 183، مختصر البلدان، ابن فقیه، ص 152.
3. اخبار الطوال، ص 244-245 و 248؛ روضه الصفا، ج 3، ص 15؛ ارشاد، شیخ مفید، ص 206.
4. تاریخ تمدن اسلام، ج 4، ص 88 در صلح نام امام حسن و معاویه از جمله قرار شد که هر سال مبلغ دو میلیون درهم نیز به امام حسین پرداخت شود: اخبار الطوال، ص 241.
5. برای آگاهی از املاک و اراضی و ثروتها و بخششهای امام حسین، نک: کتاب الخراج، یحیی بن آدم، ص 75، کتاب الخراج، قاضی ابویوسف، ص 35، الحسین، علی جلال، ج 1، ص 63 و 107؛ منتهی الامآل، ج 1، ص 319، 348-350 و 573. در صحرای کربلا، امام حسین به ابن سعد (فرمانده سپاه یزید) پیشنهاد دادن خانه ها و املاک خوبی در مدینه را نمود به این شرط که از جنگ با وی خودداری کند، اما ابن سعد پیشنهاد امام را نپذیرفت. نگاه کنید به تاریخ طبری، ج 7، ص 3008؛ زندگانی امام حسین (علیه السّلام) ص 84-87 و 92-100و 337.
6. تاریخ فخری، ابن طقطقی، ص 96-97؛ تاریخ تمدن اسلام، ج 4، ص 88.
7. تاریخ فخری، ص 97.
8. تاریخ الطبری/ ترجمه، ج 7، ص 3001؛ اخبار الطوال، ص 275.
9. همان، ص 3009.
10. زندگانی امام حسین، عماد زاده، ص 195.
11. لغت نامه، علی اکبر دهخدا، ذیل شمر.
12. تاریخ الطبری/ ترجمه، ج 7، ص 3011؛ زندگانی امام حسین، زین العابدین رهنما، ج 2، ص 362.
13. همان، ص 2889؛ اخبار الطوال، ص 250 و 283.
14. همان، ص 3071.
15. همان، ص 3077؛ اخبار الطوال، ص 283-284.
16. نک: ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج 1، ص 374؛ جمعی از مترجمان، ترجمه ی الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 21، ص 127.
17. هندی نیشابوری، علامه میر حامد حسین، عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار، ج 13 بخش دوم، ص 35؛ همان، ج 13 بخش او، ص 126؛ برای رد روایاتی که مورد استناد ابن حجر قرار گرفته است، نک: الغدیر، ج 10، ص 514 به بعد؛ ترجمه الغدیر، ج 20، ص 267-278.
18. ترجمه الغدیر، ج 10، ص 120.
19. همان، ج5، ص 449.
20. نک: ابن کثیر دمشقی، أبوالفداء اسماعیل بن عمرو، البدایه و النهایه (تاریخ ابن کثیر)، ج 8، ص 139 و 140.
21. ترجمه الغدیر، ج 19، ص 217 و 218.
22. برای آگاهی از جعلی بودن این روایت نک: هندی نیشابوری، علامه میر حامد حسین، عبقات الانوار فی امامه الائمة الاطهار، ج 15، ص 415؛ حسینی میلانی، سید علی، نفحات الازهار فی خلاصه عبقات الانوار، ج 12، ص 165-171.
23. برای آگاهی از روایاتی که در منابع اهل سنت پیرامون مناقب معاویه بیان شده و رد آنها، نک: امینی، علامه عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 11، ص 92 به بعد.
24. قد کان هو (معاویه) من کبار الصّحابه (رض) و کان کاتب الوحی و کان أمیرالمؤمنین و قد أخبره رسول الله (صلی الله علیه وآله و سلم) بالملک بعده فقال له (علیه السّلام) یوماً: إذ ملکت امرا متی فأحسن إلیهم. ألّا أنّ نوبته کانت بعد انتهاء نوبه علی (رض) و مضی مدّه الخلافه فکان معاویه مخطئا فی مزاحمه علی (رض) تارکا لما هو واجب علیه من الانقیاد له، لا یجوز أن یقال فیه أکثر من هذا. نک: هندی نیشابوری، علامه میر حامد حسین، عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار، ج 22، ص 718-722.
25. ابن تیمیه حرانی، تقی الدین ابوالعباس احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنه، ج 4، ص 571.
26. صائب، عبدالحمید، ابن تیمیه حیاته و عقائده، ص 382.
27. نک: شعوط، ابراهیم علی، اباطیل یجب ان تمحی من التاریخ، ص 235-250.
28. امینی، علامه عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص 301.
29. علام امینی (رحمه الله) در برابر کسانی که به شیعه تهمت حدیث سازی زده اند، تحت عنوان « کند و کاوی در حدیث و چگونگی احادیث مجعوله » بحث جالب و جامع الاطرافی نموده و در حدود هفتصد نفر از روات اهل سنت را می شمرند که کذاب و حدیث ساز بوده اند و تنها از 43 نفر آنها، در حدود نیم میلیون حدیث جعلی نقل می نمایند. نک: ترجمه الغدیر، ج 10، ص 8.
30. سیوطی، جلال الدین، تاریخ خلفاء، ص 133؛ ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ج 7، ص 83؛ ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقه، ص 76.
31. سیوطی، جلال الدین اللآلی المصنوعه، ج 1، ص 220 [1/ 424].
32. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج 3، ص 1373 باب 28.
33. ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ج 7، ص 83 [7/ 104].
34. جزء دهم « الغدیر »، بطلان این حدیث را ثابت کرده است. این حدیث چگونه می تواند فضیلتی را برای معاویه ثابت کند، با آن که می گوید: « خدایا او را هدایت کن ».
35. ترجمه ی الغدیر، ج 21، ص 126 و 127.
36. ... لکن هو ممّا رواه بعض الناس کما رووا امثاله فی فضل غیر علی بل قد رووا فی فضائل معاویه احادیث کثیره و صنّف فی ذلک مصنّفات و اهل العلم بالحدیث لا یصححون هذا و لا هذا؛ ابن تیمیه حرانی، منهاج السنه، ج 2، ص 207. جواب این دعا را در کتاب عبقات الانوار، ج 13، بخش دوم، ص 33 و 38، ببینید.
37. و معاویه لیس له بخصوصه فضیله فی الصحیح لکن قد شهد مع رسول الله (صلی الله علیه وآله و سلم) حنیا و الطائف و غزوه تبوک وحج معه حجه الوداع و کان یکتب الوحی فهو ممن ائتمنه النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) علی کتابه الوحی کما ائتمن غیره من الصحابه. نک: هندی نیشابوری، علامه میر حامد حسین، عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار، ج 15، ص 415.
38. ... مع انّ الحاکم منسوب الی التشیّع و قد طلب منه ان یروی حدیثا فی فضل معاویه فقال ما یجیء من قلبی ما یجیء من قلبی.
39. نک: ابن خلّکان، شمس الدین، وفیات الأعیان، ج 1، ص 21؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ترجمه نسائی؛ هندی نیشابوری، علامه میر حامد حسین، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، ج15، ص 411 و 415؛ سپهری، محمد، ترجمه دلائل الصدق، ج 1، ص 7.
40. ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج 6، ص 476، ح 22433.
41. ابن منذر، الترغیب و الترهیب، ج 3، ص 102، به نقل از: رضوانی، علی اصغر، واقعه عاشورا و پاسخ به شبهات، ص 56.
42. سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفاء، ص 187.
43. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج 10، ص 327، ج 917.
44. مسعودی، أبوالحسن علی بن الحسین بن علی، مروج الذهب، ج 3، ص 42.
45. این گفته ی ابن خلدون مخالف گزارش طبری در تاریخش است که، « و هو یعلم سَفَهه؛ معاویه از سفاهت یزید آگاهی داشته است ». نک: طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، ج 10، ص 60.
46. ابن خلدون، ابو زید عبدالرحمان، مقدمه ابن خلدون، ج 1، ص 370 و 400 و 415.
47. « إنّ یزید بلغ من قبائح الفسق و الانحلال عن التقوی مبلغاً لا یستکثر علیه صدور تلک القبائح منه، بل قال الإمام أحمد بن حنبل بکفره. وناهیک به علماً و ورعاً بأنّه لم یقل ذلک إلّا لقضایا وقعت منه صریحة فی ذلک ثبتت عنده مقام أحمد بن حنبل... »، نک: ابن حجر هیتمی، شرح قصیده همزیّه، ص 270-271. با این همه گفتنی است که ابن حجر در کتاب دیگرش به نام الفتوی الحدیثیه، ص 193، در تناقضی آشکار قائل بودن یزید و این که شهادت امام حسین (علیه السّلام) به دستور او بوده، را مورد تردید و انکار قرار داده است.
48. باید توجه داشت که اگر نبود اقدامات و سخنرانی های امام سجاد (علیه السّلام) و حضرت زینب (سلام الله علیها) و... بعد از شهادت امام حسین (علیه السّلام) دشمن این امکان را پیدا می کرد که حقایق عاشورا را تحریف کند و مانع از رسیدن پیام امام به گوش جهانیان شود. چه خوب سروده است شاعر معاصر (قادر طهماسبی) در شأن حضرت زینب (سلام الله علیها) که:
سرّ نی در نینوا می ماند اگر زینب نبود *** کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود
چهره ی سرخ حقیقت بعد از آن طوفان رنگ *** پشت ابری از ریا می ماند اگر زینب نبود