در این کلمات نورانى و فرامین حکیمانه و سخنان الهى و آسمانى سخن از مسئله مهم سلامت است، آن هم سلامت در جهت معنویت انسان، معنویتى که ضامن خیر دنیا و آخرت مردم است.

سخن از مسئله با اهمیتى است که در طول تاریخ کمتر به آن توجه شده، مسئله‏اى که اگر به آن توجه مى‏شد، سراسر حیات انسانى از طراوت و شادابى و فضیلت و حقیقت و درستى و پاکى و صفا و صمیمیت، برخوردار بود.

مشکلات گوناگون، مفاسد، معایب، کینه توزى‏ها، تعصبات بى‏جا، تبعیض نژادى، ستمگرى‏ها، نادرستى‏ها، ناجوانمردى‏ها، تجاوزات، جنایات، خیانت‏ها، عصیان‏ها، گناهان و معاصى گوناگون، شرک و نفاق و آنچه از شیطان و هواست همه و همه محصول عدم توجه انسان به سلامت معنوى است.

اکثر مردم در طول تاریخ به بهداشت جسم و سلامت بدن، با رعایت آب و هوا و خوراک و پوشاک اهمیت مى‏دادند و اکنون هم اهمیت مى‏دهند، ولى به سلامت روح و قلب و عقل و نفس در تمام تاریخ کمتر بها داده و امروز هم کمتر بها مى‏دهند.

غفلت از سلامتى دین‏

غفلت از سلامت روح و قلب که در حقیقت غفلت از حق و ایمان و روز قیامت است و محصول آن خزى دنیا و عذاب آخرت است، از اعظم گناهان و از بدترین عیوب است.

شیخ بهایى، آن عالم عارف در باب غفلت از حق و بى‏توجهى به سلامت دین و روح و قلب در کتاب «سوانح» مى‏گوید:

«غَفْلَةُ الْقَلْبِ عَنِ الْحَقِّ مِنْ أعْظَمِ الْعُیُوبِ وَأکْبَرِ الذُّنُوبِ وَلَوْ کانَتْ آنا مِنَ الْأناتِ أوْ لَمْحَةٌ مِنَ اللَّمَحاتِ حَتّى‏ أنَّ أهْلَ القُلُوبِ عَدوُّ الغافِلِ فى آنِ الغَفْلَةِ مِنْ جُمْلَةِ الکُفّار»:

بى‏توجهى دل، نسبت به حق خدا، انبیا، امامان، حلال و حرام و معارف و حقایق از بزرگ‏ترین عیوب و گناهان است، گرچه این غفلت آنى از آنات، یا لمحه‏اى از لمحات باشد.

مسئله غفلت به اندازه‏اى قبیح است که اهل دل، غافل را به وقت غفلت، گرچه یک لحظه باشد از جمله کفار شمرده‏اند.

غفلت از امور معنوى و عدم توجه به سلامت باطن، به اندازه‏اى خطرناک است که پس از مدتى انسان غافل آن چنان محجوب از حقایق مى‏شود که سنگینى محجوب بودن را، با آن که از تمام کوه‏هاى سر به فلک کشیده سنگین‏تر است حس نمى‏کند.

در معارف الهیه آمده:

مردى به موسى گفت: تو مى‏گویى در اثر گناه قلب آدمى سیاه مى‏شود، پس چرا من هر اندازه گناه مى‏کنم قلبم سیاه نمى‏شود؟

موسى گفت: سیاهى و تیره‏گى دل از این بالاتر چیست که سیاهى و تیرگى قلب خود را درک نمى‏کنى!

انبیاى الهى و امامان بزرگوار و عاشقان و عارفان، تا لحظه مرگ از غفلت و لغزش در دین و از خطراتى که متوجه قلب است، به حضرت عزت جل شأنه پناه مى‏برند، چرا که خسارتى اعظم از به خطر افتادن سلامت دین و عقل و جان نیست.

دین و رابطه آن با انسان‏

دین‏ یعنى: رابطه فطرى و عقلى و روحى انسان با صاحب خلقت و آفرینش و عشق ورزیدن به حضرت حق.

دین‏ یعنى: عالى‏ترین جذبه‏اى که بر اثر آن انسان با تمام شؤونش به جانب حضرت اللّه کشیده مى‏شود و در کنار این کشش جان ناقابل را نثار تجلى او مى‏کند.

دین‏ یعنى: مجموعه‏اى از عقاید و آرا و افکار پاک و آسمانى و اخلاق پسندیده و اعمال صالحه.

دین‏ یعنى: حقیقتى که در پرتو آن خیر دنیا و آخرت انسان تأمین است و براى نجات از خزى دنیا و عذاب آخرت، راهى جز پیمودن راه آن نیست.

دین‏ یعنى: مجموعه مقرراتى که براى ایجاد سلامتى در تمام شؤون حیات، از جانب حضرت حق، براى انسان مقرر شده و عمر پاک صد و بیست و چهار هزار پیامبر صلى الله علیه و آله و دوازده امام و اولیا و عاشقان و صالحان و عارفان و پاکان و نیکان و عالمان و عاملان، صرف تبلیغ آن گردیده است.

دین‏ یعنى: راهى که، براى برپایى آن، صابران به انواع رنج‏ها مبتلا شدند و مجاهدان فى سبیل اللّه، جان شیرین خود را در راه آن نثار کردند و پاکان امم براى برقرارى آن چه رنج‏ها که نکشیدند!

دین‏ یعنى: نورى که در پرتو آن گذشته و آینده جهان به آن معنایى که هست دیده مى‏شود و روان انسان در سایه آن به امنیت مى‏رسد و نفس آدمى در پرتو آن تزکیه مى‏شود و عقل انسان از برکت آن رشد مى‏یابد و جان در کنار آن ملکوتى مى‏گردد.

دین‏، اوامر و فرامین و دستورهاى الهى است و حقیقتى است که ارزش خود را از شارعش یعنى حضرت اللّه کسب مى‏کند و این ارزش، ارزشى است که اگر از طرف‏ دشمنان تهدید به خطر شود، بر همه متدینین به آن اعم از پیامبر صلى الله علیه و آله و امام و فقیه و امت، واجب است براى دفع خطر از آن قیام کنند گرچه، بر سر این معرکه تمام آنان به خون سرخ خود در افتند.

ارزش دین، ارزش خداست و روگردان از دین در حقیقت روگردان از خداست و روگردان از خدا، دچار پستى و زبونى و ذلت دنیا و عذاب آخرت است.

امیرالمؤمنین علیه السلام در باب حفظ دین، تا مرحله سرباختن و به خون گرم خود آغشته شدن به یارانش، در وصیتى مى‏فرمایند:

إعْلَمُوا أنَّ الْقُرانَ هُدَى اللَّیْلِ وَالنَّهارِ وَنُورُ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ عَلى‏ ما کانَ مِنْ جُهْدِ وَفاقَةٍ فَإذا حَضَرَتْ بَلِیَّةٌ فَاجْعَلُوا أَمْوالَکُمْ دُونَ أنْفُسِکُمْ وَإذا نَزَلَتْ نازِلَةٌ فَاجْعَلُوا أنْفُسَکُمْ دُونَ دینکُمْ.

فاعْلَمُوا أنَّ الْهالِکَ مَنْ هَلَکَ دینُهُ وَالْحَریبَ مَنْ حُرِبَ دینُهُ ألا وَإنَّهُ لا فَقْرَ بَعْدَ الْجَنَّةِ ألا وَإنَّهُ لا غِنى‏ بَعْدَ النّارِ لا یَفُکُّ أسیرُها وَلا یَبْرَأُ ضَریرُها «2».

آگاه باشید! قرآن بیانگر باطل و حق و چراغ شب و روز شماست و در شب تاریک شدت و رنج و فقر و فاقه نور راه شماست.

چون بلایى متوجه هدایت و دین شما شود، تا ممکن است با مال خود دفع خطر کنید و جان خویش را حفظ نمایید و اگر بلا و خطر با مال قابل دفع نبود، از جان مایه بگذارید تا دین شما براى شما بماند که چیزى با دین قابل معامله نیست.

بدانید که هلاک شونده کسى است که دینش نابود شده و مال از دست رفته، شخصى است که دینش از دست رفته.

آگاه باشید: آن کس که از برکت دین اهل بهشت مى‏شود، پس از بهشت روى فقر و بدبختى نخواهد دید.

و هر کس به خاطر نداشتن دین دچار عذاب جهنم شود، پس از جهنم روى غنى و خوشبختى نمى‏بیند که گرفتار جهنم آزادى ندارد و دردمند عذاب علاجى برایش نیست.

از آنجایى که دین خدا که حقایق آن منعکس در قرآن و روایات صحیحه است، مکتبى به تمام معنى سالم و خالى از هر عیب و نقص است و در وجود هر کس تجلى کند او را به وادى سلم و سلامت خواهد برد، سلامت در عقاید، سلامت در اخلاق، سلامت در اعمال، سلامت به وقت مرگ، سلامت در برزخ، سلامت در قیامت، سلامت در بهشت، از این جهت اسلام نامیده شده و نتیجه آن به عنوان سلم اعلام شده است و خداوند عزیز چون راه به دست آوردن سلامت در همه شؤون را در اسلام قرار داده و مکاتب دیگر از تحقق حقیقت سلامت در انسان عاجزند، اسلام را به عنوان دین، براى انسان پسندیده و در دنیا و آخرت هم جز اسلام سرمایه‏اى از انسان قبول نخواهد کرد.

اسلام در قرآن‏

در این زمینه به گوشه‏اى از آیات قرآن مجید توجه کنید:

[إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ‏] «3».

مسلماً دینِ [واقعى که همه پیامبرانْ مُبلّغ آن بودند] نزد خدا، اسلام است.

 [وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ‏] «4».

و هرکه جز اسلام، دینى طلب کند، هرگز از او پذیرفته نمى‏شود و او در آخرت از زیانکاران است.

[الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً] «5».

امروز [با نصبِ على بن ابى‏طالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایى بر امت‏] دینتان را براى شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم.

[فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ‏] «6».

پس کسى را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‏اش را براى [پذیرفتن‏] اسلام مى‏گشاید.

[أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‏ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ‏] «7».

آیا کسى که خدا سینه‏اش را براى [پذیرفتن‏] اسلام گشاده است، و بهره مند از نورى از سوى پروردگار خویش است.

[فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ وَ اللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ] «8».

پس اگر تسلیم شوند، قطعاً هدایت یافته‏اند، و اگر روى گرداندند [برتو دشوار و سخت نیاید] که آنچه بر عهده توست فقط ابلاغ [پیام خدا] ست و خدا به بندگان بیناست.

[یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ‏] «9».

اى اهل ایمان! همگى در عرصه تسلیم و فرمان‏برى [از خدا] در آیید، و از گام‏هاى شیطان پیروى نکنید که او نسبت به شما دشمنى آشکار است.

پی نوشت ها:

(1)- سعدى شیرازى: (مواعظ).

(2)- الکافى: 2/ 216، باب سلامة الدین، حدیث 2؛ بحار الأنوار: 65/ 212، باب 23، حدیث 2.

(3)- آل عمران (3): 19.

(4)- آل عمران (3): 85.

(5)- مائده (5): 3.

(6)- انعام (6): 125.

(7)- زمر (39): 22.

(8)- آل عمران (3): 20.

(9)- بقره (2): 208.