دهها هزار نفر براى تماشا اجتماع کردند . فرعون و اطرافیان در جایگاه مخصوص قرار گرفتند . در این هنگام ساحران با غرور به حضرت موسى، علیه‏السلام، گفتند: «یا تو آغاز به کار کن و عصا را بیفکن و یا ما آغاز مى‏کنیم و وسائل خود را مى‏افکنیم‏» . حضرت با خونسردى پاسخ داد: «شما کار خود را آغاز کنید» . ساحران، طنابها و عصاهاى خود را به میدان افکندند و با چشم‏بندى، سحر عظیمى را نشان دادند . صحنه‏اى که ساحران به وجود آورندند بسیار وسیع و هولناک بود . آنها بقدرى به پیروزى خود مغرور بودند که گفتند: «به عزت فرعون، قطعا ما پیروز هستیم! (1) » . وسایلى که ساحران به میدان افکندند به صورت مارهاى بزرگ و گوناگونى در آمدند . غوغایى برپا شد . ساحران که هم تعدادشان بسیار بود و هم آگاهى‏شان در فن چشم‏بندى و شعبده‏بازى و استفاده از خواص مرموز فیزیکى و شیمیایى قوى‏تر بود با اعمال عجیب خود توانستند همه تماشاچیان را مجذوب و شیفته خود کنند . در این هنگام خداوند وحى کرد: «نترس . قطعا برترى و پیروزى با توست . عصایى را که در دست دارى بیفکن که تمام آنچه را ساحران ساخته‏اند مى‏بلعد» (2) . حضرت عصاى خود را افکند . آن عصا به اژدهاى عظیمى تبدیل شد و همه مارهاى مصنوعى ساحران را بلعید . تماشاچیان که وحشت‏زده شده بودند، پا به فرار گذاشتند . ساحران با خود گفتند: «قطعا تبدیل عصاى موسى به اژدها از نوع سحر نیست . اگر سحر مى‏بود، وسائل ما را نمى‏بلعید و نابود نمى‏کرد» . در این هنگام همه ساحران در برابر خداى موسى به سجده افتادند و گفتند: «ما به پروردگار موسى و هارون ایمان آوردیم ... (3) » .

× × ×

چندى پیش در یکى از مجلات (4) آمده بود: «رشد فکرى بشر توجه به جادوگرى را در سالهاى اخیر افزایش داده است . مردم قرن بیستم حتى در کشورهاى پیشرفته، بیش از هر زمان دیگر به جادوگرى و پیش‏بینى وقایع علاقه‏مندند . در ایران و اروپا حتى کسانى که عقیده مذهبى قوى و ثابتى دارند، بیشتر معتقد به جادوگرى‏اند و هیچ کس نمى‏تواند آنها را متهم به خرافه‏پرستى کند . زیرا جادوگرى جزو خرافات نیست و بدون مطالعه یا با مطالعه‏اى سطحى نمى‏توان به آثار آن پى برد ... (به طور مثال) امروزه عقل مى‏تواند به نحوه معجزه معراج پیغمبر، صلى‏الله علیه و آله، پى ببرد و شاید در آینده آنچنان علم پیشرفت کند که هر انسانى بتواند معراج پیامبر، صلى‏الله علیه و آله، (5) را تکرار کند» . مطابق آنچه که نویسنده این مقاله به آن معتقد است، آیا گذشت زمان و پیشرفت علم مى‏تواند معجزه را براحتى توجیه کند آنقدر که به صورت یک امر عادى، توسط هر کسى قابل اجرا باشد؟ براى روشن‏شدن موضوع به سراغ قرآن، احادیث و منابع معتبرى مى‏رویم که در این باره مطالبى را ذکر کرده‏اند .

معجزه چیست؟
معجزه قدرتى است که فقط با اجازه و خواست‏خدا و با قدرتى که خدا مى‏دهد براى اثبات حقانیت رسولان محقق مى‏شود و تمام مردم از انجام آن عاجزند . یعنى معجزه به اراده شخصى بستگى ندارد و همه انبیا هم تنها به اراده خداوند معجزه‏اى ارایه کرده‏اند . به عبارتى در معجزه اجازه و قدرت خداوند وجود دارد اما در سحر و جادوگرى این طور نیست . معجزه آن است که دیگران از عمل مشابه آن عاجز باشند: طوفان نوح (6) ، سردشدن آتش بر ابراهیم، علیه‏السلام (7) ، شکافته‏شدن دریا به عصاى موسى، علیه‏السلام (8) ، نرم‏شده آهن در دست داوود، علیه‏السلام (9) ، بیرون‏آمدن شتر صالح از دل کوه (10) ، زنده بیرون‏آمدن یونس، علیه‏السلام، از شکم ماهى (11) ، ماجراى اصحاب کهف (12) ، معجزات حضرت عیسى، علیه‏السلام (13) ، داستان اصحاب فیل (14) و معراج حضرت محمد، صلى‏الله علیه‏و آله (15) و ... از جمله امورى هستند که جز به اراده خداوند هرگز تحقق نمى‏یافتند .
 
سحر و جادو و تعریف انواع آن:
سحر، ظاهرنمودن امرى است که بر خلاف جریان عادى در عالم طبیعى باشد که اصطلاحا به آن خرق عادت مى‏گویند . در لغت‏به معناى هر کارى است که براى پى بردن به چگونگى آن باید دقت زیادى به کار برد . واژه سحر بیش از 50 بار به معانى دانش، دروغ، چشم‏بندى، دیوانگى و رویگردانى از حق در قرآن کریم به کار رفته است (16) .

با توجه به برخى مسلمات علمى، سحر بر سه نوع است که دو نوع آن در قرآن آمده است و نوع سوم را علما با کسب شرایطى مانند انواع ذکرشده در قرآن دانسته‏اند:

1 - سحر مؤثر: سحرى که در میان یهود متداول بوده اما آن را به حضرت سلیمان، علیه‏السلام، نسبت مى‏دادند، چون مى‏پنداشتند که سلیمان، علیه‏السلام، آن ملک و سلطنت و آن تسخیر جن و انس و حیوانات و پرندگان را به وسیله جادو فراهم مى‏کند (17) . از امام محمد باقر، علیه‏السلام، روایت‏شده است که چون سلیمان از دنیا رفت ابلیس سحر و جادو را درست کرد و کفار گفتند: عجب، پس تسلط سلیمان بر موجودات به دلیل داشتن سحر و جادو بوده اما مؤمنین گفتند: نه، سلطنت‏سلیمان از ناحیه خدا و او پیامبر خدا بوده است .

2 - سحر تخییلى: ساحر پدیده‏اى را در نگاه و خیال ما غیرواقعى جلوه مى‏دهد . مانند ساحران زمان حضرت موسى ، علیه‏السلام، که به او گفتند: اى موسى! یا (آن است که) تو (عصا را) بیفکنى یا آنکه ما نخستین کسى باشیم که افکند . (موسى) گفت: شما بیفکنید . پس ناگهان ریسمانها و عصاهایشان از سحر آنان در (نظر) موسى چنان نمودار شد که جنب و جوش دارد» (18) .

3 - سحر شیمیایى: در چنین سحرى با برخى از مواد شیمیایى تغییراتى را در اشیاء مختلف به وجود مى‏آورند که براى بیننده، غیرعادى جلوه مى‏کند . چنانکه اگر تخم‏مرغ را براى مدتى در سرکه بگذاریم پوست آن حالتى مى‏یابد که مى‏توان آن را در هر مایعى که نمى‏توان در حالت عادى در درون آن قرار داد فرو برد . آنگاه بر روى آن آب سرد ریخت تا به حالت عادى برگردد (19) .

البته سحر و جادو با شعبده که یک نوع چشم‏بندى و تصرف در دید افراد است، تفاوت دارد . شعبده با استفاده از سرعت‏حرکت اعضاى بدن و بخصوص دست انجام مى‏شود . اما سحر با وسایل غیرعادى و با مقدمات غیرطبیعى انجام مى‏شود .
 
فرق بین معجزه و سحر:
1 - معجزه از طرف خداى رحمان و براى تصدیق نبوت رسولان ارایه مى‏شود اما سحر از طرف شیطان و ایادى اوست .

2 - معجزه آموختنى و قابل یادگیرى نیست و به مجرد طلب‏نمودن آن فورا از جانب پیغمبر و به اذن خداوند حاصل مى‏شود ولى سحر آموختنى است و ساحر در نشان‏دادن سحر خود محتاج به اعمال مخصوص از قبیل تسخیر جن و شیطان و مصرف انواع طلسمات، طعامهاى خاص و داروهاى معدنى است که موجب ازبین‏رفتن عقل و انحراف حواس است . چنانکه در نزد اهل سحر متداول است که به وسیله نوشیدن فنجان قهوه یا چاى و امثال آن در حواس انسان تصرف مى‏نمایند و امور عجیب را در نظر جلوه مى‏دهند .

3 - زمان و مکان هیچ دخالتى در معجزه ندارد بلکه پیغمبر در هر زمان و مکانى که باشد مى‏تواند از خداوند آن را بخواهد و آنچه که مى‏آورد با آنچه که مردم طلب کرده‏اند، دقیقا مطابق است ولى سحر محدود به زمان و مکان مخصوص است و محدود به امورى است که ساحر اراده مى‏نماید نه آنچه از او طلب مى‏کنند . در آیات آخر سوره لقمان آمده است که غیب اختصاص به خداوند دارد و هیچ کس را بر آن اطلاعى نیست و هر یک از انبیاء چنانچه حق تعالى اذن داده به مدد وحى و الهام به این غیب آگاه شده‏اند و منجمان و پیشگویان و آنهایى که از طریق ریاضت و تسخیر جن، خبرهایى مى‏دهند، به غیب خداوند و امور جزئى و عوالم مافوق این عالم راهى ندارند و فقط از برخى امور کلى که در این عالم رخ مى‏دهد خبر مى‏دهند و اطلاعات آنها ناقص است و مبناى صحیحى ندارد که بتوان بر قول آنها اعتماد نمود و اکثرا در کار خود خطا مى‏کنند .

4 - معجزات پیامبران با مبارزه‏طلبى همراه است و تا کنون کسى نتوانسته است‏با آنها مقابله کند . چنانکه خداوند، قرآن را معجزه بزرگ پیغمبر خود قرار داد (20) که اگر تمام افراد بشر هم جمع شوند قادر نیستند حتى یک آیه مانند آن را بیاورند ولى سحر و جادو تکرارپذیر است و با معجزات انبیاء تفاوت دارد چنانکه نه از پیامبران جادو بر مى‏آید و نه ساحران خواهند توانست معجزه‏اى در میان آورند و انتساب صفاتى چون ساحر و جادوگر به پیامبران خدا، خاصه به نبى اکرم، صلى‏الله علیه‏و آله، و تهمت‏به ایشان و ائمه اطهار، علیهم‏السلام، در حکم تهمت‏به خداست .

حکم اسلام درباره سحر و جادو:
همه فرقه‏هاى مسلمان، سحر را از گناهان کبیره و در مواردى با استناد به آیات قرآن ممنوع و کفر دانسته‏اند (21) . از حضرت على، علیه‏السلام، روایت‏شده: «سحرکننده مانند کافر به خداوند است‏» . از امام صادق، علیه‏السلام، روایت‏شده: «حد ساحر و جادوگر یک ضربه شمشیر بر سرش است‏» . و رسول خدا، صلى‏الله علیه‏و آله، فرموده‏اند: «شهادت دو شاهد عادل حکم بر حلال‏بودن خون جادوگر است‏» . همچنین از امور مرتبط با سحر یکى انجام تردستى است که اگر مایه فریب مردم نباشد اشکالى ندارد اما اگر براى نیت‏سوئى مورد استفاده قرار گیرد، حرام است و دیگر احضار روح است که بیشتر مراجع آن را حرام دانسته‏اند (22) . البته اینکه عالمى وراى عالم ما وجود دارد چیزى نیست که در تعالیم اسلامى مورد تردید قرار گرفته باشد حتى در مورد اینکه موجوداتى غیر انسانى مانند جن در عالم حیات دارند نیز شکى وجود ندارد اما اینکه عده‏اى فرصت‏طلب و سودجو که فسادهاى اخلاقى در آنان آشکار است ادعاى رابطه با عالم دیگر را داشته باشند و از این راه به کسب درآمد بپردازند و دههابار در طول یک روز قادر باشند چنین ارتباطى را برقرار کنند امرى است که براى هیچ عاقلى پذیرفتنى نیست . یکى از محققان اروپایى درباره جادوگرى مى‏نویسد: «اگر آدمیان قواعد مشخصى براى اداره تمام امور زندگى خود داشتند هرگز به خرافات روى نمى‏آوردند» . دیگرى مى‏گوید: «امروزه در غرب جادوگرها بیشتر به صفحات کتابهاى داستانى کودکان سپرده شده‏اند» و نویسنده‏اى هم عنوان مى‏کند: «کسانى که در جامعه ما به جادوگرى متوسل مى‏شوند آنهایى هستند که شدیدا احساس درماندگى مى‏کنند» . لذا در اسلام گفته شده است که به این گونه افراد که پیشگویى مى‏کنند مراجعه نکنیم و به گفته‏هاى آنان ترتیب اثر ندهیم، بلکه در جمیع امور توکل و ایمان به پروردگار داشته باشیم و براى رفع بلایا به درگاه خالق یکتا دعا کنیم و صدقه بدهیم .

پى‏نوشت:

1 . سوره شعرا (22)، آیه 44 .

2 . سوره طه (20)، آیه 69 .

3 . همان، آیه 70 تا 74 .

4 . ماهنامه کهکشان، شماره 56، آذرماه 77، صص 40 تا 42، مقاله دنیاى ناشناخته سحر و جادو (که البته نویسنده و ماخذ مقاله مجهول و نامعلوم است) .

5 . معجزه معراج پیامبر، صلى‏الله علیه و آله، خود بحث جداگانه‏اى را مى‏طلبد که در این مقاله، مجال پرداختن به آن نبود . اما به عنوان نمونه مى‏توانید به

کتاب «فروغ تجلى‏» نوشته سید امیر معصومى که ماجراى معراج پیامبر با زبانى ساده و روان در آن بیان شده است، مراجعه نمایید . 6 . سوره هود (11)، آیه 24 تا 49 .

7 . سوره انبیاء (21)، آیه 69 .

8 . سوره بقره (2)، آیه 50 .

9 . سوره سباء (34)، آیه 9 تا 12 .

10 . سوره هود (11)، آیه 60 تا 68 .

11 . سوره صافات (37)، آیه 139 تا 148 .

12 . سوره کهف (18)، آیه 9 تا 26 .

13 . سوره مائده (5)، آیه 110 .

14 . سوره فیل (105) .

15 . سوره اسراء (17)، آیه 1 و سوره نجم 53 .

16 . دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، ج‏2، بهاءالدین خرمشاهى .

17 . ر . ک: سوره بقره (2)، آیه 102 و 103 .

18 . ر . ک: سوره طه (20)، آیه 65 و 66; سوره اعراف (7)، آیه 116 تا 121; سوره نمل (27)، آیه 13 و 14; سوره طه (20)، آیه 57 تا 75; سوره اسراء، آیه 101 و 102; سوره قصص (28)، آیه 36 و سوره یونس (10)، آیه 76 تا 85 . 19 . دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى .

20 . انعام (6)، آیه 7; سوره سباء (34)، آیه 43; سوره احقاف (46)، آیه 7 و 8; سوره مدثر (74)، آیه 24 و 25; سوره زخرف (43)، آیه 30 و 31 .

21 . ر . ک: دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى .

22 . مقام معظم رهبرى، آیة‏الله صافى گلپایگانى و آیة‏الله فاضل لنکرانى، سحر و جادو، شعبده و احضار روح را حرام مى‏دانند .