چرا دید بیشتر افراد جامعه نسبت به دین عوض شده است؟ و یا اصولا چرا دین مثل سابق در متن زندگی مردم جریان ندارد و تا حدودی رنگ باخته است ؟

پاسخ :

بدون شک تغییر نگرش انسان ها نسبت به هر چیزی عواملی دارد اینک باید دید چه عواملی می تواند مایه تغییر نگرش افراد جامعه نسبت به دین شود.

? عوامل کم رنگ شدن دین در جامعه (سکولاریزاسیون)

سکولاریزاسیون فرایندی است که طی آن وجدان دینی، فعالیت های دینی و نهادهای دینی، اعتبار و اهمیت اجتماعی خود را از دست می دهند.[1] برخی از عوامل پیدایش این فرایند یعنی سکولاریزاسیون درجامعه به شرح ذیل است.

1) خرافات

وجود خرافات و آموزه های عقل ستیز موجب از بین رفتن باور انسان ها به دین می شود چرا که وقتی عقل و دانش بشر به سستی آن خرافات دست یابد اعتمادش به دین را از دست می دهد و بدین جهت یکی از عوامل افول دین در جوامع، رخنه خرافات و مطالب نادرست در میان آموزه های دینی است.

شهید مطهری به نیکی در این باره می نویسد: «کلیسا چه از نظر مفاهیم نارسائی که در الهیات عرضه داشت و چه از نظر رفتار غیرانسانیش با تودة مردم، خصوصاً طبقه دانشمندان و آزادفکران، از علل عمده گرایش جهان مسیحی و به طور غیرمستقیم جهان غیرمسیحی به مادیگری است... فلا ماریون در کتاب «خدا در طبیعت» می گوید کلیسا به این شکل خدا را معرفی کرد که از چشم راستش تا چشم چپش شش هزار فرسخ فاصله دارد.»[2]

یکی از عوامل افول دین در جوامع علم زدگی می باشد و البته همانطور که شهید مطهری به نیکی فرموده اند علم به تنهایی برای سعادت بخشی انسان کافی نیست و علم و ایمان توأماً مایه سعادت دنیوی و اخروی انسان است و افراط در علم گرایی و نادیده گرفتن دین نهایتاً به زیان انسان ها تمام می شود چنانکه دانشمندان غربی هم بر این امر اعتراف کرده اند

2) علم زدگی

پیشرفت های صنعتی و علمی موجب گردید تا گمان شود که علم می تواند جای دین را بگیرد و این یکی از عوامل تغییر دید جامعه به دین گردید. برایان ویلسون در این باره می نویسد: «کار بست علم ـ به ویژه در فعالیت های تولیدی ـ و پیدایش و فنون جدید، از احساس وابستگی انسان به الوهیت کاست.»[3] یکی دیگر از فیلسوفان غربی نیز می نویسد: «بر وفق علم زدگی یا اصالت علم، گزاره ها فقط به میزانی که با کمیات یا امور واقع تجربی ربط و پیوند دارند محتوای حقیقی و صدق دارند. علم زدگی با هر دینی که شالوده مابعدالطبیعی معناداری دارد ـ قطع نظر از ادعای وحی و تنزیل فرا طبیعی ـ تعارض به بار می آورد.»[4]

پس یکی از عوامل افول دین در جوامع علم زدگی می باشد و البته همانطور که شهید مطهری به نیکی فرموده اند علم به تنهایی برای سعادت بخشی انسان کافی نیست و علم و ایمان توأماً مایه سعادت دنیوی و اخروی انسان است و افراط در علم گرایی و نادیده گرفتن دین نهایتاً به زیان انسان ها تمام می شود چنانکه دانشمندان غربی هم بر این امر اعتراف کرده اند. جورج سارتن در کتاب شش بال در این باره می نویسد:

«علم در بعضی زمینه ها ترقیات عظیم و شگفت کرده است ولی در زمینه های دیگر مثلاً سیاست ملی یا بین المللی که مربوط است به روابط افراد انسان با یکدیگر، هنوز خود را ریشخند می کنیم.»[5]

3) عملکرد حاکمان دینی و دینداران

عملکرد حاکمان دینی تأثیر بسزایی در دینداری مردم دارد. نهرو در این باره می نویسد: «جنگ و نزاع ناپیدا میان پاپ ها در مردم اروپا تأثیر بسیاری به وجود می آورد. وقتی که مردم می دیدند کسانی که خود را جانشین و مظهر خداوند در روی زمین می نامند، چنین رفتاری، دارند طبعاً درباره تقدس و درستی و جدی بودن حرف هایشان به تردید می افتادند.»[6] البته این مسأله اختصاص به حاکمان دینی ندارد بلکه اگر دینداران نیز در رفتارشان دقت نکنند و اصول انسانی و دینی را رعایت نکنند و احیاناً دارای فساد اخلاقی و رفتاری باشند این وضعیت نیز مایه سستی باور جامعه به جایگاه دین در زندگی آدمیان می شود. البته انسان هوشیار و دانا همیشه حساب دین را از دیندار و حاکم دینی جدا می کند و ارزشمندی و نقش ارزشمند دین را بخاطر عملکرد ناشایست پاره ای از دیندارانی که به آموزه های دینی عمل نکرد ه اند نادیده نمی گیرد.

دیوید ری گریفین از بنیانگذارن نهضت پست مدرنیسم در غرب می نویسد: برخلاف گذشته که متفکران روشنفکر به الحاد رو می آوردند امروزه متفکران پیشرو و یا به عبارتی روشنفکران امروزی از آثار منفی انکار خدا و آموزه های الهی سخن می گویند

4) تبلیغات ستمگران و حق ستیزان

همانطوری که در طول تاریخ ظالمان با سوء استفاده از مفاهیم و امور ارزشمند و مقدس آدمیان به استعمار جوامع و ظلم بر مردم اقدام کرده اند همچنین ستمگران همواره بر علیه دین تبلیغات دروغین کرده اند چون دین شعار مبارزة با طاغوت را سر داده و انسان ها را با حقائق آشنا می سازد خداوند در قرآن می فرماید ما هیچ رسولی نفرستادیم الا اینکه شعارش و پیامش به مردم این بود که با طاغوت ها و تجاوزگران مبارزه کنید و خدا را پرستش نمائید.[7] پروفسور هربرت آی شیلر استاد ممتاز دانشگاه کالیفرنیا می نویسد: «واژه امپریالیسم فرهنگی نشان دهندة نوعی نفوذ اجتماعی است که از طریق آن، کشوری اساس تصورها، ارزش ها، معلومات و هنجارهای رفتاری و همچنین روش زندگی خود را بر کشورهای دیگر تحمیل می کند.» وی می گوید: «امپریالیسم فرهنگی از طریق ارتباطات، پدیده ای اتفاقی و اضطراری نیست بلکه برای کشورهای امپریالیستی که تلاش می کنند بدین وسیله تسلط اقتصادی و برتری سیاسی خود را بر ممالک دیگر برقرار و حفظ کنند، امری حیاتی است.»[8] بنابراین استفاده از ابزارهای تبلیغاتی یکی از ابزارها و عوامل مهم ستمگران و متجاوزگران برای کمرنگ کردن ارزش های انسانی و دین است.

تا اینجا به پاره ای از عواملی که می تواند باعث عوض شدن دید جامعه نسبت به دین شود سخن گفتیم. اکنون به دو نکته پایانی اشاره می کنیم.

عبادت

نکته اول : حقیقت آنست که امروزه نه تنها جامعه اسلامی ایران بلکه انسان ها در سراسر جهان به جایگاه ارزشمند دین پی برده اند و پیامدهای منفی کنار نهادن آموزه های دینی در زندگی را چشیده اند و براستی می توان این قرن را قرن گسترش دینداری در جهان نامید. دیوید ری گریفین از بنیانگذارن نهضت پست مدرنیسم در غرب می نویسد: برخلاف گذشته که متفکران روشنفکر به الحاد رو می آوردند امروزه متفکران پیشرو و یا به عبارتی روشنفکران امروزی از آثار منفی انکار خدا و آموزه های الهی سخن می گویند.[9] از اینرو باید گفت دید انسانها به دین تغییر کرده است ولی این تغییر به این صورت است که انسانها به ارزش و آثار دین در سعادت خویش پی برده اند.

نکته دوم : نه تنها امروزه انسان ها از دین برنگشته اند و آن را دست کم نمی گیرند بلکه دید انسان ها به دین فزونتر و محکم تر شده است آری در پرتو پیشرفت های ابزارهای اطلاع رسانی و علم آموزی، انسان ها راحت تر از حقایق دینی آشنا می شوند و از باب نمونه از طریق ابزارهای رسانه ای انسان ها با کمترین هزینه و زمان به اطلاعات زیادی درباره دین دست می یابند و حضور جدی ملت مسلمان در مراسم دینی و مذهبی را می توان نمونه ای از رشد باورهای دینی آنان به شمار آورد.

خلاصه آنکه بدون شک عواملی مایه افول دین می گردد ولی امروزه جوامع مختلف دنیا از جمله ایران اسلامی به ارزش دین پی برده اند و در پرتو فراهم شدن بسترهای مناسب و توسعه ابزاهای اطلاع رسانی به تعمیق و توسعة باورها دست یافته اند.

 

پی نوشت ها :

[1] . براین ویلسون، فرهنگ و دین، ویراسته میر چاالیاره، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1374، ص124.

[2] . مطهری، مرتضی، علل گرایش به مادیگری، تهران، انتشارات صدرا، چاپ یازدهم، 1368، ص69ـ65.

[3] . فرهنگ و دین، همان، ص141ـ139.

[4] . قدردان قراملکی، محمد حسن، سکولاریزم در مسیحیت و اسلام، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1379، ص86.

[5] . ربانی گلپایگانی، علی، ریشه ها و نشانه های سکولاریسم، کانون اندیشه جوان، 1379، ص49.

[6] . لعل نهرو، جواهر، نگاهی به تاریخ جهان، مترجم محمود تفضلی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دهم، 1377، ج1، ص501.

[7] . نحل/36.

[8] . هربرت شیلر، وسایل ارتباط جمعی و امپراتوری آمریکا، ترجمه احمد میرعابدینی، تهران، سروش، چاپ اول، 1377، ص40.

[9] . دیوید ری گریفین، خدا و دین در جهان پسا مدرن، مترجم حمیدرضا آیت اللهی، مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه، چاپ اول، 1381، ص151.