اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِحَمْدِهِ وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَکُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاکِرِینَ وَ لِیَجْزِیَنَا عَلَى ذَلِکَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِینَ 

«سپاس خداى را که ما را به ستایش خود راهنمائى فرمود، و ما را از اهل سپاس قرار داد، تا احسانش را شکر گذاریم، و ما را بر این کارمزد نیکوکاران بخشد.
و سپاس خداى را که دینش را به ما عطا فرمود، و ما را به آراسته شدن به اسلام کامل اختصاص داد و در راههاى احسان خود پویا ساخت، تا ه فضلش به سوى خشنودیش حرکت کنیم، چنان حمدى که از ما بپذیرد و به وسیله اش از ما راضى گردد».

سپاس بر عظیم ترین نعمت ها
مقام حمد و ستایش مقامى بس بزرگ، و نعمتى بس عظیم از نعمت هاى معنوى حضرت محبوب است.
حامدان را در پیشگاه حضرت دوست ارزش والائى است، و اجرشان و مزدشان آنچنان اجر و مزدى است که فوق آن را نمى توان تصور کرد.
فاتحة الکتاب که خواندنش در نمازهاى یومیه واجب است، بدون قرائت آن، نماز به پا نمى شود بلافاصله بعد از بسم الله تعلیم مى دهد که چگونه تمام نعمت ها را حمد و سپاس گوئید، که نعمت جز از خدا نیست، و سپاس و حمد جز به او روا نیست.
منعم را بشناسید، و نعمت را از او بدانید، و داده حضرت او را در همانجا خرج کنید که او از شما خواسته، و این همه از جمله عرشى و آیه آسمانى و کلمات ملکوتى الحمدلله ربّ العالمین استفاده مى شود، که این گونه توجّه به صاحب و خالق نعمت، و اداى سپاس و حمد به محضر مبارک او جز به هدایت او و عنایت و لطفش صورت نمى پذیرد.
اگر او بر قلب عبداشراق نکند، و دل بنده را به نورش منوّر ننماید، و سینه را جلوه گاه معرفت ننماید، و آتش عشق به سپاس را در باطن شعله‌ور نسازد، و جملاتى که بیان کننده حمد و سپاس است القاء نفرماید، از دست و زبان که برآید که بتواند به حمد و سپاس برخیزد، و در مدار تسبیح و تحمیدش به گردش آید؟

مى فرستد هر زمـانى دوسـت پیغامــى دگر *** مى رسد دل را از او هر لحظه الهامى دگر
کاى دل سرگشته غیر از ما دلارامــى مجوى *** زانکه نتوان یافتن جز ما دلارامى دگر
از پى صیـــــــادى مـــــــرغ دل مــا مى نهــــد *** خال و زلفش هر زمانى دانه و دامى دگر
چون توان"هشیار بودن چون پیاپى مى دهد *** هر زمان ساقى شرابى دیگر از جامى دگر
گرچه او را نیست آغــــــــــازىّ و انجامى ولى *** هر زمان داریم از او آغاز و انجامى دگر
در حقیقت هیچ نامى نیست او را گــــرچه او *** مى نهد مر خویش را هر لحظه اى نامى دگر
دل به کامى از لب جانان کجا راضى شــــــود *** هر نفس خواهد کز او حاصل کند کامى دگر
هر که گاهى بر هواى نفس ناسوتى زنـــــــد *** در فضاى نفس لاهوتى نهد گامى دگر
گرچه ما مستغرق احسان و انعــــــــــام توئیم *** مى کنم از وى طلب هر ساعت انعامى دگر
جز رخ و زلفش که صبح و شـــام ارباب دل اند *** مغربى را نیست صبحى دیگر و شامى دگر این نکته با ارزش را باید توجه داشت که معرفت به صاحب نعمت، و عشق و ایمان به او، و حضور عملى نسبت به دستوراتش را باید بدرقه حمد و سپاس قولى کرد، تا سپاسى که دوست از بنده اش خواسته تحقق یابد، این نوع سپاس و حمد که معرفت و قول و عمل است سپاس واقعى و حمد حقیقى است، و ورود به فضاى این سپاس، انسان را به مقام بندگى و اخلاص و رشد و کمال مى رساند، این گونه سپاس و حمد، نسبت به تمام نعمت ها فراگیر، و در حدّ ظرفیت انسان اداى جق منعم است.
با این گونه سپاس مى توان از حضرت محبوب نسبت به آفرینش آسمانها و زمین قدردانى کرد:
اَلْحَمْدُ للهِ الَّذى خَلَقَ السَّماواتِ وَ الاَْرْضَ:(1)حمد و سپاس خدائى را سزاست که آسمانها و زمین را آفرید.
با این گونه سپاس و حمدى که مرکّب از قول و معرفت و عمل است مى توان حضرت حق را به خاطر پیروزى دادن به مؤمنین على ستمگران ستایش کرد: فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذینَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ:(2)
پس به کیفر ستمگرى ریشه گروه کافران کنده شد، و سپاس پروردگار عالمیان راست.
با این حمد و سپاس مى توان نعمت با عظمت هدایت را که نعمتى ما فوق آن نیست و به وسیله آن سعادت دنیا و آخرت انسان تأمین مى شود و آدمى در سایه آن به خیر دنیا و آخرت مى رسد، شکر و سپاس گزارد:
اَلْحَمْدُ للهِ الَّذى هُدانا لِهذا وَ ما کُنّا لِنَهْتَدِىَ لَوْلا اَنْ هَدانَا اللهُ:(3)
ستایش خداى را که ما را به این حقیقت هدایت و راهنمائى کرد، که اگر هدایت او نبود ما به خود به این مقام راه نمى یافتیم.

من فراموش کنم هـــــــرچه بــــــود الاّ تــــــــو *** عشقبازى نکنم در دو جهان جز با تو
گر دلیل من سرگشته تو باشى گامى است *** هر مسافت که بود از من بیدل تا تو
در درون دل تنــــــگم که بود خـــــــــلوت انس *** راه هر پرده نشین نیست مگر تنها تو
در میان غــــــــم و اندوه و پریشـــــــــانى من *** بر کنار دل آشفته ناپروا تو
ساقى از باده چـــــنان بى خبرم کن نفسى *** که زمستى نشناسم که منم این یا تو
تو برفـــــتىّ و برفت از پى تو عـــــــــمر عــزیز *** عمر اگر بازنیاید چه شود بازآ تو
بشکســــتى به جفا عهد دلارام عـــــــــــماد *** اى ز سودا زدگان عاشق پابرجا تو

با این ستایش و حمد، مى توان نزول قرآن را از جانب حضرت محبوب براى رشد و کمال انسان، و روشن کردن بزم حیات سپاس گفت: اَلْحَمْدُ للهِ الَّذى اَنْزَلَ عَلى عَبْدِهِ الْکِتابَ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً:(4)
سپاس مخصوص خداوند است که بر بنده خاص خود این کتاب را فرو فرستاد و در صورت و معناى آن کجى و نقص ننهاد.
با این حمد و سپاس مى توان از عنایت حضرت دوست که باعث نجات انسان از شر ستمگران شد تشکّر و قدردانى کرد:
اَلْحَمْدُ للهِ الَّذ نَجّانا مِنَ الْقَوْمِ الظّالِمینَ:(5)
سپاس خداوندى را که ما را از طایفه ستمگران به عرصه گاه نجات رسانید.
با این حمد و سپاس مى توان از آنچه در آسمانها و زمین است و به نحوى در به پا داشتن خیمه هستى مؤثر است و به صورتى یار و مددکار آدمى است، به اداى کمترین حقّى از حقوق که از حضرت ربّ العزّه بر عهده انسان است اقدام کرد:
اَلْحَمْدُ للهِ الَّذى لَهُ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الاَْرْضِ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى الآْخِرَةِ وز هُوَ الْحَکیمُ الْخَبیرُ:(6)
ستایش و سپاس مخصوص خداوند است، که هر چه در آسمانها و زمین است ملک اوست، و در آخرت هم سپاس و حمد براى اوست، و حضرتش حکیم و داناست.
با این حمد و سپاس مى توان به اداى شکر او به عنوان اینکه مالک حقیقى آسمانها و زمین، و مالک تمام جهانیان است برخاست، مالکى که در فضاى مالکیتش از باب لطف و رحمت به تربیت موجودات و رشد و کمال اجزاء هستى توجه دارد:
فَلِلّهِ الْحَمْدُ رَبِّ الاَْرْضِ رَبِّ الْعالَمینَ:(7)
سپاس و ستایش مخصوص مالک آسمانها و زمین و مالک تمام جهانیان است.
آرى اگر هدایت او نسبت به چنین حمدى نبود، در قدرت و توان کسى نمى دیدى که به اداى حمد برخیزد.
اوست که از باب لطف و مرحمت عباد صالح خود را به چنین حمدى رهنمون است، و آنان را اهل چنین حمدى مى نماید تا بتوانند احسانش را شکر کنند، و از این راه به جزاى نیکوکاران دست یابند.
وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ مِنْ تِلْکَ السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرَ الصِّیَامِ وَ شَهْرَ الْإِسْلاَمِ
وَ شَهْرَ الطَّهُورِ وَ شَهْرَ التَّمْحِیصِ وَ شَهْرَ الْقِیَامِ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَات مِنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ
فَأَبَانَ فَضِیلَتَهُ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ بِمَا جَعَلَ لَهُ مِنَ الْحُرُمَاتِ الْمَوْفُورَةِ وَ الْفَضَائِلِ الْمَشْهُورَةِ فَحَرَّمَ فِیهِ مَا أَحَلَّ فِی غَیْرِهِ إِعْظَاماً
وَ حَجَرَ فِیهِ الْمَطَاعِمَ وَ الْمَشَارِبَ إِکْرَاماً وَ جَعَلَ لَهُ وَقْتاً بَیِّناً لاَ یُجِیزُ ـ جَلَّ وَ عَزَّ ـ أَنْ یُقَدَّمَ قَبْلَهُ وَ لاَ یَقْبَلُ أَنْ یُؤَخَّرَ عَنْهُ
«حمد و سپاس خداى را که از جمله آن راهها ماه خود، ماه رمضان، ماه روزه، ماه اسلام، ماه پاکیزگى، ماه آزمایش، ماه به پا خاستن را قرار داد که قرآن را در آن براى راهنمائى مردم و نشانه هائى از هدایت و مشخّص نمودن حق و باطل فرو فرستاد، و بدین وسیله برترى آن را بر سایر ماهها بر پایه احترام هاى فراوان و فضیلت هاى آشکار روشن نمود، از این جهت آنچه را در ماههاى دیگر حلال بود حرام کرد، و براى گرامیداشت آن خوردنى ها و آشامیدنى ها را منع نمود، و بر آن زمان معلوم و مشخصى قرار داد که اجازه نمى دهد به پیش انداخته شود، و نمى پذیرد که از آن وقت به تأخیر افتد».

---------------------------------------
1 ـ انعام، 1.
2 ـ انعام، 45.
3 ـ اعراف، 43.
4 ـ کهف، 1.
5 ـ مؤمنون، 28.
6 ـ سبا، 1.
7 ـ جاثیه، 36.