مفضل از امام صادق (ع) می پرسد: تأویل «لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ خداوند نماینده خود را با هدایت و دین حق میفرستد تا او را بر تمام ادیان غالب گرداند هر چند مشرکان نخواهند.» (1) چیست؟ 

(یعنى چگونه امام زمان بر همه ادیان غالب مى‏ شود) حضرت فرمود: تأویلش این آیه است: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ؛ با مشرکان پیکار کنید تا دیگر فتنه‏اى در میان مردم نباشد و همه دین براى خدا باشد.» (2)
اى مفضل بخدا قسم! اختلاف را از میان ملل و ادیان برمیدارد و همه دینها یکى مى‏شود چنان که خدا فرموده: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ» (3) و هم فرموده: «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ هر کس دینى جز دین اسلام را بپذیرد هرگز از وى پذیرفته نمی شود و او در عالم آخرت از زیانکاران خواهد بود.» (4)

مفضل گفت: آقا! آیا دینى که پدران او ابراهیم و نوح و موسى و عیسى و محمد داشتند، همان دین اسلام بود؟ فرمود: آرى همین دین اسلام بود، نه غیر آن! عرض کردم: دلیلى از قرآن بر این مطلب دارید؟ فرمود: آرى از اول تا آخر قرآن پر از دلیل است. از جمله آیه: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ» است و دیگر این آیه: «مِلَّهَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ؛ اسلام دین پدر شما ابراهیم است و اوست که شما را مسلمان نامید.» (5) و دیگر آیه ایست که خداوند در داستان ابراهیم و اسماعیل از زبان آنها نقل میکند که گفتند: «وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّهً مُسْلِمَهً؛ خدایا ما دو نفر را دو تن مسلمان و تسلیم‏شده خود قرار ده، و از اولاد ما نیز مردمى مسلمان بیرون آور.»(6)

همچنین در داستان فرعون است که می فرماید: «حَتَّى إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ؛ وقتى فرعون میخواست غرق شود، گفت: ایمان آوردم که جز خداوند یگانه‏اى که بنى اسرائیل باو ایمان آوردند، خدائى نیست و اینک من از مسلمانان هستم.»(7)
و در داستان سلیمان و بلقیس ملکه سبا میفرماید: «وَ أْتُونِی مُسْلِمِینَ؛ در حالى که تسلیم شده‏اید، نزد من بیائید»(8)، چون بلقیس نزد سلیمان آمد، گفت: «أَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ‏؛ من با سلیمان در پیشگاه خداوند جهانیان اسلام آوردیم»(9) و از زبان عیسى بن مریم (ع) می فرماید: «مَنْ أَنْصارِی إِلَى اللَّهِ؛ کسانى که میخواهند با پذیرش دین خدا مرا یارى نمایند کیستند؟» (10)

حواریون گفتند: «نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ حواریون گفتند: ما یاوران دینى تو هستیم ما ایمان بخدا آوردیم و شاهد باش که ما مسلمان هستیم!» (11) و در آیه دیگر می فرماید: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً؛ آنچه در آسمانها و زمین است با میل و بى‏میلى اسلام آوردند» (12) و در داستان لوط میفرماید: «فَما وَجَدْنا فِیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ؛ ما در آنجا بیشتر از یک خانه از مسلمانان نیافتیم». (13)

در آیه دیگر می فرماید: « قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِیَ مُوسى‏ وَ عیسى‏ وَ ما أُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ؛ بگویید: «ما به خدا ایمان آورده‏ایم؛ و به آنچه بر ما نازل شده؛ و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و پیامبران از فرزندان او نازل گردید، و(همچنین) آنچه به موسى و عیسى و پیامبران(دیگر) از طرف پروردگار داده شده است، و در میان هیچ یک از آنها جدایى قائل نمى‏شویم، و در برابر فرمان خدا تسلیم هستیم؛ (و تعصبات نژادى و اغراض شخصى، سبب نمى‏شود که بعضى را بپذیریم و بعضى را رها کنیم.» (14) و در آیه دیگر می فرماید: «أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ الى قوله وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ؛ آیا شما حاضر بودید هنگامى که مرگ یعقوب فرا رسید تا آنجا که فرمود: و ما همه براى او اسلام آوردیم.» (15)

پانوشت:
1. توبه: 9 / 33؛ صف: 61 / 9.
2. انفال: 8 / 32.
3. آل عمران: 3 / 19.
4. آل عمران: 3 / 85.
5. حج 22 / 78.
6. بقره: 2 / 128.
7. یونس: 10 / 90.
8. نمل: 27 / 31.
9. نمل: 27 / 44.
10. صف: 61 / 14؛ آل عمران: 3 / 52.
11. پیشین.
12. آل عمران: 3 / 83.
13. ذاریات: 51 / 36.
14. بقره: 2 / 136.
15. بقره: 2 / 133.
منبع: مهدی موعود (بحار الانوارج 13)، ص 1149.

از مفضل بن عمر روایت شده است که گفت: از آقایم حضرت صادق (ع) پرسیدم: آیا مأموریت مهدى منتظر وقت معینى دارد که باید مردم بدانند کى خواهد بود؟ فرمود: حاشا که خداوند وقت ظهور او را طورى معین کند که شیعیان ما آن را بدانند. عرض کردم: آقا براى چه؟ فرمود:
زیرا وقت ظهور او همان ساعتى است که خداوند می فرماید: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَهِ أَیَّانَ مُرْساها؛ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَهً؛ درباره قیامت از تو سؤال مى‏کنند، کى فرامى‏رسد؟! بگو: «علمش فقط نزد پروردگار من است؛ و هیچ کس جز او(نمى‏تواند) وقت آن را آشکار سازد؛ (اما قیام قیامت، حتى) در آسمانها و زمین، سنگین(و بسیار پر اهمیت) است؛  جز بطور ناگهانى، به سراغ شما نمى‏آید!» (باز) از تو سؤال مى‏کنند، چنان که گویى تو از زمان وقوع آن با خبرى! بگو: «علمش تنها نزد خداست؛ ولى بیشتر مردم نمى‏دانند».(1) همچنین این همان ساعتى است که خدا فرموده: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَهِ أَیَّانَ مُرْساها» و فرموده: «إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَهِ؛ علم آن وقت فقط در نزد خداست» (2)

و در آیه دیگر فرمود: «فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَهَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَهً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها؛ آیا آنها[ کافران‏] جز این انتظارى دارند که قیامت ناگهان فرا رسد(آن گاه ایمان آورند)، در حالى که هم اکنون نشانه‏هاى آن آمده است؛ اما هنگامى که بیاید، تذکّر(و ایمان) آنها سودى نخواهد داشت.»(3) نیز فرمود: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَهُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»؛(4) همچنین فرمود: «ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَهَ قَرِیبٌ یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَهِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ؛ تو چه مى‏دانى شاید ساعت(قیام) نزدیک باشد. کسانى که به قیامت ایمان ندارند درباره آن شتاب مى ‏کنند؛ ولى آنها که ایمان آورده ‏اند پیوسته از آن هراسانند، و مى ‏دانند آن حق است؛ آگاه باشید کسانى که در قیامت تردید مى ‏کنند، در گمراهى عمیقى هستند.» (5)
 عرض کردم: معنى «یمارون» چیست؟ فرمود: یعنى مردم میگویند قائم کى متولد شده و کى او را دیده، و حالا کجاست و چه وقت آشکار مى‏شود؟ اینها همه عجله در امر خدا و شک در قضاى الهى و دخالت در قدرت اوست اینان کسانى هستند که در دنیا زیان مى‏برند و پایان بد از آن کافران است.
عرضکردم: آیا وقتى براى آن تعیین نشده؟ فرمود: اى مفضل! نه من وقتى بر آن معین میکنم و نه هم وقتى براى آن تعیین شده است! هر کس براى ظهور مهدى ما وقت تعیین کند، خود را در علم خداوند شریک دانسته و (به ناحق) ادعا کرده که توانسته است بر اسرار خدا آگاهى یابد! در صورتى که خداوند هر سرى دارد براى این مخلوق که از خدا و اولیاء خدا برگشته‏ اند واقع شده است، هر خیرى خدا داشته باشد اختصاص به بندگانش دارد که باید بآن برسند. زیرا که خدا همه وقت با بندگانش است. آن اسرار که بآنها میدهد براى این است که بر آنها حجت باشد.
مفضل گفت: در وقت ظهورش چگونه است؟ فرمود: اى مفضل! او در وضع شبهه‏ناکى آشکار مى ‏شود، تا اینکه امرش روشن شود و نامش بالا رود و کارش آشکار گردد، نام و کنیه و نسبش برده شود، و آوازه او در زبان پیروان حق و باطل و موافقین و مخالفین زیاد برده مى ‏شود؛ تا اینکه بواسطه شناختن او حجت بر مردم تمام شود. بعلاوه ما داستان ظهور او را براى مردم نقل کرده ‏ایم و نشان داده‏ایم و نام و نسب و کنیه او را برده و گفته‏ ایم که: او همنام جدش پیغمبر خدا و هم کنیه اوست تا مبادا مردم بگویند اسم و کنیه و نسب او را نشناختیم، بخدا سوگند کار او بواسطه روشن شدن نام و نسب و کنیه‏ اش که بر زبانهاى مردم بالا گرفته، متحقق مى ‏شود. بطورى که آن را براى یک دیگر بازگو میکنند. همه اینها براى اتمام حجت بر آنهاست. آنگاه همان طور که جدش وعده داده، خداوند او را ظاهر مى‏گرداند قوله تعالى: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ خداوند نماینده خود را با هدایت و دین حق میفرستد تا او را بر تمام ادیان غالب گرداند هر چند مشرکان نخواهند.»(6)
پانوشت:
1. اعراف: 7 / 187.
2. زخرف: 43 / 85؛ لقمان: 31 / 34.
3. محمّد(ص): 47 / 18
4. قمر: 54 / 1.
5. شوری: 42 / 17 – 18.
6. توبه: 9 / 33؛ صف: 61 / 9.
منبع: مهدی موعود (بحار الانوار، ج 13)، ص 1145.

کلمه ی «پسرِ انسان»، طبق نوشته ی مسترهاکس آمریکایی، در کتاب خود، «قاموس کتاب مقدّس» 80 بار در انجیل و ملحقّات آن (عهد جدید) تکرار شده که فقط 30 مورد آن با حضرت عیسی علیه السلام قابل تطبیق است.
50 مورد دیگر از نجات دهنده ای سخن می گوید که در آخرالزّمان ظهور خواهد کرد، عیسی علیه السلام نیز با او خواهد آمد و او را جلال خواهد داد و از ساعت و روز ظهور او جز خدا کسی اطّلاع ندارد و او کسی جز حضرت مهدی (عج) نیست.

انبیای عظام که مبعوث شدند، برای این نیامدند که انسان‎ها را به دنیا و مادیت دعوت کنند، بلکه آنها آمدند تا جلوی این سه قوه را که در هر انسانی وجود دارد، بگیرند؛ یعنی می‌خواهند جلوی شهوت و غضب و وهم را بگیرند و آنها را مهار کنند؛ و الا دعوت به دنیا و مادیت در نهاد هر انسانی هست و همه از درون خود، کششی به سوی دنیا دارند. این قوا به طور افسار گسیخته انسان را به سوی دنیا و مادیت می‌کشاند و انبیا هم آمده‌اند تا جلوی این افسار گسیختگی را بگیرند.

کار انبیا، کنترل کردن خواسته‏ ها
من در جلسه گذشته، در قالب اصطلاح از این مطلب، این‌طور تعبیر کردم که «انبیا آمده‌اند که جلوی اطلاق دعوت نفوس به دنیا را بگیرند». این تعبیر اهل معرفت است که خواسته‎های شهوی، غضبی‎ یا وهمی انسان وقتی شیطانی‎ شود، دیگر حد و مرز ندارد. انبیا آمدند تا اینها را محدود کنند. چرایش را در آخر بحث عرض می‎کنم.سرآمد خواسته‏های مادی و «نقاط ضعف انسان»
حالا من موادی را که غالباً انسان با آنها درگیر است و نسبت به او برجستگی دارد و مبتلا به او است در رابطه با قوه شهوت و غضب عرض می‎کنم.

پول و مال
اول مسئله مال است. مال یکی از مواردی است که انسان به مقتضای شهوت خود به دنبال آن است. انبیا نسبت به مال به ما می‌گویند: انسان نباید مال را از هر راهی تحصیل کرده و به دست آورد. دست به هر مالی نزن! اگر چه شیطان درونی انسان، چه بسا برخی شیاطین بیرونی هم انسان را دعوت کنند انسان نباید از حدود الهی تجاوز کند.

جایی که انسان زمین می‏خورد!
یکی از نقاط ضعف انسان، همین مسئله مال است. در روایتی از امام صادق(ع) است که : «إِنَّ الشَّیْطَانَ یُدِیرُ ابْنَ آدَمَ فِی کُلِّ شَیْ‏ءٍ» البته این روایت را به دو صورت می‎شود خواند؛ هم «یُدِیرُ» درست است و هم «یُدَبِّرُ». شیطان این طور است که قوه واهمه انسان را احاطه می‌کند و نسبت به هر چیزی، دور انسان می‎گردد؛ یعنی حواسش جمع است که در موقعیتی او را به زمین بزند.
«فَإِذَا أَعْیَاهُ» وقتی خسته‎اش کرد، «جَثَمَ لَهُ عِنْدَ الْمَالِ» وقتی مسائل مالی مطرح شد، به روی انسان می‎جهد و «فَأَخَذَ بِرَقَبَتِهِ»1  گردنش را می‎گیرد و دیگر رهایش نمی‎کند. من بعداً عرض می‎کنم که از نظر حتی قرآن هم، مطلب همین طور بیان شده است.

جاه و مقام
نقطه ضعف دیگری که در انسان وجود دارد، مسئله مقام، جاه و ریاست است. این نقطه ضعف در ارتباط با نیروی غضب و خشم است. علما در مباحث اخلاقی می‎گویند: لذت جاه و مقام، لذیذتر از لذت مال است. یعنی ریاست خیلی بیشتر به انسان می‏ چسبد.
لذا کسانی که مبتلا به حب جاه هستند، مالشان را فدا می‎کنند تا به ریاست برسند. این مطلب جزو چیزهایی است که توضیح نمی‎خواهد و شما هم نمونه‏های زیادی از آن را دیده‏اید. برای این است که بزرگان می‎گویند: لذت ریاست، جاه و مقام، بیش از لذت مال است.

شهوت جنسی
یک مورد دیگر که در ارتباط با نفس مطرح است، شهوت جنسی است. انبیا هم چون برای این آمده‎اند که شهوت جنسی انسان را نیز کنند، می‎گویند: نباید شهوت جنسی را از هر طریقی اشباع کنی! مرزبندی کردند که این هم نوعی مهار کردن است.

پیام انبیا «محدود کردن» است، نه نفی کلی!
من این مطلب را تذکر بدهم تا یک وقت اشتباه نشود و افراطی‏گری در معارف به وجود نیاید؛ انبیا نیامدند که جلوی تحصیل مال را از هر طریقی مثل تجارت، کسب، زراعت و صناعت بگیرند، نمی‏گویند: نکاح نباشد! اینها به طور کلی مقابل این قوا و کشش‏های نفسانی نایستاده‏اند. چون این تمایلات در کانون وجود انسان هست و خداوند اینها را در وجود آدمی قرار داده است.
او خیر محض است و هر چه را در عالم وجود آفریده است، جنبه خیر و صلاح دارد. ولی این هم هست که انسان از نظر طلب، بی‎نهایت را می‏خواهد و درخواستش در این موارد هیچ حد و مرزی ندارد. انبیا هم آمده‎اند جلوی این بی‎بند و باری را بگیرند. به تعبیر اهل علم، انبیا می‏خواهند جلوی اطلاق این مطلق را بگیرند نه این که آنها را قلع و قمع کنند.

درآمدهای نامشروع؛ ممنوع
لذا ما وقتی به معارف‎مان، چه آیات و چه روایات، مراجعه می‎کنیم می‎بینیم اولین مسئله‏ای که مطرح شده است، مسئله بازدارندگی است. حالا من یک مثال می‎زنم تا مطلب روشن شود. یکی از آیات شریف قرآن که ما در فقه هم به آن تمسک می‎کنیم و در به دست آوردن احکام مربوط به معاملات نیز نقشی اساسی دارد این است: «لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُم‏»2 آنهایی که اهل دقت هستند اگر به آیه توجه کنند، می‏فهمند که روح این آیه، بازدارندگی است.
اول می‏فرماید: اموالتان را بین خودتان به سبب باطل نخورید! حرف و پیام اول، «بازدارندگی» است. اول می‎گوید: «نخورید!»، بعد می‎گوید: «إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُم» بعد از نهی، استثنا می‎کند که اگر از راه صحیح باشد، اشکال ندارد. راه‎های باطل برای به دست آوردن مال زیاد است و نیازی به توضیح ندارد. امآ قرآن می‏فرماید فقط از راه درست کسب مال کنید. این روح دعوت قرآن در ارتباط با مال است و مطابق با همان غرضی است که انبیا برای آن آمده‏اند.

«ازدواج» برای جلوگیری از فجور و فحشا
ما در باب نکاح هم می‎بینیم که روح دعوت به نکاح، برای بازدارندگی و کنترل آن است. من نمی‎خواهم اینجا به طور مفصل وارد بحث شوم، ولی کسانی که اهل دقت هستند اگر در باب نکاح، به آیات مراجعه کنند، خواهند دید که روح کلی همه دستورات در رابطه با قوای جنسی، «تحدید، مرزبندی و جلوگیری از فجور و زنا» است.
یعنی قرآن می‏خواهد جلوی بی‏بند و باری را بگیرد و اگر هم در جایی به نکاح دعوت می‎کند، برای این است که جلوی آن سفاح و فجور به وسیله نکاح گرفته می‌شود؛ این «دعوت به نکاح» نیست که مردم با این دعوت قرآنی به دنبال اشباع کردن این غریزه بوده و به این کار ترغیب شوند. قرآن هیچ گاه به این امور دعوت نمی‎کند و همین قوای درونی برای اینکه انسان را به سمت آنها بکشاند، کافی است؛ انبیا هم به دنبال محدود کردن این کشش‏ها هستند.

تعادل در دعوت انبیا
اگر خوب دقت کنید می‎بینید که آنها آمدند تا در این روابط، نیروی شهوت، غضب و وهم انسان را مهار کنند. اگر کسی بگوید انبیا می‎خواهد این قوا را از بین ببرند، حرفش مخالف نظام اتمّ است و اصلاً مورد قبول نیست. نه آمده‏اند انسان را به سمت نفسانیات حرکت بدهند و نه آمده‏اند ریشه تمایلات را بخشکانند.

انبیا انسان را به فطرتش دعوت می‏ کنند
البته در درون انسان، هم این قوا وجود دارد و هم «حس احتیاج به زندگی جاودانه» هست. یعنی انسان در درون خود هیچ وقت فنا شدن و پایان یافتن را نمی‎خواهد. اینجا است که مسئله معارف پیش می‎آید و انبیا هم برای یادآوری نسبت به همین مسئله فرستاده شده‏اند.
انسان می‎بیند که در دنیا از جاودانگی خبری نیست و فرو رفتن در حب مال و حب جاه و… او را از درک این مطلب باز می‎دارد. انبیا آمده‏اند تا این حس را در انسان زنده کنند و نگذارند که این دوستی‏ها و دلدادگی‏ها موجب غفلت از آن حس عمیق «میل به جاودانگی» شود.
انسان نباید آن قدر مشغول دنیا شود که از سرای جاودانگی یعنی همان آخرت، غافل شود. در قالب اصطلاحی باید بگوییم: «انبیا آمدند تا انسان را به آداب الهی مؤدب و تربیت کنند»؛ یعنی این حسی موجود درون او را شکوفا کنند. انبیا می‏خواهند انسان را به فکر بیاندازند که او به خودش بگوید: «من روزی می‎میرم و از این نشئه می‎روم؛ نشئه دیگری در کار است که من متعلق به آنجا هستم».

کنترل خواسته ‏های بی‏ پایان نفس با لجام عقل
این روایت از امیر مؤمنان علی(علیه السلام) است که فرمود: «النفوس طلقه»، «نفوس» یعنی مجموعه سه نیرو و «طلقه» یعنی بی‎بند و بار، نفس انسان می‏خواهد در هر سه بعد شهوت، غضب و وهم به طور مطلق آزاد بوده و هرطور که این قوا می‏خواهند کند، مرز نشناسی در نهاد شهوت، غضب و وهم است. «لکن ایدی العقول تمسک اعنّتها عن النحوس»3 دستان عقل افسار نفس را می‏کشد و او را باز می‏دارد.
شرع با عقل هم‏سو است، لذا دست‎های عقل است که نفس را مهار می‏کند و او را از بی‎بند و باری‏ها باز می‏دارد تا نفس به چیزهایی که نه شرع می‎پسندد و نه عقل برآن صحه می‎گذارد، آلوده نشده و به دام نحسی‏ها گرفتار نشود.
در روایات ما مئله هواهای نفسانی خیلی مورد توجه است. منظور از این هواها، همان خواسته‎ها است؛ خواسته‎های شهوی، غضبی و وهمی. حتی وقتی کسانی از اهل بیت سؤال می‎کنند که انسان چه موقع راحت می‎شود و راه رسیدن به راحتی چیست؟ ایشان جواب می‎دهند: زمانی که با خواسته‎های نفسانی‎اش که به طور گسترده عمل می‏کند، مخالفت کند.

راحتی در مخالفت با نفس است
در روایتی از امام صادق(ع) که از مواعظ حضرت هم هست، آمده است که «و قیل له» به حضرت عرض شد: «قِیلَ لَهُ أَیْنَ طَرِیقُ الرَّاحَهِ فَقَالَ؟» راه رسیدن به راحتی چیست؟ «فقال(ع) فِی خِلَافِ الْهَوَى» آنجایی که انسان با خواسته‎های گسترده نفسش مخالفت کند. اگر یادتان باشد گفتیم که علی(ع) در رابطه با این خواسته ها فرمودند که طلقه است.

زمان استراحت، روز ورود به بهشت است
«قِیلَ: فَمَتَى یَجِدُ الرَّاحَهَ؟» دوباره پرسیدند: با این وضع که همیشه باید بر خلاف خواسته‏های نفس عمل کرد و او را مدام محدود ساخت؛ پس کجا راحتی را می‏توان به دست آورد؟ «و قال(علیه‎السلام) عِنْدَ أَوَّلِ یَوْمٍ یَصِیرُ فِی الْجَنَّهِ»4 اولین روزی که انسان به سمت بهشت می‎رود.
یعنی همان زندگی جاودانه‎ای را که خداوند به او وعده فرموده است. پس باید تا آخرین لحظه عمر انسان مواقب نفس بوده و خواسته‏های او را مطابق با شرع تنظیم و تحدید کند.

پانوشت:
1. الکافی، ج2، ص315.
2. سوره مبارکه نساء، آیه29.
3. غررالحکم، ص235.
4. بحارالانوار، ج75، ص254.