آگاه باش که این ماه، ماه حزن و اندوه اهل بیت علیهم السّلام و شیعیان ایشان است. از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده: چون ماه محرّم فرا مى‏رسید، کسى پدرم را خندان نمى‏دید، و پیوسته تا روز دهم اندوه و حزن بر او غالب بود، چون روز عاشورا میشد روز مصیبت و حزن و گریه، ایشان بود، و مى‏فرمودند: امروز روزى است که حسین علیه السّلام شهید شد.

شب اول: سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» براى این شب، چند نماز ذکر فرموده: اوّل: صدر رکعت که در هر رکعت سوره‏هاى «حمد» و سوره توحید» خوانده مى‏شود. دوّم: دو رکعت که در رکعت اول سوره‏هاى «حمد» و «انعام»، و در رکعت دوم سوره‏هاى «حمد» و «یس» خوانده مى‏شود. سوم: دو رکعت که در هر رکعت سوره «حمد» و یازده سوره «توحید» خوانده‏ مى‏شود. از رسول خدا صلى اللّه علیه و آله روایت شده: هرکه این دو رکعت نماز را در این شب بجا آورد، و فردایش را که اول سال است روزه بدارد، مانند کسى است که همه طول سال را همواره کار خیر کرده، و در آن سال محفوظ باشد، و اگر بمیرد به بهشت مى‏رود. سیّد ابن طاووس براى هلال این ماه دعاى مبسوطى ذکر کرده است.

روز اول: بدان‏که روز اوّل محرم، اول سال قمرى است، و در آن دو عمل وارد شده:

اول: روزه گرفتن، در روایت ریّان بن شبیب از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده: هرکه در این روز روزه بدارد، و خدا را بخواند خدا دعاى او را مستجاب کند، چنان‏که دعاى زکرّیا را اجابت فرمود. دوم: از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده: رسول خدا صلى اللّه علیه و آله روز اول محرّم دو رکعت نماز بجا آورد، و چون فارغ مى‏شد، دستها را به آسمان برمى‏داشت و این دعا را سه مرتبه مى‏خواند:

خدایا تویى معبود ازلى، و این است سال نو، در این سال از تو درخواست مى‏کنم حفظ شدنم را از شیطان، و قدرت و غلبه و بر نفس فرمانده به گناه، و مشغول بودن به آنچه که مرا به تو نزدیک مى‏کند، اى صاحب بزرگى و بزرگوارى، اى تکیه‏گاه کسى‏که تکیه‏گاهى ندارد، اى اندوخته کسى‏که اندوخته کسى‏که اندوخته‏اى ندارد، اى پناهگاه کسى‏که پناهگاى ندارد، اى فریادرس کسى‏که فریادرسى ندارد، اى پشتوانه کسى‏که پشتوانه‏اى ندارد، اى گنجینه کسى‏که گنجى ندارد، اى نیکو آزمایش، اى بزرگ امید، اى عزّت ناتوان، اى نجات‏بخش غرق‏شدگان، اى رهاننده هلاک شدگان، اى نعمت‏دهنده، اى زیباکار، اى فزون‏بخش، اى نیکوکار، تویى که برایت سجده کرد، سیاهى شب، و روشنى روز، و تابش ماه، و شعاع خورشید، و خروش آب و صداى برگ درختان، اى خدا شرکى براى تو نیست. خدایا ما را بهتر از آنچه گمان مى‏کنند قرار ده، و از ما آنچه را نمى‏دانند بیامرز، و به آنچه از ما مى‏گویند سرزنشمان مکن، خدا مرا بس است، معبودى جز او نیست، بر اوء تکیه کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است، به او ایمان آوردیم. همه‏چیزها از جانب پروردگار ماست، و یادآور نشوند مگر صاحبان خرد، پروردگارا دلهاى ما را بعد از آنکه هدایتمان فرمودى منحرف مکن، و از نزد خود رحمتى به ما ببخش، همانا تو بخشنده‏اى. شیه طوسى فرموده: که روزه دهه اول محرم مستحب است ولى روز عاشورا تا بعد از عصر از خوراکى و آشامیدنى خوددارى کند، آنگاه کمى تربت بخورد، و سیّد روایت کرده که روزه تمام این ماه فضیلت دارد، و روزه آن روز روزه‏دار را از هر گناهى حفظ مى‏کند.

روز سوم: روزى است که حضرت یوسف علیه السّلام از زندان آزاد شد، هرکه آن روز را روزه بگیرد، حق تعالى کارهاى مشکل را بر او آسان کند و اندوه را از او برطرف سازد، و در روایت نبوى آمده: دعایش اجابت شود.

روز نهم: روز تاسوعات. از امام صادق علیه السّلام روایت شده: تاسوعا روزى است که امام حسین علیه السّلام و اصحابش را در کربلا محاصره کردند و سپاه شام براى جنگ با آن حضرت گرد آمدند و ابن مرجانه و عمر سعد، به خاطر کثرت سپاه و بسیارى لشگر، که براى آنها گرد آمده بودند، خوشحال شدند، و امام حسین علیه السّلام و اصحابش را ضعیف به حساب آوردند، و یقین کردند که براى حضرت یاورى نخواهد آمد، و اهل عراق او را مدد نخواهند کرد، سپس فرمود: پدرم فداى آن ضعیف غریب.

شب دهم: شب عاشوراست، سیّد سیّد در کتاب «اقبال» براى این شب دعاها و نمازهاى بسیار با فضیلتهاى فراوان روایت کرده، از جمله صدر رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره حمد سه مرتبه سوره توحید خوانده، و بعد از پایان صد رکعت هفتاد مرتبه بگوید:

منزّه است خدا، و سپاس خداى را، و نیست معبودى جز خدا، و خدا بزرگتر است، و جنبش و نیرویى نیست مگر به خداى برتر بزرگ. و در روایت دیگر پس از العلى العظیم استغفار هم ذکر شده. و نیز چهار رکعت نماز در آخر شب که در هر رکعت پس از سوره حمد، هرکدام از آیة الکرسى و سوره‏هاى توحید و فلق، و ناس را ده مرتبه بخواند، و پس از سلام‏ صدمرتبه سوره تحید را قرائت کند. و دیگر چهار رکعت نماز، د رهر رکعت سوره حمد و پنجاه مرتبه سوره توحید و این نماز برابر است با نماز امیر المؤمنین علیه السّلام که فضیلت بسیار دارد، و فرموده: پس از نماز، بسیار ذکر خدا کند، و صلوات بسیار بر رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرستد، و هرچه مى‏تواند بر دشمنان ایشان لعن کند. و در فضیلت احیا این شب روایت کرده: مانند آن است که عبادت کرده باشد به عبادت جمیع فرشتگان، و عبادت در آن، برابر هفتاد سال عبادت است، و اگر کسى را توفیق دست دهد، در چنین شبى در کربلا باشد، و امام حسین علیه السّلام را زیارت کند و نزد آن حضرت تا صبح بیتوته کند، خدا او را آغشته به خون امام حسین علیه السّلام در زمره شهدا با آن حضرت محشور فرماید.

روز دهم: روز شهادت سیّد الشهدا علیه السّلام، و روز مصیب و حزن ائمه طاهرین علیهم السّلام و شیعیان ایشان است، و در این روز سزاوار است شیعیان مشغول کارى از کارهاى دنیا نگردند، و براى خانی خود چیزى ذخیره نکنند، و مشغول گریه و نوحه و مصیبت باشند، و عزادارى حضرت امام حسین علیه السّلام را بر پا کنند و اشتغال به ماتم داشته باشند به صورتى که در ماتم عزیزترین اولاد و اقوام خود اشتغال مى‏ورزند، و آن حضرت را به زیارت عاشورا که پس از این در باب زیارات [صفحه 704] بیاید، زیارت کنند.

و در نفرین و لعن بر قاتلان آن حضرت سعى نمایند.

و یکدیگر را در مصیبت آن وجود مقدّس به این جملات تعزیت گویند:

خدا مزدهاى ما را به خاطر سوگوارى‏مان براى حسین (درود بر او باد) بزرگ گرداند، و قرار دهد ما و شما را از خونخواهانش به همراه ولى‏اش امام مهدى از خاندان محمّد (درود بر ایشان باد). و سزاوار است در این روز مقتل [کتابهایى که پیرامون واقعه کبربلا نگاشته شده است‏] بخوانند، و یکدیگر را بگریانند. روایت شده که چون حضرت موسى به ملاقات حضر و فرا گرفتن بعضى از حقایق از آن جناب مأمور شد. اول چیزى که در هنگام ملاقات بین ایشان مذاکره شد، این بود که خضر براى حضرت موسى مصائب و بلاهایى را که بر آل محمّد علیهم السّلام وارد مى‏شود ذکر نمود و هر دو گریستند، و گریستن ایشان‏ شدّت گرفت. از ابن عباس روایت شده است: در ذى قار خدمت امیر المؤمنین علیه السّلام رسیدم، صحیفه‏اى به خط خود و املاء پیامبر صلى اللّه علیه و آله بیرون آورد، و از آن صحیفه براى من خواند، در آن صحیفه مقتل امام حسین علیه السّلام بود، و اینکه چگونه شهید مى‏شود، و چه کسى او را به شهادت مى‏رساند، و چه کسى او را یارى مى‏کند، و چه کسى با او شهید مى‏شود، پس آن حضرت گریه کرد و گریه‏اى سخت و مرا به گریه انداخت. فقیر گوید: اگر مقام را گنجایش بود، مختصر مقتلى در اینجا ذکر مى‏کردم، امّا محل را گنجایش آن نیست هرکه بخواهد به کتابهاى ما در زمینه مقتل رجوع کند. در هر صورت اگر کسى در این روز نزد قبر مطّهر آن حضرت باشد، و مردم را آب دهد، مانند کسى است که لشگر آن جناب را آب داده باشد، و با آن حضرت در کربلا حاضر بوده، و خواندن هزار مرتبه سوره توحید در این روز فضیلت بسیار دارد، و روایت شده: خداى رحمان به سوى او نظر رحمت کند، و سیّد براى این روز دعاى ینقل کرده شبیه به دعاى عشرات، بلکه موافق بعضى روایات، ظاهرا خود آن دعا باشد.

شیخ طوسى از عبد اللّه بن سنان از امام صادق علیه السّلام چهار رکعت نماز و دعایى نقل کرده است که باید د راین روز در وقت چاشت بجا آورد، ما به خاطر اختصار ذکر نکردین، هرکه طالب است به زاد المعارد رجوع کند و نیز شایسته است که شیعیان در این روز بى‏آنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک نمایند. و در آخر روز، پس از عصر افتار کنند به غذایى که اهل مصیبت مى‏خورند، ماند ماست یا شیر و امثال آنها، نه مثل غذاهاى لذیذ، و جاه‏هاى پاکیزه بپوشند، و به هیئت صاحبان مصیبحت دگمه‏ها را بگشایند، و آستینها را بالا بزنند، و علّامه مجلس در زاد المعاد فرموده: بهتر آن است که روز نهم و دهم را روزه نگیرد، زیرا بنى‏امیّه این دو روز را براى برکت و شماتت بر قتل آن حضرت روزه مى‏داشتند، و به دروغ، احادیث بسیار در فضیلت این دو روز، و روزه آنها را به حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله نسبت داده‏اند، و از طریق اهل بیت علیهم السّلام احادیث بسیارى در مذمّت روزه این دو روز به ویژه روز عاشورا وارد شده. و نیز بنى امیّه علیهم اللعنه براى برکت، آذوقه سال را در روز عاشورا ذخیره مى‏نمودند! به این خاطر از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده:

هرکه کوشیدن در حوائج خود را در روز عاشورا ترک کند، و به دنبال کارى نرود، حق تعالى حوائج دنیا و آخرت او را برآورد و هرکه روز عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه او باشد، حق تعالى روز قیامت را روز شادى و سرور و خوشحالى او گرداند، و دیده‏اش در بهشت به ما روشن شود، هرکه روز عاشورا را روز برکت نامد، و در آن روز براى منزل خود چیزى ذخیره نماید خدا آن ذخیره را براى او مبارک نکند، و روز قیامت با یزید و عبید اللّه بن زیاد، و عمر بن سعید علیهم اللعنه محشور گردد. بنابر این انسان باید در روز عاشورا مشغول کارى از کارهاى دنیا نگردد، بلکه در گریه و نوحه و مصیبت باشد، و اهل خانه خود را دستور دهد که عزاى آن حضرت را بپا دارند، و مشغول ماتم و سوگوارى باشند، چنان‏که در سوگ عزیزترین اولاد و اقوام خود مشغول مى‏شوند، و در آن روز بى‏آنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک ورزند، و در آخر روز پس از عصر افطار کنند گرچه به جرعه آبى باشد، و روزه کامل نگیرند، مگر آنکه در خصوص آن روز روزه واجب داشته باشد، که به نذر یا مثل آن بر او واجب شده باشد، و در آن روز در خانه خود آذوقه ذخیره نکند، و لب به خنده نگاشید، و به لهو و لعب نپردازد، و هزار مرتبه قاتلان آن حضرت را لعنت کند و بگوید: خداوند بر قاتلان حسین (درود بر او باد) لعنت فرست مؤلف گوید: از کلام این بزرگوار معلوم مى‏شود، که احادیثى که در فضیلت روز عاشوراست همه جعلى است، و به دروغ به حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله نسبت داده‏اند. صاحب کتاب «شفاء الصدور در شرح این قسمت از زیارت عاشورا (اللّهم انّ هذا یوم تبرکت به بنو امیّة سخن را در این مقام بسط داده، خلاصه‏اش آنکه، تبّرک بنى‏امیّه به این روز نامیمون بر چند وجه است: اوّل: ذخیره کردن غذا و آذوقه را در این روز مستحبّ شمردند، و آن آذوقه را تا سال دیگر مایه سعادت و وسعت رزق، و رفاه زندگى دانستند، چنان‏که در اخبار اهل بیت علیهم السّلام، از باب تعریض به ایشان، از این مطلب نهى مکرّر وارد شده دوم: اقامه مراسم عید است، از توسعه رزق بر عیال، و نو کردن لباس، و کوتاه کردن شارب، و گرفتن ناخن، و مصافحه، و رسوم دیگر عید، که راه و روش بنى امیّه و پیروان ایشان بر آن‏جارى است.

سوم: التزام به روزه این روز، که اخبار بسیارى در فضیلت آن جعل کرده‏اند.

چهارم: دعا و طلب حوائح را در این روز را به عنوان روزى مبارک مستحبّ دانسته‏اند، و براى این کار در این روز، با جعل و وضع، و افترا، مناقب و فضائلى ساخته‏اند، و دعاهایى چند تلفیق کرده، تعلیم عاصیان نمودند، تا امر ملتبس، و کار مشتبه شود، چنان‏که در خطبه‏اى که در این روز در شهرهاى خود مى‏خوانند، براى هر پیامبر وسیله و شرفى در این روز یاد مى‏کنند مانند خاموش‏شدن آتش نمرود، استقرا سفینه نوح، غرق شدن لشگریان فرعون، و نجات یافتن عیسى از دار یهودیان، چنان‏که جبله مکیّه نقل کرده است که از میثم تمّار شنیدم که فرمود: و اللّه امّت پسر پیامبر خود را در محرّم در روز دهم به قتل مى‏رسانند، و هرآینه دشمنان حق این روز را روز برکت قرار مى‏دهند، و همانا این کار شدنى است، و در علم خداى تعالى گذشته، و من آن را مى‏دانم به عهدى که از مولایم امیر المومنین علیه السّلام به من رسیده. جبّله مى‏گوید: گفتم:

چگونه مردم روز شهادت حسین علیه السّلام را روز برکت قرار مى‏دهند؟ میثم گریست و فرمود: حدیثى جعل مى‏کنند که روز عاشورا روزى است که خداى تعالى توبه آدم را در آن قبول کرد، با اینکه خدا توبه آدم را در ذو الحجة پذیرفت، و گمان مى‏کنند که عاشورا روزى است که خدا یونس را از شکم ماهى بیرون آورد، درحالى‏که خدا در ذو القعده یونس را از شکم ماهى بیرون آورد، و گمان مى‏کنند این روز، روزى است که کشتى نوح بر کوه جودى قرار گرفت، با اینکه این واقعه در روز هیجدهم ذو الحجّه رخ داده، و گمان مى‏کنند روزى است که خدا دریا را براى موسى شکافت، درحالى‏که این حادثه در ربیع الاول بوده است در هر صروت با این همه تصریح و تأکید که در خبر میثم آمده است و در حقیقت از نشانه‏هاى نبوّت و امامت، و دلیل بر حقّانیت طریقه شیعه است، که اینگونه اخبار یقینى را در اختیار گذاشته، و مضمون آن مطابق با واقع محسوس است.

از عجایب است که دعایى بر طبق این اکاذیب، تلفیق شده، و در کتابهاى بعضى از بیخبران که غافل بوده‏اند ذکرش به میان آمده و به دست عوام داده شده، و البته خواندن آن دعا بدعت و حرام است و آن دعا این است:

به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانى‏اش همیشگى است، منزّه است خدا به پرى ترازو، و نهایت دانش، و سر حدّ خشنودى و وزن عرش. پس از دو سه سطر چنین دارد: ده مرتبه صلوات فرستد و بگوید: اى پذیرنده توبه آدم در روز عاشورا، اى بالا برنده ادریس به آسمان در روز عاشورا، اى آرام‏دهنده کشتى نوح بر جودى‏ در روز عاشورا، اى فریادرس ابراهیم از آتش در روز عاشورا ...

شک نیست که این دعا را یکى از ناصبیهاى مدینه، یا خوارج مسقط یا امثال اینها جعل کرده و با این جعل کردن ظلم بنى امیه را به کمال رسانده، پایان تلخیص کلام صاحب کتاب شفاء الصدور در هر صورت در پایان روز عاشورا سزاوار است یاد کردن حال اهل حضرت سید الشهدا علیه السّلام و دختران و اطفال آن حضرت که در این وقت، در سرزمین کربلا اسیر دشمنان گشته، و به حزن و گریه مشغول بودند و مصائبى بر ایشان گذشت، که در خاطر هیچ آفریده‏اى خطور نکند، و قلم را تاب نوشتن آن نباشد. و چه نیکو سروده هرکه سروده:

پس برخیز به رسول خدا و على مرتضى و فاطمه زهرا و امام مجتبى و سایر امامان از ذریّه سیّد الشهداء علیهم السّلام سلام کن، و ایشان را بر این مصائب جانکاه با دل سوخته و چشم گریان تعزیت بگو، و این زیارت را بخوان:

سلام بر تو اى وارث آدم، برگزیده خدا، سلام بر تو اى وارث نوح پیامبر خدا، سلام بر تو اى وارث ابراهیم دوست خدا، سلام بر تو اى وارث موسى همسخن خدا، سلام‏ بر تو اى وارث عیسى روح خدا، سلام بر تو اى وارث محمّد محبوب خدا، سلام بر تو اى وارث على امیر مؤمنان ولىّ خدا، سلام بر تو اى وارث حسن شهید نواده رسول خدا، سلام بر تو اى فرزند رسول خدا، سلام بر تو اى فرزند بشارت‏دهنده و بیم‏دهنده و فرزند آقاى جانشینان، سلام بر تو اى فرزند فاطمه بانوى بانوان جهانیان، سلام بر تو اى ابا عبد اللّه، سلام بر تو اى برگزیده خدا و فرزند برگزیده خدا، سلام بر تو اى خون خدا و فرزند خون خدا، سلام بر تو اى تنهایى که انتقام خونت گرفته نشد، سلام بر تو اى امام راهنما و پاک، و بر ارواحى که به آستانت فرود آمدند، و در جوارت اقامت گزیدند، و همراه زائرانت وارد شدند، از من بر تو سلام تا زنده‏ام، و تا شب‏وروز برپاست، همانا عزاى تو بزرگ شد، و سوگوارى در میان مؤمنان و مسلمانان و در همگى اهل آسمانها و ساکنان زمین عظیم گشت، همه ما از خدا بیم و به سوى او باز مى‏گردیم، درودها و برکات و تحیّات خدا بر تو، و بر پدران پاک و پاکیزه و نجیبت، و بر فرزندان راهنماى رهیافته آنان، سلام بر تو اى مولایم، و بر ایشان و بر روح تو و روح آنان، و بر خاکت و بر خاکشان. خدایا رحمت و خشنودى روح و ریحان بر آنان بیفکن، سلام بر تو، اى مولایم اى ابا عبد اللّه، اى فرزند خاتم انبیاء و اى فرزند آقاى جانشینان، و اى فرزند بانوى بانوان جهانیان، سلام بر تو اى شهید، اى فرزند شهید، اى برادر شهید، اى پدر شهیدان، خدایا از جانب من به حضرت او برسان، در این ساعت، و در این روز، و در این وقت، و در همه وقت، تحیّت بسیار و سلام، سلام و رحمت و برکات خدا بر تو، اى فرزند آقاى جهانیان و بر شهید شدگان با تو، سلامى پیوسته، به پیوستگى شب و روز، سلام بر حسین فرزند علىّ شهید، سلام بر على فرزند حسین شهید، سلام بر عبّاس فرزند امیر مؤمنان شهید، سلام بر شهیدان از فرزندان امیر مؤمنان، سلام بر شهیدان از فرزندان حسن، سلام بر شهیدان از فرزندان حسین، سلام بر شهیدان از فرزندان جعفر و عقیل، سلام بر همه شهیدان همراه آنان از مؤمنان. خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و از جانب من تحیّت بسیار و سلام فراوان به ایشان برسان سلام بر تو اى رسول خدا، خدا شکیبایى‏ات را در مصیبت فرزندت حسین نیکو گرداند، سلام بر تو اى فاطمه، خدا شکیبایى‏ات را در مصیبت فرزندت حسین نیکو گرداند، سلام بر تو اى امیر مؤمنان، خدا شکیبایى‏ات را در مصیبت فرزندت حسین نیکو گرداند، سلام بر تو اى ابا محمّد اى حسن مجتبى، خدا شکیبایى‏ات را در مصیبت برادرت حسین نیکو گرداند، اى مولاى من اى ابا عبد اللّه من مهمان خدا و مهمان تو، و پناهنده به خدا، و پناهنده به توام، براى هر مهمان و پناهنده‏اى پذیرایى‏ست، پذیرایى من‏ در این وقت این است، که از خداى منزّه برتز بخواهى، که آزادى از آتش دوزخ را نصیبم کند، همانا او شنواى دعا و نزدیک و اجابت‏کننده است.

روز بیست‏وپنجم: به گفته جمعى از علما در سال نودوچهار، یا روز دوازدهم سال نودوپنج که آن سال را سنة الفقها [سال فقهان‏] مى‏گفتند، حضرت زین العابدین علیه السّلام از دنیا رحلت کرد.