آیا عباس عموی پیامبر فردی ربا خوار بود؟ - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» آیا عباس عموی پیامبر فردی ربا خوار بود؟

آیا عباس عموی پیامبر فردی ربا خوار بود. علت اینکه پیامبر از او حمایت کرد و بین او و دیگر اسیران جنگی فرق گذاشت چه بود و آیا این نوعی پارتی بازی در حکومت پیامبر نیست؟
در جواب این سؤال مقدمتاً و به طور خلاصه باید گفت:
اولاً: اگر ربائی در مورد عباس عموی پیامبر مطرح باشد، مربوط به زمان جاهلیت است و یا مربوط به زمانی است که هنوز حکم حرمت ربا نازل نشده بود.
ثانیاً: پیامبر در مورد عباس، عموی خویش پارتی بازی نکرد بلکه او را همانند سایر اسیران که با پرداخت فدیه آزاد می شدند، آزاد کرد.
ثالثاً: اگر عنایتی ویژه به عباس صورت گرفته بود به خاطر اسلام او می توانست باشد، چرا که عباس عموی پیامبر در این زمان مسلمان شده بود. ولی اسلام خود را مخفی می نمود.
«یعقوبی» خطبه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ را در حجة الوداع بیان کرده است. در قسمتی از این خطبه آمده است:«و هر ربایی که در جاهلیت بود، زیر پای من نهاده است و نخستین ربایی که فرو می نهم ربای عباس بن عبدالمطلب است.»[1] این عبارت نشان دهنده این است که اگر ربا در مورد عموی پیامبر مطرح بوده این مربوط به زمان جاهلیت بوده است و اصولاً تحریم ربا در اسلام، و آن هم در طی 4 مرحله صورت گرفت. در این رابطه«مجتهد شبستری» می نویسد:«تحریم ربا در اسلام در چهار مرحله مختلف انجام شده است. اولین بار در آیه 39 سورة«روم» که ربا خواری را در پیشگاه الهی امری ناپسند و غیر مقبول می داند. دومین مرحله در آیة 161 سورة«نساء» که از عادات ربا خواری یهودیان به شدت انتقاد می کند.
در سومین مرحله ربا حرام شد[2]، اما مخصوص نوعی خاص از آن، یعنی ربای فاحش بود.
در مرحله چهارم با یک فرمان اکید الهی هر گونه ربا خواری تحریم گردیده[3] است.» در تاریخ طبری آمده است: پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در حجة الوداع فرمود:«.... رباها از میان رفت فقط به سرمایه خود حق دارید، ربای عباس بن عبدالمطلب هم از میان رفت.»[4] این نکته نیز نشان دهنده این است که ربا در اسلام تحریم شده و ربای عباس نیز دیگر وجود ندارد.
از این نکته که بگذریم اصولاً باید گفت، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در مورد عموی خویش عباس اصلاً پارتی بازی نکرده است بلکه چون قرار بر این شد که در جنگ بدر از اسرا فدیه بگیرند، لذا از عباس هم فدیه گرفتند و او را آزاد کردند.«پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ رای گرفتن فدیه و آزاد کردن اسرای بدر را پذیرفت.»[5]
«طبری» می نویسد:«وقتی عباس بن عبدالمطلب به مدینه رسید، پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ به او گفت: تو که مالداری، فدیه خودت و دو برادر زاده ات را بپرداز ..... ظاهر کار تو بر ضد ما بوده است و باید فدیه خویش را بپردازی .... آنگاه فدیه خویش و دو برادر زاده و هم پیمان خود را بداد.»[6]
«یعقوبی» می نویسد: بیشتر اسیران بدر سربها (فدیه) دادند و آزاد شدند از جمله عباس بن عبدالمطلب عموی رسول خدابود ..... سرب های خود و دو برادر زاده و هم پیمان خود را پرداخت و آزاد شد.»[7]
این نکته را باید خاطر نشان کرد که اگر بالفرض به عباس عنایت خاصی صورت می گرفت و او بدون فدیه آزاد می شد، باز هم نمی توانستیم بر پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ ایراد بگیریم که پارتی بازی کرده چرا که عباس عموی پیامبر مسلمان بود و اسلام خویش را مخفی می داشته و لذا این فدیه ای هم که از او گرفته شد به واسطه ظاهر کار او بوده طبق نقل طبری که ظاهراً به جنگ با پیامبر اسلام آمده بود.[8]
عباس قبل از هجرت اسلام آورد اما اسلام خود را مخفی نگه داشته بود و اخبار قریش را برای برادر زاده اش در مدینه فرستاد. در زمان هجرت خواست با دیگر مسلمانان به مدینه هجرت کند، اما رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: ماندن تو در مکه بهتر است.»[9] عباس مسلمان بود اما به جهت مصالحی اسلام خویش را مخفی کرد. حال این مخفی کردن به جهت آن بود که طبق بعضی از نقل ها، اخبار مکّه را مخفیانه به پیامبر برساند، از جمله نقل ابن اثیر ذکر شده و یا به جهت این بود که اموال خویش را که در مکه بود حفظ کند. طبری از قول«ابو رافع» غلام عباس بن عبدالمطلب می نویسد: من غلام عباس بن عبدالمطلب بودم. و اسلام به خانه ما رسیده بود و ام الفضل مسلمان شده بود. من نیز مسلمان شدم. و عباس از قوم خویش بیم داشت و نمی خواست خلاف آنان رفتار کند و اسلام خویش را نهان می داشت. از آن رو که مال بسیار داشت که میان کسان پراکنده بود[10]
«جعفر سبحانی» می نویسد:«عباس عموی پیامبر از صمیم قلب خواهان اسلام بود.»[11] «او به برادر زاده اش ایمان قطعی داشت. ولی مصالح روز اقتضا می کرد که ایمان خود را پنهان دارد و از این طریق رسول خدا را کمک کند چنانکه در جنگ احد نیز! این کار را انجام داد.»[12] پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ از عباس راضی بود و این رضایت نشان دهنده این است که اولاً او مسلمان بوده و ثانیاً برخلاف مصالح اسلام عمل نکرده است.
دکتر آیتی بعد از اینکه جریان فتح مکه را در سال 8 هـ بیان می کند می نویسد:«عباس عموی پیامبر تا این تاریخ همچنان در مکه می زیست و منصب سقایت را در عهده داشت و رسول خدا هم از وی راضی بود.»[13]
نتیجه:
عباس عموی پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ مسلمان بود و اسلام خویش را مخفی می داشت ربا خواری او در اسلام ثابت نیست. پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از ایشان راضی بوده است و در جنگ بدر هم که اسیر شد پیامبر با او همانند سایر اسرا رفتار کرد یعنی با گرفتن فدیه او را آزاد ساخت.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ پیامبر اسلام، دکتر آیتی.
2. فروغ ابدیت، جعفر سبحانی.
3. تاریخ طبری، طبری، ج3و4.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362، ج1، ص 505.
[2]. آل عمران/130.
[3] آل عمران/130 و بقره/278 و 279 و: طباطبائی، المیزان، ج اول، تفسیر آیات فوق.
[4] . محمد بن جریری طبری، الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1352، ج4، ص 1377.
[5] . همان، ج3، ص 912.
[6] . همان، ج3، ص 983.
[7] . آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366، ص 281.
[8] . طبری،‌ پیشین، ج3، ص 983.
[9] . ابن اثیر، اسدالغابه، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، ج2، ص545.
[10] . طبری، پیشین، ج3، ص 979.
[11] . سبحانی، جعفر، فروع ابدیت، تهران، دارالتبلیغ اسلامی، 1351، ج1، ص420.
[12] . همان، ج 1، ص 227.
[13] . آیتی، محمدابراهیم، پیشین، ص 555.

نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » سعید عبدلی ( چهارشنبه 89/6/31 :: ساعت 4:20 عصر )