اسلام، این آیین پاک الهى که آیین همه پیامبران است، بر مهرورزى پافشارى شگفتى دارد، زیرا کاربرد مهر و محبّت از امور دیگر بیش‏تر و سریع‏تر است.

اسلام اجازه نمى‏دهد که انسان مهر و محبتش را از دیگران گرچه هم کیش و هم رنگ او نیستند دریغ بدارد.

حضرت صادق علیه السلام در حالى که سوار بر مرکب به سوى مدینه در حرکت بودند و هوا به شدت گرم بود، چشم مبارکشان به شخصى افتاد که در آن گرماى سخت از شدت تشنگى روى زمین افتاده، بیم مرگش‏ مى‏رود، به پیاده‏اى از یارانش که آب در اختیار داشت فرمودند به سوى او شتاب و او را سیراب کن، عرضه داشت من او را مى‏شناسم، از مسیحیان مدینه است، چه نیازى که به فریاد او برسیم!

حضرت فرمود: من به دین او کار ندارم، او تشنه‏اى در حال مرگ است که بر ما لازم است به او یارى دهیم، به سرعت به او آب برسان تا از این حالت نجات یابد «1».

ما باید نسبت به قلب خود در مسأله مهر و محبّت در حدى کار کنیم که تبدیل به دریایى موّاج از عشق و محبّت شویم و با کمال شوق و اشتیاق همگان را در همه امور حیات و زندگى مثبت از مهر و محبّت خود سیراب نماییم.

پیامبران خدا کردارشان و زبانشان براى تبلیغ دین، کردار و زبانى غرق مهر و محبّت بود، روش محبّت‏آمیزشان و حوصله عجیبى که در این زمینه به خرج مى‏دادند مردم را به آیین حق جذب مى‏کرد.

حضرت رضا علیه السلام درباره روش محبّت‏آمیز پیامبر صلى الله علیه و آله و حوصله شگفت‏آور آن حضرت در دعوت به نماز از اهل بیتش مى‏فرماید:

هنگامى که آیه:

[وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ...] «2».

و خانواده‏ات را به نماز فرمان بده...

نازل شد، پیامبر به مدت نه ماه هر روز در پنج وقت نماز بر در خانه‏ على و فاطمه علیهم السلام مى‏آمد و مى‏گفت: خدا شما را مورد مهر و رحمت قرار دهد، براى نماز آماده شوید «2».

مهرورزى با دشمن‏

این پیشنهاد مهم و با ارزشى است که حضرت حق در قرآن به بندگانش داده است. در مثل مى‏گویند: دوست اگر هزار نفر باشد کم است و دشمن اگر یک نفر باشد زیاد است.

ما مردم مؤمن نباید میان خود دشمن داشته باشیم و اگر افرادى با ما دشمن‏اند لازم است این پیشنهاد معنوى حضرت محبوب را به کار بندیم تا کینه‏ورزان به ما تبدیل به مهرورزان شوند.

[وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ‏] «3».

نیکى و بدى یکسان نیست. [بدى را] با بهترین شیوه دفع کن؛ [با این برخورد متین و نیک‏] ناگاه کسى که میان تو و او دشمنى است [چنان شود] که گویى دوستى نزدیک و صمیمى است.

محبّت به بدکاران براى توبه‏

این فقیر از سال هزار و سیصد و چهل و پنج شمسى که به توفیق حضرت حق و لطف و عنایت او قدم بر منبر گذاشتم و به عرصه تبلیغ دین راه یافتم، محبّت و مهرورزى به بدکاران را چه در مجالسى که خود آنان به من مراجعه مى‏کردند و چه در مواردى که افرادى آنان را به من معرفى مى‏کردند، به تجربه گذاشتم و به خواست خداى مهربان در بسیارى از موارد نتیجه مثبت داشت.

شبى از شب‏هاى ماه مبارک رمضان در سال (1354 ش) پس از منبر جوانى با شکل و قیافه غربى و با لباسى که بیش‏تر به لباس دختران و زنان مى‏نمود، نزد من آمده، گفت: شغلى دارم که لحظه به لحظه‏اش گناه و معصیت و سبب تحریک شهوات حیوانى است. شغلم در خیابانى پر از سینما و کاباره و پر از مردم بى‏دین و معصیت‏کار در مغازه‏اى دوخت و دوز پیراهن و لباس دخترانه و زنانه است!

باید اولًا بدن آنان را که اکثر بى‏حجاب و بدحجاب و غربى مسلک‏اند جهت دوخت لباس اندازه‏گیرى کنم و پس از دوخت اولیه براى مرتبه دوم بر بدنشان اندازه‏گیرى نمایم و به اصطلاح غربى پُرُوْ کنم.

یکى دو شب است در این مجلس شرکت مى‏کنم و تا اندازه‏اى به حلال و حرام خدا و فرهنگ پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم السلام آشنا شده‏ام، خود را بسیار گنهکار و دور از خدا حس مى‏کنم، علاقه دارم مسیرم عوض شود و به راه خدا منتقل شوم.

لحظاتى او را مورد مهر و محبّت قرار دادم و به او گفتم: بر اساس‏ آیات قرآن و روایات، راه توبه به روى تو باز است و خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم السلام و اولیاى حق امثال شما را دوست دارند و با آغوش پر مهر و محبّت مى‏پذیرند و حضرت حق هم‏اکنون که پشیمانى و جداً مى‏خواهى از این شغل با همه جاذبه پرقدرتش دست بردارى از همه گناهان گذشته‏ات گذشت مى‏کند و از نظر پاکى پرونده‏ات چنان که از مادرت متولد شده‏اى خواهى شد.

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:

«التَّوبَةُ تَجُبُّ مَا قَبلَها» «4».

توبه گناه پیش از خود را قطع مى‏کند و از بین مى‏برد.

و امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

«التَّوبَةُ تَستَنْزِلُ الرَّحمَةَ» «5».

توبه مهر و رحمت را نازل مى‏کند.

و رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

«التَّائِبُ مِنَ الذَّنبِ کَمَن لاذَنبَ لَهُ» «6».

توبه‏کننده از گناه چون کسى است که گناهى بر او نیست.

جوان زنانه‏دوز بسیار بسیار تحت تأثیر قرار گرفت و وعده توبه حتمى داد.

سال‏ها از این ماجرا گذشت، انقلاب اسلامى به پیروزى رسید، مستکبران جهانى به وسیله عراق جنگ خونینى را بر ایران اسلامى تحمیل کردند، در ایام جنگ، روزى به شهر مقدس قم که خود از طلاب حوزه‏اش بودم رفتم، از کنار خیابان ارم نزدیک قبر زکریا بن آدم عبور مى‏کردم، از آن طرف خیابان شخصى مرا صدا زد، خواستم طرف او بروم، احترام کرده او به جانب من آمد، دیدم روحانى بزرگوار و وزینى است که آثار عبادت و سجده از پیشانى‏اش نمایان است و چهره‏اى نورانى دارد به من گفت: من همانم که پیش از انقلاب اسلامى در یکى از شب‏هاى ماه رمضان براى توبه از شغلم که زنانه‏دوزى بود به شما مراجعه کردم، پس از توبه و تصفیه به طلبگى روى آوردم و بعد از طى مقدمات تحصیل به قم آمدم و در دروس خود موفق شدم، فعلًا امام جماعت مسجدى هستم که بیش از دویست جوان در آن شرکت مى‏کنند و تاکنون حدود شصت نفر از این مسجد در جبهه به شرف شهادت رسیده‏اند.

گنهکار باانصاف و معصیت‏کارى که هنوز چراغ وجدانش در برابر طوفان هواى نفس خاموش نشده، وقتى که معارف الهیه را بشنود و بفهمد و بکار بندد، موج محبّت به پروردگار و پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم السلام، از عرصه‏گاه باطنش ظهور مى‏کند و او را به گردونه تصفیه باطن مى‏کشاند و اعضا و جوارحش را در فضاى عمل صالح قرار مى‏دهد و نهایتاً تبدیل به منبعى از فیوضات حق و کراماتى نسبت به دیگران مى‏گردد.

حضرت امام صادق علیه السلام از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله روایت مى‏کند که خداى عزّوجلّ فرمود:

«... وَمَا تَقَرَّبَ إلَىَّ عَبدٌ بِشَى‏ءٍ أحَبَّ إلَىَّ مِمَّا افْتَرضْتُ عَلَیهِ وإنَّهُ لَیَتَقَّربُ إلَىَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإذا أَحْبَبْتُهُ کُنتُ سَمعَهُ الَّذِى یَسْمَعُ بِهِ وَبَصَرَهُ الذَّى یُبصِرُ بِهِ وَلِسانَهُ الَّذِى یَنطِقُ بِهِ وَیَدَهُ الَّتى یَبْطِشُ بِهَا إنْ دَعَانِى أجَبتُهُ وَإنْ سَأَلَنِى أعطَیْتُهُ...» «7».

بنده به چیزى محبوب‏تر براى من از آنچه بر او واجب کرده‏ام به من تقرب نجسته و هر آینه با انجام مستحبات به من تقرب مى‏جوید تا جایى‏که به او محبّت مى‏ورزم، پس چون به او محبّت مى‏ورزم گوش او مى‏شوم که به آن مى‏شنود و چشم او مى‏گردم که به آن مى‏بیند و زبان او مى‏شوم که با آن سخن مى‏گوید و دست او مى‏شوم که با آن دلاورى و دلیرى مى‏ورزد، اگر دعا کند دعایش را مستجاب مى‏کنم و اگر از من بخواهد به او عطا مى‏کنم.

واعظ دلسوز و مهربان‏

در سن نوجوانى بودم که به وسیله شخصى مؤمن با سخنرانىِ واعظى باسواد و دانشمند و صاحب‏نفس که از هر گروهى در مجالس او شرکت مى‏کردند، آشنا شدم.

گرچه در آن زمان از سخنرانى‏هاى او که حاوى مسائل بسیار بالاى عرفانى و تفسیرى و پر از لطایف و اشارات ملکوتى بود بهره‏اى‏ نمى‏گرفتم ولى چهره الهى او و کیفیت صداى معنوى وى و تسلط باطنى که بر مجلسیان خود داشت مرا مجذوب او کرد و تا زنده بود تا جاییکه امکان داشت در جلسات نورانى او شرکت مى‏کردم و به تدریج با آشنا شدن با سبک و سیاق سخنرانى هایش از آن منبع فیض بهره مى‏بردم.

سال‏ها از درگذشت او گذشت، با شخصى که همواره با او بود و از منابرش استفاده شایانى برده بود و گاهى هم به اشاره خود او در پایان منابرش با صدایى گرم و جذاب ذکر مصیبت مى‏کرد آشنایى پیدا کردم.

به من گفت آن مرد الهى در یکى از مساجد تهران در خیابانى که پیش از انقلاب اسلامى از خیابان‏هاى پر از فساد تهران بود در ایام فاطمیه به سخنرانى دعوت شد و مرا هم براى توسل به اهل بیت علیهم السلام در پایان منبر آن بزرگوار دعوت کردند.

در آن منطقه آلوده و خیابان بى‏نور، محل پر از گناه، استقبال قابل توجهى از مجلس او شد، شب دهم پس از پایان منبر کنار منبر نشست تا همه جمعیت پس از پذیرایى متفرق شدند و او هم چنان نشسته بود، بانى مجلس حق الزحمه منبر او را در پاکتى محترمانه به او تقدیم کرد و رفت، او ماند و من و خادم مسجد، به او گفتم: چرا حرکت نمى‏کنید، خادم مى‏خواهد در مسجد را ببندد، از جاى برخاست با هم بیرون آمدیم، به من گفت شنیده‏ام زنان جوان بدکاره در این خیابان مى‏ایستند تا مردان هرزه به سراغشان آیند و شبى را با آنان به سر برند، گفتم: چنین مشهور است.

گفت: به شدت به هوس افتاده‏ام که من هم امشب با یکى از این زنان وارد گفتگو شوم و به عنوان مشترى با او طرح رابطه بریزم!

به او گفتم شوخى مى‏کنید؟ گفت: هرگز، در این زمینه نیّت جدى و عزم استوار دارم!

گفتم: شما در میان مردم به ویژه اهل ایمان از موقعیت خاصى برخوردار هستید و افراد بسیارى از هر گروهى به شما ارادت مى‏ورزند، شما به خاطر سیادت و خانواده و علم و دانش معروف خاص و عام مى‏باشید، اگر یک نفر شما را در حال گفتگو با یکى از این زنان ببیند عوارض سنگینى بخصوص از نظر آبرو و وجاهت و شخصیت براى شما به بار مى‏آورد!

پاسخ داد: من تصمیم خود را گرفته‏ام و این کار را انجام مى‏دهم و اگر شما ترس و وحشت دارید مى‏توانید از من جدا شده، به سوى منزل خود بروید.

من خود را در مخمصه‏اى عجیب گرفتار دیدم، از این که او را تنها بگذارم امتناع داشتم، نهایتاً با او ماندم تا ببینم کار به کجا مى‏رسد؟

وارد خیابان شد، مشغول قدم زدن شد، به زنى جوان که دنبال مشترى مى‏گشت رسید، با او وارد گفتگو شد، زن وقتى او را در لباس پیامبر دید شگفت‏زده شد، به او گفت: شما اشتباه نیامده‏اى؟! گفت: نه؛ من هم چون دیگران مشترى هستم، به لباس و قیافه من چکار دارى؟

بالاخره زن را با گفتگویى محبّت‏آمیز و نرم و به تعبیر قرآن مجید «

لیّن‏

» تسلیم خود نمود و وى را حاضر کرد که آن شب را با او باشد، قرار قیمتى که آن زن گذاشته، چهل تومان براى یک شب بود و چهل تومان در آن زمان، پول قابل توجهى بود و گره‏هاى مختلفى را باز مى‏کرد.

پاکت ده شب منبر خود را از جیب بیرون آورد وبه سوى آن زن‏ گرفت و گفت در این پاکت چهارصد تومان جهت مخارج ده شبانه‏روز تو قرار دارد، ایام مصادف با ایام فاطمیه و نزدیک به شب‏هاى شهادت صدیقه کبرى فاطمه زهرا علیها السلام است، تو را به جده‏ام فاطمه سوگند مى‏دهم این پول ناقابل را از من بگیر و به احترام این ایام، ده شبانه‏روز خود را از آلودگى و بى‏عفتى و قرار گرفتن در آغوش نجس مردهاى هرزه حفظ کن!

آن زن پس از لحظه‏اى مکث اشک از دو چشمش جارى شد و گفت:

بدون دریافت این پول توبه جدى مى‏کنم، سید دانشمند، واعظ دلسوز مهرورز و با محبّت به آن زن گفت: به جده‏ام سوگند پول را پس نمى‏گیرم، باید این پول را از من بپذیرى و عاقبت آن پول را به او قبولاند، زن به سوى خانه‏اش رفت و ما هم به طرف خانه خود رفتیم.

آن زن از مشترى‏هاى مسجد و منبر و به ویژه مجالس آن مرد الهى شد و به تدریج با آموختن قرآن و مسائل شرعیه و احکام دینیه و معارف الهیه زنى مذهبى و دلسوز زنان و دختران گشت و سالیانى دراز از طریق امر به معروف و نهى از منکر زنان و دختران را با دین آشنا مى‏کرد و دو سه سال پس از انقلاب از دنیا رفت.

این داستان نورانى و برخورد ملکوتى مرا به یاد حدیثى بسیار مهم از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله انداخت که براى تیمن و تبرک آن را مى‏آورم، باشد که شما خواننده عزیز با راهنمایى این حدیث شریف در مسیرى قدم بردارید که خیر دنیا و آخرت شما را تأمین نماید.

«یَلْزَمُ الحقُّ لِأُمَّتِى فِى أرْبَعٍ: یُحِبُّونَ التَّائِبَ وَیَرْحَمُونَ الضَّعِیْفَ‏ وَیُعِیْنُونُ المُحْسِنَ وَیَستَغْفِرُونَ لِلْمُذْنِبِ» «8».

«اداى» حق در چهار چیز بر امت من لازم است: به توبه‏کننده عشق بورزند، به ناتوان رحم کنند، به نیکوکار کمک نمایند و براى گناه‏کار آمرزش بخواهند.

راستى چه روایت مهمى است و چه قطعه با ارزشى است، وقتى در این روایت دقت مى‏کنیم مى‏بینیم پیامبر عزیز اسلام صلى الله علیه و آله به شدت مى‏خواهد امت، دریایى از عشق و محبّت و مهر و عاطفه باشند و اگر امت به این روایت عمل کند مدینه فاضله تحقق پیدا مى‏کند، مشکلات حل مى‏شود، گره‏ها باز مى‏گردد، خلأهاى روحى و باطنى کمبودهاى معنوى و روانى و نواقص اجتماعى برطرف مى‏شود.

جهاد، مقابله با بى‏مهرى‏

ممکن است کسى بگوید دین خدا که جز محبّت چیزى نیست، چنان که گفته‏اند:

«هَلْ الدِّینُ إلّاالْحُبّ» «9».

و در قواعد این دین به اندازه‏اى که سفارش به محبّت و مهرورزى شده است، در هیچ فرهنگى نشده است، پس چرا از برنامه‏هاى اصولى این دین جنگ است؟

باید گفت: برخورد اولیه همه پیامبران به ویژه پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله با دشمنان برخورد تبلیغى و فرهنگى آن هم بر اساس مهر و محبّت بوده است.

وظیفه رسولان الهى بشارت و هشدار بود، بشارت به نتایج کارهاى مثبت و هشدار به عاقبت زیان‏بار کارهاى منفى.

آنان با مردم سر جنگ و ستیز نداشتند، آنان طبیبانه برخورد مى‏کردند تا مردم از بیمارى‏هاى معنوى رهایى یابند و عاشقانه برخورد مى‏کردند تا مردم دچار عذاب قیامت و بلاهاى دنیایى نگردند.

ولى هواپرستان متعصب و شهوت‏رانان بى‏قید و بند و آنان که تحمل حقایق را نداشتند و زندگى را جز بر محور شکم و شهوت نمى‏دیدند، براى خاموش کردن صداى هدایت‏گر فرستادگان خدا شروع به جنگ کردند و پیامبران هم به ناچار براى دفاع از خود و مؤمنان و حفظ دین به پاى خاستند.

عقلى و شرعى نبود که دشمن ابتدا به حمله کند و طرف مقابلش دست روى دست بگذارد تا دشمن هر چه مى‏خواهد انجام دهد.

علاوه بر این، پیامبران در برخورد با دشمن، قوانینى را ارائه کردند که باز نشان از مهرورزى آنان به انسان و عشق آنان به نجات بشر از هلاکت ابدى بود.

این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که بسیارى از همرزمان پیامبر از ایمان قوى و خصال پسندیده و اوصاف حمیده برخوردار بودند تا جایى که دشمنى دشمنان و کینه مثبت آنان به طرف مقابل سبب انحراف آنان از صراط مستقیم و عدالت‏ورزى و احسان نمى‏شد.

 [وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ‏] «10».

انبوهى دانشمندانِ الهى مسلک [و کاملان در دینِ‏] به همراه آنان جنگیدند، پس در برابر آسیب‏هایى که در راه خدا به آنان رسید، سستى نکردند و ناتوان نشدند و [در برابر دشمن‏] سر تسلیم و فروتنى فرود نیاوردند؛ و خدا شکیبایان را دوست دارد.

بنابراین جنگ در دین خدا بر اساس حفظ نفوس محترمه و اموال و نوامیس مردم و حراست از ارزش‏ها و ابلاغ فرهنگ سعادت‏بخش حق و ریاضت دادن به نفس براى تزکیه و تربیت است و بر مجاهد واجب است نیّت خود را در جنگ براى خدا قرار دهد و هدفش فقط و فقط اطاعت از خدا و بندگى حضرت او باشد و سعى کند در هنگام جنگ همه خواسته‏هاى حق را رعایت کند و از کم‏ترین ستمى به دشمن و کار ناحقى نسبت به طرف مقابل بپرهیزد و بر مجاهدان است که اگر دشمن درخواست امان کند چنانچه زمینه فراهم باشد، او را امان دهند و از وى با محبّت بخواهند که اسلام را با آزادى و اختیار بپذیرند و اگر نپذیرفتند از کم‏ترین اجبار نسبت به آنان براى پذیرش دین امتناع ورزند زیرا دین اجبارى فاقد اعتبار و ارزش است و عمل بر اساس آن کم‏ترین اجر و پاداشى در پیشگاه حضرت حق ندارد، از این رو صاحب شریعت حلال و حرام از اجبار کردن مردم به پذیرش دین نهى فرموده است.

پی نوشت ها:

(1)- وسائل الشیعة: 2/ 50.

(2)- طه (20): 132.

(2)- «عَنِ الرِّضَا علیه السلام فِى هَذِهِ الآیَةِ قَالَ: خَصَّنَا اللَّهُ بِهَذِهِ الْخُصُوصِیَّةِ إِذْ أَمَرَنَا مَعَ الْأُمَّةِ بِإِقَامَةِ الصَّلَاةِ ثُمَّ خَصَّنَا مِنْ دُونِ الْأُمَّةِ فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله یَجِى‏ءُ عَلَى بَابِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ بَعْدَ نُزُولِ هَذِهِ الآیَةِ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ کُلَّ یَوْمٍ عِنْدَ حُضُورِ کُلِّ صَلَاةٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ فَیَقُولُ الصَّلَاةَ رَحِمَکُمُ اللَّهُ وَ مَا أَکْرَمَ اللَّهُ أَحَداً مِنْ ذَرَارِىِّ الْأَنْبِیَاءِ بِمِثْلِ هَذِهِ الْکَرَامَةِ الَّتِى أَکْرَمَنَا بِهَا وَ خَصَّنَا مِنْ دُونِ جَمِیعِ أَهْلِ بَیْتِهِم». الأمالى، شیخ صدوق: 533، مجلس 79؛ بحار الأنوار: 79/ 196، باب 1؛ تفسیر الصافى: 2/ 83.

(3)- فصلت (41): 34.

(4)- عوالى اللآلى: 1/ 237، فصل 9، حدیث 150؛ مستدرک الوسائل: 12/ 129، باب 86، حدیث 13706.

(5)- غرر الحکم: 195، حدیث 3835؛ مستدرک الوسائل: 12/ 129، باب 86، حدیث 13707.

(6)- عیون اخبار الرضا علیه السلام: 2/ 74، باب 31، حدیث 347؛ بحار الأنوار 6/ 21، باب 20، حدیث 16.

(7)- الکافى: 2/ 352، باب من آذى‏المسلمین...، حدیث 7؛ بحار الأنوار: 72/ 155، باب 57، حدیث 25.

(8)- الخصال: 1/ 239، حدیث 88؛ بحار الأنوار: 6/ 20، باب 20، حدیث 10.

(9)- الخصال 1/ 21، حدیث 74؛ بحار الأنوار: 66/ 237، باب 36، حدیث 5.

(10)- آل عمران (3): 146.