براى شناخت عظمت و اهمیت و موقعیت ماه مبارک رمضان چاره اى جز مراجعه به معارف اسلامى نیست. بیان ثواب عبادات و اعمال و اخلاقیات و انجام امور خیر در روایات و اخبار نشانگر این است که ماه رمضان در میان تمام ایّام سال از امتیازات بسیار مهمى برخوردار است.
رسول حق((صلى الله علیه وآله)) فرمود:
شعبان ماه من است، و ماه رمضان ماه خداوند، هر کس در ماه من یک روز روزه بدارد او را در قیامت شفاعت کنم، و هر کس دو روز از ماه مرا روزه بدارد گناهان گذشته و آینده اش مورد مغفرت قرار خواهد گرفت، و هر کس سه روز از ماه مرا روزه بگیرد به او مى گویند: کارت را از سر بگیر، و هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و شهوت و زبانش را حفظ کند و از آزار مردم بپرهیزد، گناهان گذشته و آینده اش بخشیده مى شود و او را از آتش جهنّم آزاد مى کنند، و در دارالقرارش جاى مى دهند و شفاعتش را به تعدادى قبول مى کنند که تمام گنهکاران از اهل توحید نجات یابند.(1) حضرت رضا((علیه السلام)) از پدرانش از امیرالمؤمنین((علیه السلام)) روایت مى کند که رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) روزى براى ما درباره فرا رسیدن ماه رمضان چنین فرمودند: اى مردم به حقیقت که ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به سوى شما روى آورد.
ماهى است که نزد خداوند بهترین ماهها، و ایّامش بهترین ایّام، و شبهایش بهترین شبها، و ساعاتش برترین ساعت هاست.
این ماهى است که در آن به ضیافت خدا دعوت شده اید، و خداوند در این ماه شما را اهل کرامت قرار داده، نَفَسهاى شما در این ماه تسبیح، و خوابتان عبادت، و اعمالتان مقبول، و دعاى شما در این ماه مستجاب است.
خدا را به نیّت هاى پاک بخوانید، و با قلبهاى خالى از آلودگى از جنابش بخواهید که شما را به روزه گرفتن و تلاوت قرآن موفق بداردو شقى و بدبخت در این ماه بزرگ کسى است که از مغفرت حق محروم گردد.
در این ماه از گرسنگى و تشنگى خود به گرسنگى و تشنگى قیمت توجه کنید، به فقرا و مساکین صدقه دهید، بزرگانتان را احترام و به کوچکترها ترحم کنید و صله ارحام بجا آورید.
زبان از آنچه بر زبان حرام است حفظ کنید، و چشم از آنچه حلال نیست بپوشید، و گوش از آنچه نباید بشنوید نگاه دارید، به ایتام ببخشید تا به ایتامتان ببخشند.
از گناهان خود به پیشگاه محبوب توبه کنید، و به وقت نمازها دست به دعا بردارید، که آن ساعات بهترین ساعات است، و وقتى است که خداوند با نظر رحمت به بندگانش مى نگرد، آنان را جواب مى دهد چون بخوانندش، و پاسخ مى گوید چون صدایش بزنند، و مستجاب مى کند چون دعا کنند.
اى مردم وجودتان در گرو اعمال شماست، آن را با استغفار آزاد کنید، و پشت شما از بار گناهان سنگین است آن را با طولانى کردن سجود سبک نمائید، و بدانید که حضرت حق قسم یاد کرده نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب ننماید، و آنان را در قیامت از عذاب نترساند. مردم، هر یک از شما در این ماه به مؤمنى افطار دهد ثوابش نزد حق همانند آزاد کردن یک بنده در راه خداست، و گناهان گذشته اش قرین مغفرت مى گردد. عرضه داشتند: یا رسول الله همه ما قدرت بر این کار را نداریم، فرمود: خود را از آتش جهنّم نگاه دارید گرچه به نصف خرما یا یک مقدار آب دادن به روزه دار باشد.
اى مردم هر کس در این ماه اخلاقش را نیکو کند براى خود جواز عبور از صراط آماده کرده آنهم در روزى که قدمها مى لغزد، و هر کس در این ماه به زیر دستش همه امور را سبک بگیرد خداوند حسابش را سبک خواهد گرفت، و هر کس شرّش را از مردم حفظ کند خداوند او را در روز جزا از غضبش حفظ خواهد کرد، و هر کس در این موقع یتیمى را گرام بدارد خداوند در قیامت او را گرامى خواهد داشت، و هر کس صله رحم کند خداوند او را در محشر به رحمتش متصل کند، و رحمتش را در روز جزا از قاطع رحم قطع نماید.
ثواب نماز مستحبى در این ماه برائت از آتش، و اداى واجب در این زمان هفتاد برابر از زمان دیگر بهره اش بیشتر است.
کسى که در این ماه زیاد بر من صلوات فرستد خداوند روزى که میزان عده اى را سبک کند میزانش را سنگین مى نماید، تلاوت یک آیه در این ماه اجرش به مانند ختم یک قرآن است در غیر این ماه.
اى مردم، درهاى بهشت در این ماه باز است از خدا بخواهید که به روى شما نبندد، و درهاى جهنم بسته است از او تقاضا کنید که به روى شما باز نکند، و شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند از حضرتش تمنّا کنید که آنان را بر شما مسلّط ننماید.
امیرالمؤمنین مى فرماید:
من در اینجا از جاى خود برخاستم و عرضه داشتم: یا رسول الله بهترین عمل در این ماه چیست؟ فرمود: بهترین عمل در این ماه خوددارى از محارم الهى است.
در این وقت رسول حق گریست، عرضه داشتم: علت گریه شما چیست؟ فرمود: براى تو گریه مى کنم، گویا تو را در نماز مى بینم که بدبخت ترین مردم و همپایه پى کننده ناقه صالح بر تو وارد مى کند که محاسنت به خون سرت خضاب مى شود. عرضه داشتم: در آن وقت دینم سالم است؟ فرمود: آرى. سپس گفت: قاتلت قاتل من است، دشمنت دشمن من است، ناسزا گوى به تو ناسزا گوى به من است، زیرا تو جان منى و روح تو روح من است و طینت تو طینت من است. خداوند مرا آفرید و تو را پدید آورد و هر دوى ما را انتخاب نمود، مرا براى نبوت، تو را براى امامت، منکر امامت تو منکر نبوت من است.
تو جانشین من و پدر فرزندان من و شوهر دختر من، و خلیفه من در امّتم در حیات و ممات منى.
امر تو امر من است، نهى تو نهى من است، قسم به آن که مرا مبعوث به رسالت کرد و به عنوان بهترین آفریدگان قرار داد هر آینه تو حجت خدا بر مردم و امین سرّ او و خلیفه اش در میان بندگانى.(2)
امام هشتم از پدران بزگوارش روایت مى کند که رسول خدا فرمود:
به حقیقت که ماه رمضان بزرگى است، حسنات در آن اضافه مى شود، سیّئات محو مى گردد، درجات بالا مى رود، هر کس در این ماه صدقه مختصرى بدهد خداوند او را مى آمرزد، و هر کس به زیر دست نیکى کند مورد مغفرت قرار مى گیرد، و هر کس اخلاقش را نیکو نماید آمرزیده مى شود، و هر کس خشمش را فرو خورد به غفران حق مى رسد، و هر کس صله رحم نماید بخشیده مى شود.
این ماه چون ماههاى دیگر نیست، وقتى مى آید با برکت و رحمت مى آید، و وقتى مى رود با غفران ذنوب مى رود، خوبیها در این ماه به چند برابر محاسبه مى شود، و اعمال خیر در این ماه قبول درگاه حق است، دو رکعت نماز مستحب در این ماه غفران الهى را به دنبال دارد. سپس فرمود: بدبخت کسى است که بدون آمرزش گناه از این ماه بیرون رود، در این وقت مبتلا به خسارت شده در حالى که نیکوکاران به جایزه هاى حق رسیده اند.
امام صادق((علیه السلام)) فرمود: چون در ماه مبارک روزه گرفتید زبان از دروغ نگهدارید، چشم از حرام بپوشید، با یکدیگر بر سر امور ناچیز دنیائى و مسائل زندگى نزاع و دعوا نکنید، بر هم حسد نورزید، از یکدیگر غیبت ننمائید، جدال نکنید، دروغ نگوئید، مباشر با زنان نشوید، با یکدیگر مخالفت ننمائید، بر هم خشم نگیرید، به یکدیگر ناسزا ندهید، شماتت نکنید، سستى نورزید، دعوا نکنید، آزار نرسانید، ستم ننمائید، بدرفتارى نکنید، ملول و بى قرار نشوید، و از یاد خدا و نماز غفلت ننمائید.
ملازم سکوت و بردبارى و صبر و صدق باشید، از اهل شر کناره گیرى کنید، و از قول زور و دروغ و افترا، دشمنى و بدگمانى، و غیبت و دو بهم زنى بپرهیزید.
مشرف به آخرت و منتظر رسیدن ایّام رخت بر بستن باشید، به انتظار وعده خدا بسر برید، و براى لقاء الله توشه بردارید، بر شما باد به آرامش و وقار و خشوع و خضوع و خاکسپارى بنده اى که از مولایش در ترس است.
نیکوکار و ترسناک از عذاب، و امیدوار به رحمت، و در حالت رعب و ترس، و رغبت و میل به حقایق باشید.
قلب از عیوب پاک شود، باطن ها از آلودگى قداست پیدا کند، جسم از آلودگیها تمیز گردد، تبرّى از دشمنان حق برایتان حاصل شود، ماه روزه است روزه ات را با سکوت از تمام جهات به دوستى حق برسان و آن به این صورت است که از آنچه در آشکار و نهان نهى شده اى بپرهیزى، و حقّ خشیت را در باطن و ظاهر بجاى آورى، وجودت را در ایّام روزه داریت به او واگذار کنى، و دل براى او فارغ نمائى، و همه هستیت را براى خواسته هاى حضرت دوست مایه بگذارى.
چون این امور را رعایت کردى بحقیقت روزه براى خدا روزه دار شده اى، و امرش را در امر روزه اطاعت کرده اى، و به هر مقدار از این امور کم بگذارى از واقعیت و معنویت روزه ات کاسته اى.
پدرم حضرت باقر فرمود: پیامبر شنید زنى کنیزش را ناسزا گفت، غذا خواست و به آن زن فرمود: بخور، عرضه داشت: روزه ام، فرمود: این چه روزه اى است که کنیزت را در آن ناسزا گفتى؟ روزه فقط از خوردن و آشامیدن نیست، خداوند روزه را به غیر از خوردن و آشامیدن حجاب بین عبد و تمام بدیها قرار داده، قول بد روزه را به افطار مى کشاند، چقدر روزه گیر کم و گرسنه زیاد است؟(1) در هر صورت برابر آیات و اخبار فراوانى که در جهت ماه مبارک از امامان بزرگوار و رسول خدا رسیده، روزه حقیقى در ماه رمضان روزه اى است که روزه دارش از تمام گناهان ظاهرى و باطنى بپرهیزد.
َللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ قِفْنَا فِیهِ عَلَى مَوَاقِیتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتِی حَدَّدْتَ
وَ فُرُوضِهَا الَّتِی فَرَضْتَ وَ وَظَائِفِهَا الَّتِی وَظَّفْتَ وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِی وَقَّتَّ
وَ أَنْزِلْنَا فِیهَا مَنْزِلَةَ الْمُصِیبِینَ لِمَنَازِلِهَا الْحَافِظِینَ لِأَرْکَانِهَا الْمُؤَدِّینَ لَهَا فِی أَوْقَاتِهَا عَلَى مَا سَنَّهُ عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ ـ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ـ
فِی رُکُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ جَمِیعِ فَوَاضِلِهَا عَلَى أَتَمِّ الطَّهُورِ وَ أَسْبَغِهِ وَ أَبْیَنِ الْخُشُوعِ وَ أَبْلَغِهِ
«بارالها بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و ما را در این ماه بر اوقات نمازهاى پنجگانه آن طور که حدودش را مشخص نموده اى و واجباتش را مقرر فرمودى و شروطش را تعیین کردى و اوقاتش را معیّن نمودى واقف ساز، و ما را در رتبه کسانى قرار ده که به مراتب آن دست یافته، و ارکانش را حافظند، و آن را در اوقات خود به پا مى دارند آن طور که پیامبرت ـ که درودت بر او و آلش باد ـ تشریع فرموده، در رکوع و سجود و همه فضیلت هایش با کاملترین طهارت و سرشارترینش، و روشن ترین مراتب خشوع و رساترینش».
----------------------
1 ـ «بحار»، ج96، ص356.
1 ـ «بحار» ج96، ص358.
1 ـ «بحار»، ج96، ص292.