ا وجود حجاب‏هاى گوناگون در برابر دیده دل، آیا ادّعاى ایمان و عشق و علاقه به حضرت دوست صحیح است؟

در حالى که حجب از نفوذ دیده دل مانع شده‏اند، انسان به زیارت محبوب نایل نشده و او را ندیده، چگونه مى‏تواند بگوید به او ایمان آوردم.

قبول دعوت انبیا و سیر در راه اولیا و تسلیم در برابر قرآن و فهم حقایقى که از معصومین علیهم السلام رسیده و از همه مهم‏تر عمل به واجبات شرعى و دورى از منهیّات الهى، عوامل رفع حجاب‏هاى قلبند و انسان به هنگام حرکت در راه دوست به رفع‏ حجاب‏ها یکى پس از دیگرى موفق شده، تا به منزل فناى فى اللّه و بقاى باللّه برسد.

راستى بالاترین سعادت، از میان برداشتن پرده‏هاى تاریک غفلت و حجب ظلمانى و اوصاف حیوانى است و بدترین نقطه بدبختى و شقاوت، با حجب زندگى کردن است.

قال اللّه تعالى:

[وَ الْعَصْرِ* إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ* إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ] «1».

سوگند به عصر [ظهور پیامبر اسلام‏]* [که‏] بى‏تردید انسان در زیان‏کارى بزرگى است؛* مگر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‏اند و یکدیگر را به حق توصیه نموده و به شکیبایى سفارش کرده‏اند.

وقال النبىُّ صلى الله علیه و آله:

إِنَّ للّهِ سَبْعینَ أَلْفَ حِجابٍ مِنْ نُورٍ وَظُلْمَةٍ «2».

خداوند را هفتاد هزار حجاب از نور و ظلمت است.

گفتار عارفى وارسته‏

عارف روشن دل، حاج ملّا محمّد جعفر کبودرآهنگى مى‏گوید:

بدان که چون روح انسان را از عالم قرب جوار به عالم وحشت‏سراى عناصر دنیا متعلّق مى‏ساختند، بر سیصد و شصت هزار عالم ملک و ملکوت گذارانیدند و از هر عالمى آنچه زبده و خلاصه‏اش بود با او همراه کردند، پس از عبور او بر چندین هزار عوالم مختلف روحانى و جسمانى، تا آن که به قالب پیوست، روح را هفتاد هزار حجاب ظلمانى و نورانى حاصل شد، نورانى از عالم روحانیّات و ظلمانى از عالم جسمانیّات.

اگرچه در ثانى الحال هریک آلت کمال او خواهند بود، لیکن حال هریک روح را حجابى شد تا به واسطه آن حجب از مطالعه عالم ملکوت و مشاهده جمال و ذوق مخاطبه و شرف قربت محروم ماند و از اعلى علیّین قربت به اسفل السافلین طبیعت افتاد.

و بدین روزکى چند که روح بدین قالب تعلّق گرفت با آن که هزار سال در خلوت خانه خاص بى‏واسطه شرف قربت یافته بود، چندان حجب پدید آورد که به کلّى آن دولت‏ها را فراموش کرد.

[نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ‏] «3».

خدا را فراموش کردند و خدا هم آنان را [از لطف و رحمت خود] محروم کرد.

نام انسان، مشتق از انس است که اوّل در حضرت، انس یافته بود، چون حقّ از زمان ماضى خبر مى‏دهد او را به نام انسان مى‏خواند، چنانچه خداى متعال مى‏فرماید:

[هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً] «4».

آیا بر انسان زمانى از روزگار گذشت که چیزى در خور ذکر نبود؟

و در حظایر قدس بود و دیگر فرمود:

[لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ‏] «5».

که ما انسان را در نیکوترین نظم و اعتدال آفریدیم.

در عالم ارواح بود و چون بدین عالم پیوست و آن انس را فراموش کرد، نام دیگر مناسب فراموش‏کارى بر او نهاد.

و چون در زمان حال و مستقبل خطابش کند بیش‏تر بدان نامش خواند که‏ «یا أَیُّهَا النَّاسُ»* یعنى: اى فراموش کار! تا باشد که از ایام انس یاد کند، گفته‏اند: «سمّى النّاس ناساً لأنّه ناس». یعنى: ناس را ناس مى‏گویند چون فراموش‏کار است.

و از اینجا جناب نبوى را فرموده‏اند: [وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ‏] «6». یعنى این‏ها را که به روزهاى دنیا مشغول شده‏اند یادشان ده از روزهاى خدایى که در جوار حضرت و مقام قدس بودند، شاید که آن مهر و محبّت در دل ایشان بجنبد، دیگر باره قصد آشیان اصلى و وطن حقیقى کنند که [لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ‏]* و [لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ‏].*

اگر محبّت آن وطن در دل بجنبد، عین ایمان است که‏

حبّ الوطن من الإیمان‏ «7».

و اگر قصد مراجعت کند و به همان راه که آمده است بازگردد، مرتبه ایقان است و اگر به وطن اصلى باز رسد مقام احسان است و اگر از وطن اصلى درگذرد عتبه عرفان است و اگر آنجا توقف نکند و در پیشگاه درگاه وصول قدم نهد درجات عیان است و بعد از این نه حد وصف و نه عالم بیان است.

الهى، آن شیداى محبوب گوید:

و اگر محبّت آن عالم حقیقى در دل نجنبد و قصد مراجعت نکند و دل در تنعّم و تموّل این جهان بندد و متابعت هواى نفس کند، نسیان ایمان است و نهایت درکات کفر:

[وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ‏] «9».

ولى او به امور ناچیز مادى و لذت‏هاىِ زودگذرِ دنیایى تمایل پیدا کرد واز هواى نفسش پیروى نمود؛ پس داستانش چون داستان سگ است.

هرکه در این حجب و اقامت گرفتار شود در خسران ابدى بماند، [وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ] «10»، قسم یاد مى‏کند که روح انسانى به واسطه تعلّق قالب مطلقاً به آفت خسران گرفتار است، الّا آن کسانى که به واسطه ایمان و عمل صالح روح را از این آفات و حجب خلاصى دادند.

و مثال تعلّق روح انسانى به قالب و آفات چنان است که شخصى تخمى دارد، اگر بکارد و پرورش بدهد، یکى صد تا هفتصد مى‏شود و اگر آن تخم نکارد از آن نوعى انتفاع توان گرفت، ولیکن چون تخم در زمین اندازد و پرورش ندهد خاصیّت آن خاک است که تخم را بپوساند و استعداد آن را باطل کند.

پس تخم روح انسانى را پیش از آن که در زمین قالب اندازند، استعداد کلام حق حاصل داشت چنانچه از عهد، [أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ‏] جواب باز داد و اهلیّت جواب «بلى» باز نمود، اگرچه این مزارع براى آن است تا بینایى و شنوایى و گویایى که داشت، یکى صد و هفتصد شود.

لیکن تا تخم روح را آب ایمان و تربیت عمل صالح نرسد، حال وى در عین خسران است، از آن بینایى و شنوایى و گویایى حقیقى محروم مانده و چون آب ایمان و تربیت عمل صالح به او رسد تخم نموّ نماید و از نشیب زمین بشریّت قصد علوّ عالم عبودیّت کند و از درکات خلاصى یابد و هر قدر که تربیت یابد به آن قدر، درجات نجات که عبارت از جنان است، به او مى‏رسد و چون به مقام ثمرگى رسد که مرتبه معرفت است از جمله اهل اللّه و خاصّه شود.

و اگر العیاذ باللّه تخم روح آب ایمان و تربیت عمل صالح را ادراک نکند، در زمین بشریّت بپوسد و طبیعت خاکى گیرد و به خاصیّت وى مخصوص شود که [وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ‏] «11».

و در خسران ابدى بماند که [خالِدِینَ فِیها أَبَداً].*

ابتدا که طفل به وجود مى‏آید و هنوز حجب مستحکم نشده است و نوعهد و قریب به حضرت است و ذوق انس حضرت باقى است، در حال که از مادر جدا مى‏شود مى‏گرید و هر ساعت که شوق حضرت غالب مى‏شود فریاد و زارى از وى برمى‏آید و از رنج مفارقت قرار نمى‏تواند گرفت، هر لحظه او را به چیزى دیگر مناسب نظر حسّ او و خوش‏آمد طبع او مشغول مى‏کنند تا آن عالم را فراموش کند و به این عالم انس گیرد و چون لحظه‏اى فروگذارند پیل را یاد آید از هندوستان، باز سر به گریه و زارى گذارد.

این معنى در شب زیاده اتفاق افتد؛ زیرا که در روز نظر او به محسوسات مى‏افتد و به آن‏ها مشغول مى‏شود و در شب، مشغولى کم‏تر و گریه و زارى بیش‏تر باشد. باز مادر مهربان پستان در دهان طفل بنهد، ذوق شیر به کام او برساند تا به تدریج انس با شیر گیرد و انس اصلى را فراموش کند، تا به حدّ بلوغ رسیدن، کار او انس گرفتن است با عالم محسوس و فراموش کردن عالم غیب و از اینجاست که بچه هر حیوانى به اندک روزگارى پرورش یابد و به مصالح خویش قیام تواند نمود. به خلاف انسان که پانزده سال به حدّ بلوغ رسد و به چهل سال به کمال خود رسد و جثّه تمام کند و قوّت گیرد؛ زیرا که آدمى بچه را با عالم دیگر انس است و ذوق مشرب غیب یافته است و بار فراق آن عالم بر جان اوست، با این عالم آشنا نمى‏تواند شد و خوى این عالم را نمى‏تواند گرفت، الّا به روزگار دراز تا به تدریج خو از عالم علوى باز کند و به اسفل پیوند نماید، تا یک جهت این عالم شود.

تا در اورنگ غیب و شهادت باشد، نشو و نما زیاد نکند و به کمال جسمانیّات خود نرسد. چون از آن عالم به کلّى فراموشى به هم رسانید و جثّه قوّه گرفت، چه حیله و مکر در جذب منافع و دفع مضرّات بکند که هیچ حیوان و شیطان به او نرسد.

اما حیوانات چون از عالم دیگر خبر ندارند و یک جهت از این عالمند، جملگى همّت بر مصالح خود صرف مى‏کنند و به شهوت تمام به استیفاى لذّات حسّى‏ مشغول مى‏شوند، زود پرورش مى‏یابند و به کمال خود مى‏رسند.

غرض آن که روح انسانى بعد از حجب روحانى و جسمانى که از تعلّق قالب و عبور بر ملک و ملکوت حاصل کرده است، هر حرکت فعلى و قولى که از ظاهر و باطن او بر مقتضاى طبع پدید آید، جمله موجب حجب و بُعد مى‏شود از عالم غیب تا هم‏چو بى‏خبر مى‏گردد که اگر هزار مخبر صادق القول خبر بدهد که تو وقتى در این عالم بوده‏اى، او قبول نمى‏کند و بدان ایمان نمى‏آورد!!

اما طایفه‏اى که منظور نظر عنایت بوده‏اند و اثر آن انس که با حضرت یافته بودند باقى دارند، اگرچه به عقل خود نداند که وقتى به عالم دیگر بوده‏اند ولکن چون مخبر صادق القول بگوید، اثر نور صدق آن مخبر و اثر آن انس که در دل مستمع باقى است، به یکدیگر پیوندند و هر دو دست در گردن یکدیگر درآرند؛ زیرا که هر دو از یک ولایت‏اند، یکدیگر را بشناسند، اثر آن موافقت به دل‏ها برسد، جمله در حال اقرار کنند و بالجمله هرکه را از آن انس که تخم ایمان است چیزى باقى است، زود ایمان تواند آورد و هرکه را از آن انس در دل باقى نیست، هرگز ایمان نتواند آورد:

[سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ‏]*.

بى‏تردید کسانى که [به خدا و آیاتش‏] کافر شدند براى آنان یکسان است چه [از عذاب‏] بیمشان دهى یا بیمشان ندهى، ایمان نمى‏آورند.

و بعضى سالکان را در اثناى سلوک حجب از پیش نظر بردارند تا جمله مقامات روحانى وجسمانى که بر آن عبور کرده‏اند باز بینند.

به قول عارف عادل، مرحوم الهى قمشه‏اى:

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- عصر (103): 1- 3.

(2)- مرصاد العباد: 57؛ بحار الأنوار: 55/ 45، باب 5.

(3)- توبه (9): 67.

(4)- انسان (76): 1.

(5)- تین (95): 4.

(6)- ابراهیم (14): 5.

(7)- دوست داشتن وطن نشانه ایمان است، میزان الحکمة: 4/ 3566؛ مستدرک سفینة البحار: 10/ 375.

(8)- الهى قمشه‏اى.

(9)- اعراف (7): 176.

(10)- عصر (103): 1- 2.

(11)- اعراف (7): 176.

(12)- الهى قمشه‏اى.