«تعطیلات سال نو در پیش است و عده بسیاری از هموطنان عزیز به سفر می‏روند، چه مسافرتهای دیداری و صله رحم، چه برای زیارت، چه به قصد تفریحات سالم، که هر سه نوع آن خوب و پسندیده است. به همین مناسبت، نگاهی به سفر از دید معارف اسلامی داریم، تا سفرهایمان هم مکتبی و خداپسندانه باشد.»
بسیار سفر باید، تا پخته شود خامی!
امام صادق(ع) در حدیثی فرموده است:
مسافرت باید برای یکی از این سه امر باشد:
1 ـ تهیه توشه آخرت
2 ـ تأمین معاش و زندگی
3 ـ لذّت مباح و تفریح غیر حرام1
بنابراین، در سفرها باید آدابی را که از پیشوایان دین نقل شده است، به عنوان رهنمود گرفتن از مکتب، رعایت کرد.
فواید مسافرت بسیار است. کسب تجربه و پخته شدن، آشناییها و ارتباطات جدید، از آن جمله است.
سفر، آزموده کند مرد را
هم از دل براند غم و درد را
ز گیتی بدو نیک، بنمایدش
وز آن گنج دانش بیفزایدش

نگاهی به مجموعه روایات اسلامی، نکاتی را به عنوان «آداب سفر» به ما می‏آموزد که مهمترین آنها، آموختنِ «آیین همراهی و همسفری» است. تأکید شده است که پیش از سفر، همسفر مناسبی پیدا کنید. چرا که مسافرت تنهایی مکروه است. رسول خدا(ص) از سه کس مذّمت کرده است:
یکی آنکه غذایش را تنها می‏خورد.
یکی آنکه در خانه‏ای تنها می‏خوابد.
سوّم آنکه تنها به مسافرتهای دور و دراز می‏رود.
آداب دیگر سفر را طبق تعالیم دینی، فهرست‏وار اینگونه می‏یابیم:
1 ـ خداحافظی کردن از خانواده و بستگان از سوی مسافر، بدرقه کردن کسی که به سفر می‏رود، از سوی اهل خانه و بستگان.
2 ـ شروع کردن سفر با «صدقه»، جهت سلامتی و رفع و دفع بلاها.
3 ـ خواندن دو رکعت نماز، دعا کردن و جان و مال خانواده را به خدا سپردن و بر او توکل کرد.
4 ـ خواندن این دعا: «بسم اللّه‏، آمَنتُ باللّه‏، توکّلتُ عَلَی اللّه‏، ماشاءَ اللّه‏، لا حولَ و لا قوَّة الاّ باللّه‏.»
5 ـ برداشتن عصا، یا وسیله‏ای جهت دفع شرّ و خطرات احتمالی و حمل ابزار دفاعی.
6 ـ همراه داشتن مسواک و شانه و لباس و ظرف.
7 ـ همراه برداشتن مواد غذایی و خوراکهای مورد نیاز و رهتوشه سفر.
8 ـ همراه داشتن داروهای مورد نیاز، سوزن، نخ، طناب و زیرانداز.
9 ـ رعایت اخلاق خوب با همسفر در طول مسافرت.
10 ـ در سفر، بار بر دوش دیگران نبودن، خرج خود را به گردنِ دیگران نینداختن.
11 ـ مراعات حال همسفر، در صورتی که خسته یا مریض باشد.
12 ـ همکاری در کارها، برعهده گرفتن کارهای سنگین در مسافرت.
13 ـ گوش کردن به حرف بزرگترها.
14 ـ مشورت با همسفران در انجام کارها و تصمیم‏گیریها.
15 ـ مواظبت بر خواندنِ نماز در اول وقت.
16 ـ پس از سفر، نقل نکردن سختیها و ناملایمات مسافرت.
17 در بازگشت از سفر، برای اهل خانه، هدیه و سوغات آوردن
18 ـ هنگام مراجعت از مسافرت به وطن، خدا را شکر کردن و بر نعمتِ سلامتی، حمد کردن.
برای تک تک آنچه یاد شد، احادیث مکرری در متون دینی آمده است که مجال طرح آنها نیست.2
به علاوه، سفر وسیله شناخت است، هم شناختِ خود، هم شناختِ دیگران. چون رنجها و سختیهای مسافرت و حالتهای فوق‏العاده، جوهره انسان را می‏نمایاند و خصلتهای درونی بروز می‏کند. حتی انسان میزان تحمّل و مقاومت و کاردانی و تجربه خود را هم در سفر به محک می‏تواند بزند.
از جمله سفرهای پسندیده، مسافرت به شهرهای مذهبی و زیارتگاهها و دیدن اماکن تاریخی و دیدار با بزرگان و شخصیتهای علمی و اخلاقی است.
زیارت خانه خدا، مرقد حضرت رسول، قبور مطهر ائمه معصومین، مزار پاکِ شهدای راه حق، زیارت قبر انبیا و اوصیاء و اولیا و صحابه و تابعین. دیدار از مرقد علمای بزرگ، فرزندان اهل بیت و قبور مؤمنان و صالحان، همه از مواردی است که در متون دینی به آنها تشویق شده است و زیارت قبور امامان، نوعی تجدید عهد و پیمان با صاحبانِ ولایت است. امام سجاد(ع) بیست و پنج بار به سفر حج رفت.
به فرموده حضرت رضا(ع):
«هر امامی بر گردن دوستان و پیروانش، عهد و پیمانی دارد. از جمله اموری که وفای به این عهد و پیمان است، زیارت قبور ائمه است.»3
امید است که هر جا باشید، چه در سفر و چه حضر، ایامی خجسته و روز و شبی پربرکت داشته باشید.
«سفر آخرت»، سفر دیگری است که همه در پیش داریم.
آن هم آداب و شرایط و پیش‏نیاز و تهیه مقدمات و رهتوشه لازم دارد که موضوعی جداست و نیازمند نگاهی دوباره و جدّی.
ما ... همه مسافریم، و نیازمند آمادگی برای آن «سفر بی‏بازگشت».
علی(ع)، رهتوشه آن سفر را «تقوا» می‏داند.