31) همان، ج 2 / ص 127

32) نگاه کنید به: بحارالانوار، ج 19 / ص 48

33) موسوعة الامام على بن ابى‏طالب (ع)، ج 1 / ص 151 دو حدیث تقریبا مشابه به هم در این ارتباط به استناد منابع معتبر سنى آورده شده است که عبارتند از: مستدرک على الصحیحین : 2/398 و 3/6، تاریخ بغداد: 13/302، مسند ابن حنبل: 1/183، خصائص امیرالمؤمنین (ع) نسایى : 225/122، تهذیب الآثار: 237/32 و ح 33، مسند ابى یعلى: 1/180، مناقب خوارزمى: 123/139، مناقب ابن مغازلى: 429/5 و مناقب کوفى: 2/ 606

34) همان، ص 153 به نقل از خصال صدوق: 552/30 و احتجاج طبرسى: 1/ 311

35) نگاه کنید به همان، ص 153 تا 155 به نقل از بحارالانوار: 59/ 138

36) نگاه کنید به: سیره ابن هشام، ج 2 / ص 123 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 374 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 43 و اسدالغابه، 4/95 و مناقب ابن شهر آشوب، ج 1/ ص 182

37) تاریخ یعقوبى، ج 2 / ص 39

38) سیره ابن هشام، ج 2 / ص 129 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 382 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 45 و اسدالغابه، ج 4 / ص 96

39) ارشاد مفید، ج 1 / ص 46

40) همان منبع و همان صفحه

41) ضجنان: کوهى است در ناحیه تهامه که میان آن و مکه 25 میل فاصله است. (نگاه کنید به معجم البلدان، ج 3 / ص 453)

42) مناقب ابن شهر آشوب، ج 1 / ص 182 و موسوعه الامام على (ع)، ج 1 / ص 169 به نقل از امالى شیخ طوسى: 465 و کشف الغمه: 2/ 30

43) زندگانى امیرالمؤمنین (ع)، سید هاشم رسولى محلاتى، ص 76 به نقل از اعلام الورى و روضه کافى

44) اسدالغابه، ج 4 / ص 96

45) بنى شیبان تیره‏اى از قبیله بکربن وائل بود که در شمال شرقى عربستان و در حدود مرزهاى جنوب غربى ایران ساسانى مى‏زیستند.

46) نگاه کنید به: شرح نهج‏البلاغه، ج 4 / ص 125 تا 128

47) نگاه کنید به: سیره ابن هشام، ج .2 ص 150 و طبقات ابن سعد، ج 3 / ص 22 و الاصابه فى تمییرالصحابه، ج 2/ 507

48) تاریخ یعقوبى، ج 2 / ص 41

49) بحارالانوار، ج /43 ص 9

50) طبقات ابن سعد، ج 3 / ص 23

51) اسدالغابه، ج 4 / ص 97

52) سیره ابن هشام، ج 2 / ص 264 و طبقات ابن سعد، ج 3 / ص 23 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 431

53) سیره ابن هشام، ج 2 / س 277 و مغازى واقدى، ج 1 / ص 68 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 445 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 60

54) مغازى واقدى، ج 1 / ص 113

55) شرح نهج‏البلاغه ابن ابى‏الحدید، ج 14 / ص 208

56) نگاه کنید به: ارشاد مفید، ج 1 / ص 69

57) شرح نهج‏البلاغه، ج 14 / ص 171

58) سیره ابن هشام، ج 2 / ص 366

59) ارشاد مفید، ج 1 / ص 69

60) سیره ابن هشام، ج 3 / ص 158 و مغازى واقدى، ج 1/164 و تاریخ طبرى، ج 2/ ص 509 طبرى نام پرچمدار مشرکان را «طلحة بن عثمان» روایت کرده است.

61) مغازى واقدى، ج 1 / ص 166 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 518 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 78

62) ارشاد مفید، ج 1 / ص 72

63) تاریخ طبرى، ج 2 / ص 514

64) نگاه کنید به: مغازى واقدى، ج 1 / ص 174 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 518 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 75

65) مناقب ابن شهر آشوب، ج 3 / ص 299

66) همان منبع و همان صفحه

67) موسوعة الامام على (ع)، ج 1 / ص 202 به نقل از تفسیر قمى: 1/116 و بحارالانوار: 41/3/ 4

68) اسدالغابه، ج 4 / ص 93

69) شیخ مفید نام این یهودى را «غرور» ضبط کرده است.

70) مغازى واقدى، ج 1 / ص 275 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 82

71) نگاه کنید به سیره ابن هشام، ج 3 / ص 235 و مغازى واقدى، ج 2 / ص 350 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 574 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 84 با مختصر اختلافاتى در نقل. نیز مختصرا در تاریخ یعقوبى، ج 2/ ص 50

72) ارشاد مفید، ج 1 / ص 91

73) موسوعة الامام على (ع)، ج 1 / ص 218 به نقل از مستدرک صحیحین، ج 3 / ص 35 و نیز نگاه کنید به: ارشاد مفید، ج 1 / ص 92

74) ارشاد مفید، ج 1 / ص 95

75) همان، ص 94

76) فروغ ولایت، استاد جعفر سبحانى، ص 111 به نقل از مستدرک حاکم نیشابورى، ج 3 / ص 32 و بحارالانوار، ج 20 / ص 216

77) موسوعة الامام على (ع)، ص 219 به نقل از مستدرک حاکم: 3/34 و تاریخ بغداد: 13/19 و شواهد التنزیل: 2/14 و مناقب خوارزمى: 107/112 و الفردوس: 3/455 و ینابیع المودة: 1/412 و ارشاد القلوب: 245

78) همان، ص 219 به نقل از عوالى اللآلى: 4/86/ 102

79) پرچمدارى على (ع) در این غزوه را سیره ابن هشام، ج 3 / ص 344 و مغازى واقدى، ج 2 / ص 376 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 571 نقل کرده‏اند.

80) مغازى واقدى، ج 2 / ص 377

81) ارشاد مفید، ج 1 / ص 97

82) نگاه کنید به: تاریخ تحلیلى اسلام، دکتر سید جعفر شهیدى، چاپ یازدهم، ص 88 و نیز جوزه تاریخ اسلام، استاد على دوانى، دانشگاه امام صادق (ع) و دانشکده فرماندهى و ستاد سپاه، در بحث بررسى و اورى سعد معاذ.

83) ارشاد مفید، ج 1 / ص 106

84) همان، ج 1 / ص 1058

85) همان، ج 1 / ص 109 و زندگانى امیرالمؤمنین (ع)، ص 115 به نقل از صحیح ترمذى، ج 13 / ص 166 و خصائص نسایى، ص 10 و مستدرک حاکم نیشابورى، ج 2 / ص 137 و تاریخ بغداد، ج 8 / ص 433 و بیش از بیست کتاب دیگر از اهل تسنن که نام آنها در احقاق الحق، ج 5 / ص 606 تا 613 آمده است.

86) سیره ابن هشام، ج 3 / ص 343 و مغازى واقدى، ج 2 / ص 494 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 111

87) سیره ابن هشام، ج 3 / ص 349 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 11 و نیز موسوعة الامام على (ع)، ص 226 به نقل از مستدرک صحیحین، ج 3 / ص 39 و المصنف ابن ابى‏شیبه: 7/497 و خصائص امیرالمؤمنین از نسایى: 56/14 و تاریخ اسلام ذهبى: 2/410 و کامل ابن اثیر: 1/596 و تاریخ دمشق: 42/93 و دلائل النبوة بیهقى: 4/ 210

88) مغازى واقدى، ج 2 / ص 497 و نیز نگاه کنید به موسوعة الامام على (ع) ص 226 به نقل از منابع ذکر شده در پاورقى 45

89) موسوعة الامام على (ع)، ص 227 به نقل از مسند ابن حنبل: 9/28 و سنن کبرى: 9/222 و فضائل الصحابه ابن حنبل: 2/604، خصائص نسایى: 59/15 و تاریخ طبرى: 3/13 و تاریخ اسلام ذهبى: 2/411 و کامل ابن اثیر: 1/596 و مغازى: 2/654 و طبقات ابن سعد: 2/ 112

90) ارشاد مفید، ج 1 / ص 111

91) موسوعة الامام على (ع)، ص 228 به نقل از منابع سنى شامل: المصنف ابن ابى‏شیبه: 7/497 و مسند البزاز: 2/136، خصائص امیرالمؤمنین از نسایى: 54/13 و سیره ابن هشام: 3/349 و البدایة و النهایة: 7/337 و ج 4/186؛ و تاریخ دمشق: 42/89 و المناقب ابن مغازلى: 181/217 و به نقل از منابع شیعى شامل: خصال صدوق: 555 و اماى شیخ طوسى: 546 و شرح الاخبار: 1/302 و اعلام الورى: 1/ 364

92) سیره ابن هشام، ج 3 / ص 349

93) تاریخ طبرى، ج 3 / ص 12 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 149

94) موسوعة الامام على (ع)، ص 235 به نقل از صحیح مسلم: 4/1871 و مسند ابن حنبل: 3/331 و خصائص نسایى: 64/19 و طبقات ابن سعد: 2/110 و تاریخ اسلام ذهبى: 4072 و دلائل النبوة بیهقى: 4/206 و تاریخ دمشق: 42/ 82

95) همان، ص 234 به نقل از صحیح بخارى: 4/1542 و صحیح مسلم: 4/1872 و خصائص نسایى: 60/16 و تاریخ دمشق: 42/85 و تاریخ اسلام ذهبى: 2/406 و دلائل النبوة بیهقى: 4/ 205

96) ارشادمفید، ج 1 / ص 113

97) موسوعة الامام على (ع)، ج 1 / ص 239 به نقل از المصنف ابن ابى‏شیبه: 7/507/6142 و دلائل النبوه بیهقى: 4/212 و تاریخ اسلام ذهبى: 2/412 و البدایة و النهایة: 7/225 و ج 4/190 و مناقب خوارزمى: 172/207 و مجمع البیان: 9/183 و روضة الواعظین: 142 و مناقب ابن شهر آشوب: 2/ 294

98) سیره ابن هشام، ج 3 / ص 349 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 13 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 149 و نیز موسوعة الامام على (ع)، ص 239 به نقل از مسند ابن حنبل: 9/228 و تاریخ دمشق : 42/110 و تاریخ اسلام ذهبى: 2/411 و دلائل النبوة بیهقى: 4/212 و مغازى: 2/655 و البدایة والنهایة: 1894 و مناقب خوارزمى: 172/206 و مجمع البیان: 9/182 و شرح الاخبار: 1/ 302

99) موسوعة الامام عى (ع)، ص 239 به نقل از امالى صدوق: 604

100) همان، ص 240 به نقل از امالى صدوق: 604 و عیون المعجزات: 16 و روضة الواعظین: 142 و الخرائج و الجرائح: 2/542 و مناقب ابن شهر آشوب: 2/239 و بحارالانوار: 40/ 318

101) همان، ص 241 به نقل از تفسر فخررازى، 21/ 92

102) نگاه کنید به: سیره ابن هشام، ج 4 / ص 31 تا 39 و مغازى واقدى، ج 1 /ص 595 تا608 و تاریخ طبرى، ج 3 /ص 42 تا 47 و ارشاد مفید: ج 1 / ص 118 تا 120 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 161 تا 163

103) سیره ابن هشام، ج 4 / ص 40 و مغازى واقدى، ج 2 / ص 609 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 48 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 163

104) مغازى واقدى، ج 2 / ص 611

105) نگاه کنید به: سیره ابن هشام، ج 4 / ص 49 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 56 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 166

106) مغازى واقدى، ج 2 / ص 629

107) ارشاد مفید، ج 1 / ص 121

108) همان، ص 124

109) نگاه کنید به: سیره ابن هشام، ج 4 / ص 70 تا 78 و مغازى واقدى، ج 3 / ص 669 تا 675 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 66 تا 70 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 47 تا 49 و کامل ابن اثیر، ج 1 / ص 173 تا 176

110) نگاه کنید به: سیره ابن هشام، ج 4 / ص 80 تا 85 و مغازى واقدى، ج 3 / ص 676 تا 687 و تاریخ یعقوبى، ج 2 / ص 61 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 70 تا 74 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 177

111) تاریخ یعقوبى، ج 2 / ص 62

112) نگاه کنید به: ارشاد شیخ مفید، ج 1 / ص 126 تا 130 یعقوبى نیز به کشته شدن پرچمدار مشرکان به دست على (ع) اشاره دارد (تایخ یعقوبى، ج 2 / ص 63)

113) موسوعة الامام على (ع)، ج 1 / ص 257 به نقل از کافى: 8/376 و کشف الغمه: 2/ 83

114) همان منبع و همان صفحه به نقل از مسند ابى یعلى: 3/443 و المعج الاوسط: 3/ 148

115) تایخ یعقوبى، ج 2 / ص 64

116) ارشاد مفید، ج 1 / ص 140

117) طبقات ابن سعد، ج 3 / ص 24 و موسوعة الامام على (ع)، ج 1 / ص 260 به نقل از انساب الاشراف: 2/349 و المعجم الکبیر: 5/203 و خصائص امیرالمؤمنین از نسایى: 106/ 45

118) نگاه کنید به: قاموس الرجال، علامه شوشترى، ج 2 / ص 257 در شرح حال براء بن عازب؛ وجلد 4 / ص 527 در شرح حال زید ابن ارقم. علامه شوشترى کور شدن براء بن عازب را تأیید مى‏کند، ولى انکار حدیث غدیر توسط زید بن ارقم و کور شدن وى را با بیان ادله‏اى رد مى‏کند .

119) سیره ابن هشام، ج 4 / ص 163 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 103 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 190

120) نگاه کنید به: ارشاد مفید، ج 1 / ص 141 تا 145

121) مغازى واقدى، ج 2 / ص 425 و طبقات ابن سعد، ج 2 / ص 89 و تاریخ یعقوبى، ج 2 / ص 73 و تاریخ طبرى، ج 2 / ص 642 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 142

122) مغازى واقدى، ج 2 / ص 426

123) مغازى واقدى، ج 2 / ص 586 و طبقات ابن سعد، ج 2 / ص 131

124) نگاه کنید به: تاریخ طى، ج 3 / ص 32 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 156

125) ارشاد مفید، ج 1 / ص 101 تا 104

126) حره بنى‏سلیم واقع در بالاى صحرا بخداست که در معدن سنگ سبزى است و از آن سنگ استخراج مى‏شود. (نگاه کنید به: معجم‏البلدان، ج 2/ ص 246)

127) همان، ج 1 / ص 150 تا 154

128) مجمع‏البیان، ج 10 / ص 802

129) تفسیر صافى، ج 5 / ص 361 تا 365

130) ارشاد مفید، ج 1 / ص 138

131) تایخ یعقوبى، ج 2 / ص 64

132) نگاه کنید به: مغاى واقدى، ج 3 / ص 749 و طبقات ابن سعد، ج 2 / ص 164 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 111 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 194

133) سیره ابن هشام، ج 4 / ص 290

134) تاریخ طبرى، ج 3 / ص 131 وارشاد مفید، ج 1 / ص 54 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 205

135) نگاه کنید به: مغازى واقدى، ج 3 / ص 826 تا 829

136) نگاه کنید به بحث جامع و تفصیلى علامه طباطبایى در: ترجمه المیزان، جلد نهم، صفحات 214 تا 245

137) ارشادمفید، ج 1 / ص 57 و با تفاوتهایى در نقل، نگاه کنید به: سیره ابن هشام، ج 4 / ص 188 و مغازى واقدى، ج 3 / ص 824 و تاریخ یعقوبى، ج‏2 / ص 76 و طبقات ابن سعد، ج 2 / ص 168 و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 122 و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص .198 بیشتر منابع سنى ضمن نقل اعزام عى (ع) براى ابلاغ آیات برائت از مشرکین و عزل ابوبکر از این مسئولیت، مى‏نویسند که ابوبکر به عنوان امیرالحاج از سوى پیغمبر (ص) در آن سال حج گزارد. حال آن که برخى منابع از انصرفا او از رفتن به مکه و بازگشت به سوى رسول خدا (ص) و سؤال وى پیرامون عزل خود از این مسئولیت خبر داده‏اند.

138) تفسیر المیزان، ج 9 / ص 216 به نقل از تفسیر عیاشى، ج 2 / ص 73

139) تاریخ یعقوبى، ج 2 / ص 76

140) موسوعة الامام على (ع) ج 1 / ص 270 به نقل از مستدرک صحیحین: 3/53/ 4374

141) همان، ج 1 / ص 272 به نقل از تاریخ دمشق: 42/349 و شرح نهج‏البلاغه: 6/45 و 12/46 و کنزالعمال: 13/109 و الدرجات الرفیعه: 105 و فرائد السمطین: 1/334/ 258

142) نگاه کنید به: تایخ یعقوبى، ج 2 / ص 82 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 155 و بحث تفصیلى علامه طباطبایى در ترجمه المیزان، ج 3 / ص 360 به بعد.

143) ارشاد مفید، ج 1 / ص 158

144) سیره ابن هشام، ج 4 / ص 249 و ارشاد مفید، ج 1 / ص 159

145) نگاه کنید به: ارشاد مفید، ج 1 / ص 164 و الغدیر، ج 1 / ص 9 و مختصرا در تاریخ یعقوبى، ج 2 / ص 111 همچنین پیرامون حدیث غدیر و نزول آیات تبلیغ و اکمال در این خصوص و راویان آن به نقل از منابع معتبر سنى نگاه کنید به: المراجعات، علامه سید عبدالحسین شرف‏الدین، نامه‏هاى 54 و 56 و 58؛ موسوعة الامام على (ع)، ج 2 / ص 251 تا 310

146) نگاه کنید به: ارشاد مفید، ج 1 / ص 170 و اجتهاد در مقابل نص، صفحات 58 تا 71 و 167 تا 181 و مقایسه کنید با سیره ابن هشام، ج 4 / ص 298 به بعد و مغازى واقدى، ج 3 / ص 853 به بعد و تاریخ طبرى، ج 3 / ص 184 به بعد و کامل ابن اثیر، ج 2 / ص 215