خلفا و بدعت ها

از جمله مسائلی که در سیر جامعه اسلامی پس از رسول خدا(ص) به سوی انحطاط ، نقش اساسی داشت بدعت­هایی بود که توسط خلفا صورت گرفت. اولین بدعتی که بعد از رحلت رسول خدا(ص) رخ داد، مخالفت با سنت آن حضرت در مورد خلافت علی(ع) بود. با قرار گرفتن خلافت در دست سیاستمداران دنیاطلب، احکام الهی یکی پس از دیگری جای خود را به بدعت­ها و پدیده­های جدید داد.

هرچه فاصله مردم با زمان رسالت بیشترمی­شد، بدعت­ها گسترده تر و عمیق­تر شده و با حاکمیت امویان، تخلف از کتاب و سنت، بسیار رواج پیدا کرد به نحوی که اسلام را وارونه و نفهمی­های خود را به جای اسلام معرفی کردند.امام حسین(ع) درباره آنها فرمود:

"ان هولاء قد لزموا طاعه الشیطان و ترکوا طاعه الرحمن و اظهروا الفساد و عطلوا الحدود و استاثروا بالفیئ و احلوا حرام الله و حرموا حلاله"(4)

آگاه باشید! این مردم ملازم اطاعت شیطان شده و اطاعت خدا را ترک کرده­ و فساد را آشکار و حدود را تعطیل و فیء و بیت المال را به خود اختصاص داده و حلال خدا را حرام و حرام او را حلال کرده اند.

موارد زیر تنها بخشی ا ز بدعت­هایی است که در زمان خلفا صورت پذیرفت :

1 – غصب خلافت

علی(ع) در بیان ماجرای سقیفه و چگونگی چیرگی دنیاطلبان بر او چنین فرمود:

" به خدا قسم ابوبکر خلعت خلافت را در حالی بر تن کرد که می­دانست منزلتم نسبت به خلافت منزلتی محوری است..."(5)

2 – تبعیض نژادی

در عصر خلیفه دوم بر خلاف نص صریح قرآن و کلام رسول خدا(ص)، سیاست تبعیض نژادی بنیان نهاده شد و در تدابیر احکام، مقررات و مواضعی که در شرایط و مناسبت­ها حالات مختلف داشت، حقوق غیرعرب پایمال گردید و عرب بر عجم تفضیل و برتری یافت.

ابن ابی الحدید می­نویسد: عمر در پرداخت اموال به مسلمانان، قانون مساوات عصر پیامبر(ص) را نقض کرد؛ او سابقین در اسلام را بر دیگر مسلمانان، مهاجرین از قریش را بر غیر قریش، مهاجرین را بر انصار، عرب را بر عجم و آزادگان را بر بردگان ترجیح و برتری داد.(6)

برخی از تبعیضات  عمر را می­توان چنین برشمرد:

الف) تحریم مدینه بر غیر عرب.

ب) عدم قصاص عرب در مقابل غیر عرب.

ج)تبعیض در تقسیم اموال.

د) هم کفو نبودن عرب و عجم در ازدواج.

 ه) قلع و قمع عجم . و ...

3 – قطع سهم ذی القربی

پیامبر اکرم(ص) طبق نص قرآن، بخشی از خمس را برای ذوی القربی قرار داد که این امر در زمان ابوبکر نقض شد.

4 – قطع سهم مؤلفه قلوبهم

یکی از گروه­هایی که به تصریح قرآن کریم از زکات بهره می­برند" مؤلفه قلوبهم" هستند یعنی کسانی که حاکم اسلامی به صلاح­ دید خود و به جهت جلب رضایت و یا تحکیم ایمانشان به آنها بخشی از زکات را می­پردازد. اما سهم این گروه نیز در زمان ابوبکر و به دست عمر قطع شد.

5 – غصب فدک و آزار فاطمه

داستان منع اهل بیت(ع) از یک منبع مالی عظیم به نام فدک و آزارهایی که از سوی خلیفه اول و دوم در مورد ایشان صورت پذیرفت را همه می­دانند که به جهت اختصار و با توجه به روشن بودن مطلب، از بیان آن صرف نظر می­کنیم.

6 – تحریم متعه زنان و متعه حج

از جمله مسائل فقهی مورد اختلاف شیعه و سنی، مسأله متعه و ازدواج موقت است که  قرآن کریم بر حلیت و جواز آن تصریح دارد.(7)

عمل به متعه در زمان پیامبر(ص) و ابوبکر صورت می­گرفت(8) اما وقتی خلیفه دوم به خلافت رسید، با آن به شدت برخورد و از آن نهی کرد. (9)

این بدعت عمر پیامدها سوئی در جامعه اسلام به جا گذاشت. به تعبیر ابن عباس: لولا نهی عمر لما احتاج الی الزنا الا الشقی(10) اگر عمر از متعه نهی نمی­کرد کسی محتاج زنا نمی­شد مگر آدم فرومایه و بی­آبرو.

از دیگر مسائل اختلافی نیز، متعه تمتع است؛ به این بیان که حجاج بعد از عمره ، به حج تمتع بپردازند( این حج را متعه گفته­اند بدان جهت است که شخص می­تواند بین احرام عمره و حج بیشتر لذات ممنوعه در ایام احرام را مرتکب شود) این امر نیز از تصریحات قرآن کریم است(11) و در زمان پیامبر(ص) بدان عمل می­شده است اما در زمان خلیفه دوم مورد نهی قرار گرفت(12)

7 - انحطاط سیاسی و اقتصادی در عصر عثمان

در عصر خلفای اول و دوم تنها انحطاط فرهنگی بود که گریبان­گیر جامعه بود اما در عصر عثمان این فساد و افساد به مقوله سیاست و اقتصاد نیز سرایت پیدا کرد. علی(ع) در خطبه شقشقیه می­فرماید:

"... تا سومین آنها بر سر کار آمد، او همانند شتر پرخور و شکم برآمده، تلاشی جز جمع آوری و خوردن بیت المال نداشت. بستگانش به همکاری­اش برخاستند. آنها همچون شتران گرسنه­ای که بهاران به علفزار بیفتد و با ولع شدید گیاهان را ببلعند، برای خوردن اموال خدا دست از آستین درآوردند..."(13)

دوران خلافت عثمان، دوران خاصی بود که طی آن، تفکر استثمار رشد کرده و بزرگترین کاخ­ها توسط استانداران او ساخته شد تا جایی که صدای حق طلبی بسیاری از مهاجرین و انصار برخاست .

نمونه­هایی از بخشش­های عثمان به خویشانش از این قرار است:

عثمان به حارث بن حکم (برادر مروان) 000/300 درهم بخشید و شترهای زکات و قطعه زمینی که پیامبر(ص) وقف مسلمانان کرده بود به او داد.

به سعید بن عاص بن امیه 000/100 درهم ، به مروان بن حکم 000/100درهم ، به ابوسفیان 000/200 درهم ، به طلحه 000/200/2 درهم و به زبیر 000/980/5 درهم بخشید. خود عثمان از بیت المال 000/500/30 درهم و 000/350 دینار، یعلی بن منبه 000/500 دینار و عبد الرحمن 000/560/2 دینار برداشتند.(14)

اینها تنها بخشی از بدعت­هایی بود که در زمان خلفا صورت گرفت و پس از آن نیز در زمان معاویه و فرزندش یزید، با لاابالی­گریهایی غیر قابل وصف ادامه یافت و زمینه را برای قیام سید الشهداء(ع) مهیا ساخت.

آنچه در این نوشتار گذشت خلاصه­ای از کتاب ارزشمند "زمینه­های قیام امام حسین(ع)" تألیف حسین عبدالمحمدی بود که دوست­ داران اهل بیت(ع) می­توانند با مراجعه به این کتاب، به مطالب گسترده­تری در این زمینه دست پیدا کنند.

------------------------

1 – بحارالانوار :44/340، تاریخ طبری:3/305، الکامل فی التاریخ:552/3 ، اعیان الشیعه:59/10 2 - بحار:326/44 .

3 – مغازی واقدی :3/1120 .

4 – تاریخ طبری : 4/304 ؛ الکامل(ابن اثیر):3/553 .

5 – نهج البلاغه، خطبه 3 .

6 – شرح نهج البلاغه: 8/111 .

7 – نساء : 24.

8 – مسند احمد:4/436.

9 – الغدیر:6/238.

10 – همان.

11 – بقره: 196.

12 – الغدیر:6/210.

13 – نهج البلاغه، خطبه 3.

14 _شرح ابن ابی الحدید:1/198؛ الغدیر: 8/286.