»» آب حیات بر تشنگان مبندید 2
نقد
اولاً، به نظر مى رسد، این دیدگاه مبتنى بر نظریّه نشانه اى فردینان دى سوسور( ) زبان شناس سوئیسى است که آن را در کتاب «درس هاى زبان شناسى عمومى»( ) مطرح مى کند. طبق این دیدگاه، الفاظ بر مفاهیم ذهنى دلالت دارد، نه بر جهان خارج و در همان مفاهیم ذهنى، استعمال مى شود که ممکن است ما به ازاى خارجى نداشته باشد. این نظر در باب وضع و دلالت الفاظ مورد انتقاد جدّى واقع شده( ) و اشکالاتى بر آن وارد است: یکى این که مفاهمه مشکل خواهد بود; زیرا ممکن است دو طرف سخن نسبت به شىء مورد نظر ذهنیت مشترکى نداشته باشد. دوم این که، قصد معنا از مقدمات استعمال است و نمى تواند از قیود مستعمل فیه باشد. اشکال سوم این است که با این وصف نمى توان از صحت حمل صحبت کرد.( )
ثانیاً، قرآن کریم چگونه براساس ذهنیت جاهلى سخن گفته است، حال آن که کلام الهى بوده و لفظ و معناى آن، از طرف خداوندى نازل شده است که به تمام اشیاى آشکار و پنهان احاطه کامل دارد: «قل انزله الذى یعلم السرّ فى السموات و الارض.» (فرقان: 6); بگو آن را کسى نازل ساخته است که راز در آسمان ها و زمین را مى داند. «ذلک الکتاب لاریب فیه هدى للمتقین.» (بقره: 2); این کتابى است که در (حقانیت) آن هیچ تردیدى نیست، ]و[ مایه هدایت تقواپیشگان است.
ثالثاً، نه تنها، دلیل مقبولى بر خرافى بودن اعتقاد به واقعیت داشتن جن و چشم زخم، اقامه نشده است، بلکه به عکس، آیات و روایات متعددى بر وجود جن و چشم زخم دلالت دارد( ) که با این نظریّه به هیچ وجه قابل توجیه نیست. علاوه بر آن، وجود عقاید خرافى بدون ابطال در قرآن کریم و روایات، به منزله این است که انسان ها را در جهل و نادانى نگه دارد که با هدف بعثت و نبوت و نیز با حکمت خداوند منافات دارد.

ب) بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم
بر اساس این نظریّه، خداوند با آگاهى از موقعیت و شرایط اجتماعى حاکم بر جامعه عرب آن روز، براى این که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)بهتر بتواند احکام متعالى را براى مردم بیان کند، برخى از عقاید و آداب و رسوم آنان را در قرآن کریم راه داده است. البته این عقاید و رسومات عرب جاهلى که در قرآن کریم آمده، بخش اندکى از قرآن را تشکیل مى دهد و بدنه اصلى قرآن حقایق الهى و ابدى است. بنابراین، نباید وجود قانون بطلمیوسى را در قرآن کریم انکار کرد و از باطل شدن آن نتیجه گرفت که حکمى از قرآن باطل شده است.( )
از طریق دیگرى نیز براى این نظریّه استدلال شده است، به این بیان که قرآن کریم به زبان قوم نازل شده است زیرا مى فرماید: «و ما ارسلنا من رسول الاّ بلسان قومه لیبیّن لهم.» (ابراهیم: 4); و ما هیچ پیامبرى را جز به زبان قومش نفرستادیم، تا (حقایق را) براى آنان بیان کند. روشن است که به زبان قوم بودن، یعنى در قالب فرهنگ قوم بودن; زیرا زبان هر قوم آینه و تجلى فرهنگ و معتقدات و نظریه ها و جهان بینى آن قوم است.( ) قرآن کریم نخواسته، فرهنگ زمان عصر بعثت را نفى یا اثبات کند، بلکه از عقاید براى پیشبرد اهداف خود، که هدایت مردم است، استفاده کرده است.

نقد
این نظریه اشکالات و پیامدهاى نادرست متعددى دارد که چه بسا مورد قبول صاحبان آن نیز نباشد.( )

الف. اشکالات این نظریه
1ـ با استناد به آیه، «و ما ارسلنا من رسول الاّ بلسان قومه لیبیّن لهم.» (ابراهیم: 4) گفته شد: مراد از لسان، فرهنگ است که شامل اعتقادات و آداب و رسوم مى باشد. این ادعا درست نیست; چون اولاً، اگر مراد از لسان فرهنگ باشد، همین آیه معناى روشنى نخواهد داشت; زیرا آنچه که براى بیان و تفاهم لازم است هم زبان بودن است، نه هم فرهنگ بودن. ثانیاً، واژه لسان در لغت و زبان عربى به معناى فرهنگ نیامده، بلکه به معنى زبان آمده است. ابن منظور گوید: و قوله عزوجل: «و ما ارسلنا من رسول الاّ بلسان قومه» اى بلغة (= زبان) قومه. ثالثاً، بررسى آیاتى که در آن ها کلمه «لسان» به کار رفته است، خلاف این مدعا را ثابت مى کنند; زیرا در تمام این موارد «لسان» به معناى نطق یا وسیله نطق آمده است.( ) مانند: «لا تحرک به لسانک لتعجل به.» (قیامت: 16);( ) زبانت را به خاطر عجله براى خواندن آن ]= قرآن [حرکت مده.
2ـ ناسازگارى این نظریّه با اهداف رسالت که همان زدودن غبار جهالت و اعتقادات باطل از چهره جامعه اسلامى و هدایت و رستگارى بندگان الهى است.
3ـ تنافى با قداست قرآن کریم; زیرا لازمه چنین دیدگاهى، این است که قرآن کریم براى ابلاغ پیام خود، از عقاید باطل استفاده کند. به علاوه، اغراء به جهل نیز خواهد بود که با اهداف رسالت و حکیم بودن خداوند سازگار نیست.
4ـ تعارض با صریح آیات متعددى از قرآن کریم، مانند: «انّه لقول فصل.» (طارق: 13); در حقیقت قرآن گفتارى روشنگر است. «انّه لکتاب عزیز لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید.» (فصلت: 42ـ43) آیاتى که قرآن را هدایت براى عالمیان (هدىً للعالمین)( ) و نور (نوراً مبیناً)( ) و تبیان هر چیز (تبیاناً لکل شىء)( ) معرفى مى کند. و از همه بهتر آیاتى که داراى واژه «حق» و «بالحق» مى باشد که مکرر در قرآن کریم آمده است. مانند: «والذى اوحینا الیک من الکتاب هو الحق.»( ) و آنچه از کتاب، به سوى تو وحى کرده ایم، خود حق است.

ب. پیامدهاى غیرقابل قبول این نظریه
1ـ تقسیم معارف و احکام قرآن به ذاتى و عرَضى که براى تشخیص ذاتى از عَرَضى ملاکى ارائه نشده است. (عَرَض، فرهنگ و اعتقادات غلط زمانه مى باشد.)
2ـ از بین رفتن دوام و اعتبار احکام امضایى دوران نزول قرآن;
3ـ از بین رفتن واقع نمایى قرآن در برخى موارد، حال آن که قرآن حق است و هیچ باطلى در آن راه ندارد.
4ـ تردید مردم نسبت به قرآن کریم در آینده; زیرا علوم به مرور زمان، بطلان عقاید باطل جاهلى موجود در قرآن را ثابت مى کند.


چند نکته
1ـ با توجه به این که قرآن کریم، به لغت عربى بوده و به زبان عرف عقلا است در آن از کنایه، تمثیل و تشبیه، براى بیان حقایق متعالى در برخى آیات استفاده شده است. مانند: «حتّى اذا بلغ مغرب الشمس وجدها تغرب فى عین حَمِئَة.» (کهف: 86); تا آن گاه به غروبگاه خورشید رسید، به نظرش آمد که ]خورشید [در چشمه گل آلود، غروب مى کند. در این آیه شریفه، براى نشان دادن مشرق و مغربى که ذوالقرنین پیموده بود، تشبیه به کار رفته و اشاره به مغرب دارد( ) و از تعبیر «وجدها» استفاده مى شود، مراد این است که ذوالقرنین خورشید را دید، گویى در چاه تاریک پنهان مى شود، همانند دریانوردى که خورشید را مى بیند که گویى در دریا فرود مى رود.( )
2ـ وجود مطالبى در قرآن که ممکن است مورد تأیید علوم تجربى نباشد، دلیل بر حقیقت نداشتن آن ها نیست; زیرا بسیارى از امور هستند که از حیطه علوم تجربى خارج اند و علوم تجربى حق اظهار نظر در مورد آن ها را ندارد. مگر علوم امروز، از راه تجربه، به معجزه هاى پیامبران، وجود فرشتگان و ده ها موضوع دیگر که در متون دینى آمده، رسیده است؟ گرچه حقیقت جنّ براى ما روشن نیست، ولى نباید منکر وجود آن شد، چون قرآن کریم نه تنها به وجود بلکه به مواد آفرینش آن نیز تصریح دارد: «و الجانّ خلقناه من قبل من نار السموم» (حجر: 27); و پیش از آن، جن را از آتش خلق کردیم.
3ـ موارد متعددى از اعتقادات غلط جاهلى، در قرآن کریم مورد انتقاد قرار گرفته است. مانند: «افحکم الجاهلیة یبغون و مَن اَحْسنُ من اللهِ حُکماً لقوم یُوقِنوُن؟» (مائده: 50); آیا خواستار حکم جاهلیّت اند براى مردمى که یقین دارند، داورى چه کسى از خدا بهتر است؟ «ما جعل ازواجکم اللائى تظاهرون منهن امهاتکم.» (احزاب: 4); آن همسرانتان را که مورد «ظهار» قرار مى دهید، مادران شما نگردانیده است.
از این آیات و آیات دیگرى که به نحوى اعتقادات و رفتار نادرست مردمان صدر اسلام را مورد انتقاد قرار داده است، استفاده مى شود که قرآن کریم هیچ امر باطلى را بیان نکرده است، مگر این که به بطلان آن اشاره مى کند و یا واضح البطلان مى باشد. بنابراین، همه آنچه در قرآن کریم آمده حق و جزو دین مى باشد.

اشکال مربوط به دین بودن محتواى سنّت
عمده اشکال در مورد دین بودن تمام محتواى متون دینى، مربوط به سنّت بوده و این سؤال مطرح است که آیا تمام گفتار و رفتار پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)و ائمه اهل بیت(علیهم السلام) جزو دین است و یا تنها بخشى از گفتار و رفتار آنان مربوط به دین است؟ آیا رفتار و گفتار مربوط به امور دینى فردى و یا امور سلیقه اى و ذوقى آن بزرگواران مثل رنگ لباس آنان، بر فرض نبود نص، به حکمى دلالت دارد و مى توان استحباب را از این فعل معصوم استفاده کرد یا خیر؟( )
طرح این اشکال امروزه بیش تر جنبه سیاسى پیدا کرده است. مرحوم مهندس بازرگان که پیش تر خود، مدافع سر سخت دخالت دین در امور اجتماعى از جمله حکومت بود، در اواخر عمر خویش، سعى کرد نشان دهد که سیاست و حکومت در قلمرو دین نیست. وى در این زمینه مى گوید:
در گفتارها و آموزش ها و کارهاى ثبت شده از رسول خدا و ائمه هدى، سرشار از سفارش ها و دستورالعمل هاى زندگى جارى و دنیایى وجود دارد. مانند: طب النبى و طبُّ الرضا، کلمات قصار و نهج البلاغه حضرت امیر و نهج الفصاحه و حکمت ها و روایات رسیده از پیامبر گرامى و امامان، تقریباً در کلیه روابط و آداب زندگى. خطبه هاى نهج البلاغه و نامه هاى حضرت امیر، ضمن آن که شامل خداشناسى و دین شناسى و تعلیم و تربیت است، عنایت وافر نسبت به اخلاق و روابط اخلاقى، مسائل حکومت و اداره امت نیز دارد. حضرت رسول و امامان بزرگوار و بزرگان دین مانند هر انسان و بندگان مؤمن و برجستگان امت، علاوه بر وظایف رسالت و امامت، معلم و مصلح و موظف به خدمت و اعمال صالح بودند و مى بایستى به مصداق «قد کان لکم فى رسول الله اسوةٌ حسنة» الگو و نمونه باشند. بنابراین، در کنار وظایف نبوّت و سوق دادن به خدا و آخرت، هر جا که عهده دار کارى براى زندگى شخصى یا عمومى شده اند به اصلاح و آموزش مردم و به دعوت به خیر یا امر به معروف و نهى از منکر نیز پرداخته، به عنوان انسان مسلمان و خدا پرست با ایمان مبادرت به خدمت و تربیت هم نوعان مى کرده اند. تعلیماتى که از این نظرها داده اند، در عین ارزنده و ممتاز بودن، جزء دین و شریعت حساب نمى شود و مشمول «ان هو الاّ وحى یوحى» نمى گردد.( )

نقد
این دیدگاه از جهات متعدد مورد نقد و انتقاد اندیشمندان کشورمان واقع شده است که پرداختن به تمام جوانب آن خارج از حوصله این نوشته است.( ) باید توجه داشت، روایاتى که گفتار و رفتار پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه اهل بیت(علیهم السلام) را بیان مى کند قابل تقسیم به دو دسته کلى متفاوت است:
1ـ روایاتى که در بیان و تفسیر قرآن کریم وارد شده است، خواه به تقیید مطلقات و تخصیص عمومات و خواه به تفصیل مجملات قرآن بینجامد. مانند احکام نماز که اکثر قریب به اتفاق آن در سنّت آمده است. به یقین این بخش از افعال و رفتار حضرت نبى اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه(علیهم السلام)حتّى اگر مربوط به امور دنیوى باشد، جزو دین است; زیرا با انضمام دو آیه زیر، وحیانى بودن این بخش از سنّت اثبات مى شود:
«و انزلنا الیک الذکر لتبیّن للناس ما نزّل الیهم لعلّهم یتفکرون.» (نحل: 44); و این قرآن را به سوى تو فرود آوردیم، تا براى مردم آنچه را به سوى ایشان نازل شده است، توضیح دهى، امید آن که آنان بیندیشند.
«ولا تحرک به لسانک لتعجل به انّ علینا جمعه و قرءانه فاذا قرأناه فاتبع قرءانه ثم انّ علینا بیانه.» (قیامت: 16ـ19); زبانت را به خاطر عجله براى خواندن آن (= قرآن) حرکت مده; چرا که جمع کردن و خواندن آن به عهده ماست! پس هر گاه آن را خواندیم از خواندن آن پیروى کن! سپس بیان ]و توضیح [آن ]نیز [به عهده ماست.
آیه اوّل به پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: آنچه براى مردم نازل شده است برایشان بیان کن و توضیح بده. در آیه دوّم مى فرماید: براى این کار عجله نکن، چون توضیح و بیان آن به عهده ماست. پس بیان و توضیحى که از سوى پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله)درمورد آیات قرآن بیان مى شود، جنبه الهى و دینى دارد.
2ـ روایت هایى که بدون نظر به تفسیر قرآن کریم، به صورت مستقل وارد شده و شامل تشریع حکم یا بیان مسأله اى است. اشکالاتى که در این باب مطرح مى شود، بیش تر مربوط به این بخش از رفتار و گفتار پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)و ائمه اهل بیت(علیهم السلام)است. سخن کسانى که روایات مربوط به این بخش را جزو دین نمى دانند، ممکن است، به یکى از دو امر مبتنى باشد که مربوط به مقام ثبوت مسأله مى شود:
الف) امتناع عقلى دخالت دین در امور دنیوى;
ب) عدم عصمت پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم السلام)در امور دنیوى
در پاسخ به اشکال اول ثابت شد که هیچ دلیل قطعى به امتناع دخالت دین در امور دنیوى اقامه نشده است، بلکه در مواردى لازم است، دین به آن امور نیز بپردازد. مسأله عصمت در این امور نیز در دو بخش قابل بررسى است:
1ـ عصمت به معناى عدم خطا در تطبیق شرعیات; یعنى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم السلام) در تطبیق شرعیّات، مانند نماز، داورى و اجراى حدود خطا نمى کنند. تمام علماى شیعه جز شیخ صدوق و یکى از مشایخ وى این نوع خطا را از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه اطهار به دور مى دانند.( ) علاوه بر این که، از آیات مى توان بر این نظر استدلال کرد، عقل نیز حکم مى کند، براى جلوگیرى از سست شدن پایه ایمان مردم، باید پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)و ائمه اهل بیت(علیهم السلام)مصون از این نوع خطا باشند.( ) از میان آیات متعدد، فقط به یک آیه اشاره مى شود: «ولو لا فضلُ الله علیک و رحمتُهُ لهمَّتْ طائِفةٌ منهم أن یُضلّوک و ما یضلّون الّا انفسهم و مَا یضرونَک من شَىء و انزلَ اللهُ علیک الکتاب و الحکمه و علَّمکَ مالم تکن تعلم و کانَ فضلُ اللهِ علیک عظیماً.» (نساء: 113); و اگر فضل خدا و رحمت او بر تو نبود، طایفه اى از ایشان آهنگ آن داشتند که تو را گمراه کنند، ولى جز خودشان (کسى) را گمراه نمى سازند و هیچ گونه زیانى به تو نمى رسانند و خدا کتاب و حکمت بر او نازل کرد و آنچه را نمى دانستى به تو آموخت و تفضّل خدا بر تو همواره بزرگ بود.
از این آیه شریفه و نیز آیاتى که به اطاعت مطلق پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله)فرمان مى دهد،( ) عصمت آن حضرت استفاده مى شود.( )
2ـ عصمت به معنى مطابق با واقع بودن گفتار و رفتار پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم السلام): براى اثبات عصمت پیامبر اکرم و ائمه اهل بیت(علیهم السلام)در این امور نیز دلیل عقلى اقامه شده است; به این بیان که این نوع خطا نیز به اعتماد و ایمان مردم صدمه وارد مى سازد و با حکمت و اهداف رسالت منافات دارد. همچنین دلایل نقلى متعددى بر این مطلب دلالت دارد که مجال ذکر آن ها نیست. از روایات متعددى مقام علمى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم السلام)استفاده مى شود که در کتب روایى شیعى و سنّى به ویژه «اصول کافى» و «بصائر الدرجات» آمده است. در این جا به ذکر دو حدیث بسنده مى کنیم:
حدیث اول: ابواسحاق نحوى گوید: بر امام صادق(علیه السلام) وارد شدم و شنیدم مى فرمود: «خداى عزوجل پیغمرش را به محبّت خود تربیت کرد و سپس فرمود: "تو داراى خلق عظیمى هستى" (قلم :4) و آنگاه کار را به او واگذار کرد و فرمود: "هر چه را پیغمبر براى شما آورد بگیرید و از هر چه منعتان کند باز ایستید" (حشر:7) و باز فرمود "هر کس از رسول خدا اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است" ( نساء : 80) پیغمبر خدا کار را به على واگذار کرد و او را امین شمرد، شما ]شیعیان [تسلیم شدید و آن مردم ]اهل سنّت [انکار کردند. به خدا ما شما را دوست داریم. هر گاه بگوییم، بگویید، و هر گاه سکوت کنیم، سکوت کنید، و ما واسطه میان شما و خداى عزوجلّ هستیم، خدا براى هیچ کس در مخالفت امر ما خیرى قرار نداده است.»( )

حدیث دوم: امام رضا(علیه السلام) مى فرمایند: «خداوند به پیامبران و ائمه (صلوات الله علیهم) توفیق بخشیده و از خزانه علم و حکم خود آنچه به دیگران نداده، به آنان داده است. چون خداى عزوجل بنده اى را براى اصلاح امور بندگانش انتخاب فرماید، سینه اش را براى آن کار باز کند و چشمه هاى حکمت در دلش گذارد و علمى به او الهام کند که از آن پس، از پاسخى در نماند و از درستى منحرف نشود.»( )
بنابراین، مى توان گفت: تمام رفتار و افعال حتى امور سلیقه اى و شخصى پیامبر اکرم و ائمه اهل بیت(علیهم السلام) به نحوى در استنباط احکام حائز اهمیت است و مى توان آن ها را جزو دین شمرد، مگر دلیلى بر خلاف آن اقامه شود; زیرا افعال آن بزرگواران در مسیر کمال انسانى است و در تمام شؤون، رضایت خداوند را مد نظر داشته اند. پس از هر عملى که آن ها انجام مى دهند، حداقل عدم حرمت و از هر کارى که ترک مى کنند حداقل عدم وجوب آن، استفاده مى شود، مگر این که ثابت شود آن ها به جهت تقیّه صورت گرفته است. همین اندازه در دینى بودن افعال پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)و ائمه اطهار(علیهم السلام)کافى است. این مقدار از استناد به افعال آنان وقتى اهمیت بیش ترى پیدا مى کند که قایل شویم، با شک در تکلیف، نمى توان برائت عقلى جارى کرد.( ) علاوه بر آن، حتّى اگر در باب شک در تکلیف، قایل به اصالت برائت عقلى، شویم، بعد از فحص مى توان برائت عقلى جارى کرد; ولى با دیدن یک عمل از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم السلام)بدون فحص، مى توان حکم به عدم حرمت یا اباحه آن نمود. از سوى دیگر، اصل برائت ممکن است، مکروه بودن یک فعل را نفى نکند.
گفتار پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم السلام) اگر از جهت سند و صدور مشکلى نداشته باشد، به دلیل مطابق با واقع بودن مى توان آن را مبناى نظریه علمى قرار داد; مگر یک دلیل قطعى خلاف آن اقامه شود یا متن حدیث در آن مطلب غیر صریح باشد. بنابراین، سخنى که حاکى از اشتباه پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) یا ائمه اهل بیت(علیهم السلام)باشد، مردود و غیر قابل قبول است، از جمله این که در کتب اهل سنّت آمده است: حضرت محمد(صلى الله علیه وآله) از نخلستانى عبور مى کردند، دیدند گروهى به تلقیح نخل مشغولند. حضرت فرمودند: گمان نمى کنم در این کار فایده اى باشد. آنان از این کار دست کشیدند. در نتیجه، آن سال نخل ها خرما ندادند، وقتى ماجرا را به حضرت خبر دادند، فرمودند: "اذا کان شىء من امر دنیاکم فانتم اعلم به و اذا کان من امر دینکم فالى." شما در امور مربوط به دنیایتان از من آگاه تر هستید و اگر مسأله اى مربوط به دینتان بود، به من مراجعه کنید.
این روایت و شبیه به آن در منابع شیعى وارد نشده و مخالف با آیات و روایات فراوانى است که دلالت بر عصمت حضرت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)دارند. به علاوه، این کار اضرار به غیر است که هر عاقل مؤمنى از آن پرهیز مى کند و به چیزى که علم ندارد، حکم نمى کند، چه رسد به پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) که از کمال عقل برخوردار مى باشند. خود حضرت در این زمینه فرموده اند: لا بعث اللّه نبیاً و لا رسولاً حتّى یستکمل العقل و یکون عقله افضل من جمیع عقول امته.( ) خداوند نبى و پیامبرى را جز براى تکمیل عقل مبعوث نسازد و عقل او بهتر از تمام عقل هاى امتش باشد.


نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » سعید عبدلی ( شنبه 87/9/30 :: ساعت 11:31 صبح )

---

»» لیست کل یادداشت های این وبلاگ
مرنجان و مرنج
عزاداری از سنت های پیامبر اکرم (ص) است
سعادت ابدی در گرو اشک و عزاداری بر سیدالشهدا علیه السلام
سبک زندگی قرآنی امام حسین (علیه السلام)
یاران امام حسین (ع) الگوی یاران امام مهدی (عج)
آیا شیطان به دست حضرت مهدی علیه السلام کشته خواهد شد؟
ارزش اشک و عزا بر مصائب اهل بیت علیهم السلام
پیوستگان و رهاکنندگان امام حسین علیه السلام
امام حسین علیه السلام در آیینه زیارت
پیروان مسیح بر قوم یهود تا روز قیامت برترند!
نگاهی به شخصیت جهانی امام حسین «علیه السلام»
[عناوین آرشیوشده]