[وَتُطالِعَ الْحَرَکاتِ فى الطَّاعاتِ بِالتَّوفیقِ وَتُطالِعَ السُّکُونَ عَنِ الْمَعاصى بِالْعِصْمَةِ] 

توفیق و عصمت، در دو جمله بالا، دو حقیقت و دو واقعیّت است که از جانب حضرت مولا به انسان عنایت شده است.

توفیق چیست؟

توفیق، حالتى است در انسان که به امر حضرت حق براى آدمى حاصل مى‏شود و به وسیله این حالت است که انسان موفّق به تحصیل ایمان و وفق دادن تمام حرکات و سکنات با فرهنگ پاک خداوند مى‏شود.

توفیق، نورى است الهى که در جان و دل تجلّى مى‏کند و انسان با اتّصال به این نور، به سوى رشد و کمال به حرکت آمده و تبدیل به یک موجود والا و پُر ارزش مى‏شود.

توفیق از بزرگ‏ترین نعمت‏هاى الهى است که نصیب هرکس شود، از طریق آن به خیر کثیر مى‏رسد و خانه دل او از حکمت الهى و معارف آسمانى پر گشته و به زبان او جارى مى‏گردد.

البتّه خداوند مهربان، همانند نعمت‏هاى مادى، این نعمت معنوى را نیز نصیب هر انسانى نموده، ولى این انسان است که به سوء اختیار خود، این نعمت را کنار مى‏زند و خود را در چاه بدبختى مى‏اندازد!!

خداوند بزرگ به وسیله انبیا و امامان و کتب آسمانى، انسان را دعوت به لقاء خود و به دست آوردن خشنودى حق کرده و در جسم و جان و قلب و فکر انسان قدرت پاسخ به این دعوت را عنایت فرموده، ولى گروه کثیرى از انسان‏ها، به دعوت حق پاسخ نگفته و نمى‏گویند و با کمال تأسّف تمام نیروى خدا داده را صرف هوى و هوس و شهوت‏پرستى مى‏کنند.

هیچ‏کس نمى‏تواند بگوید که من بى‏توفیق یا کم‏توفیقم؛ زیرا این ادّعا تهمت محض به حضرت حق است و خداوند کسى را بى‏نصیب از این نعمت ننموده است.

معناى عصمت‏

عصمت که در حقیقت عبارت از قدرت حفظ همه حقایق در وجود انسان و نیرویى است براى دفع مضار و مفاسد، نیز از بزرگ‏ترین نعمت‏هاى الهى است و به همه انسان‏ها، مایه اولیّه آن مرحمت شده و این انسان است که باید با روى آوردن به واجبات و ترک محرّمات به تقویت این نیرو و قدرت برخیزد، تا جایى که شیطان و شیطان‏ها از دستبرد به واقعیّت‏هاى ایمانى و عملى او مأیوس شوند.

از برکت مقام عصمت است که انسان در مبارزه با دشمنان درونى و برونى پیروز مى‏شود.

اگر کسى به این مقام با عظمت توجّه نکند و به پرورش این مایه و ریشه سعادت اقدام ننماید، با دست خود گور بدبختى و بیچارگى و شقاوت و هلاکت خویش را کنده و خود را از بسیارى از نعمت‏هاى مادّى و معنوى حق محروم نموده است.

شارح جملات پرمعناى این روایت که سعى داشته شرحش خیلى مختصر باشد، در ترجمه دو جمله مورد بحث مى‏گوید:

لازم است که مؤمن در همه حال، چه در اداى واجبات، و چه در اداى مستحبّات بلکه در جمیع حرکات وسکنات از اغواى شیطان و فریب او غافل نباشد که مبادا به اغواى او معصیتى یا خلاف اولایى از او صادر شود و به سبب آن مستحق عذاب یا محروم از ثواب گردد.

حاصل آن که: بنده باید چنان باشد که هرگاه به توفیق الهى مرتکب فعل طاعتى شود در حرکات و سکنات آن فعل مطّلع حال خود بوده که مبادا در آن حرکات امر ناملایمى مثل قصد ریا یا مانند او از او صادر شود و به سبب آن قصدِ پلید طاعتش باطل گردد.

و هرگاه به عصمت الهى ترک معصیتى کند، باز باید از حال خود غافل نباشد که مبادا قصد بدى چون کبر و عجب از او سانح شود.

تقسیم نعم الهى‏

حاصل آن که: لفظ «توفیق» و «عصمت» در متن دعا اشاره به تقسیم نعمت‏هاى الهى است.

محقّقین بزرگوار گفته‏اند که جمیع نعمت‏هاى الهى بر دو قسم است: نعمت نفع و نعمت دفع.

نعمت نفع عبارت از اعطاى منافع و مصالح هر شخص از طریق خداست، مثل استواى خلقت و لذّات جسمانى هم‏چون طعام و آشامیدنى‏ها و لباس و مسکن و نکاح و غیر آن.

و نعمت دفع عبارت است از قدرت داشتن براى دفع مفاسد و مضارّ، خواه داخلى مثل دفع آفت‏هاى نفس و امراض و علل بدنى، خواه خارجى مثل دفع‏ اذیّت و آزار موذیات از انس و جان و سباع و مانند اینها.

و نعمت‏هاى اخروى یا معنوى هم بر دو قسم است: نعمت توفیق و نعمت عصمت، نعمت توفیق مثل توفیق یافتن بر اسلام و ایمان و توفیق پیدا کردن بر طاعت و عبادت و نعمت عصمت مانند تبرّى و بیزارى از شرک و کفر و اجتناب از فسوق و عصیان.

در هر صورت براى حفظ نعمت توفیق و عصمت، باید بیدارى دائم داشت و لحظه‏اى از یاد دوست غافل نبود که براى سلب این دو نعمت بزرگ از انسان، دشمنان داخلى و خارجى بدون وقفه در فعالیّت‏اند و این انسان است که براى پابرجا ماندن این دو نعمت باید از هیچ کوششى به خصوص خالص نگاه داشتن دل، فروگذارى نکند و در تمام لحظات مراقب و مواظب و متوجّه خود باشد.

 [وَقِوامُ ذلِکَ کُلِّهِ بِالافتقار إلى اللّهِ وَالإِضْطِرارِ إِلَیْهِ وَالْخُشُوعِ وَالْخُضُوعِ وَمِفْتاحُها الإِنابَةُ إِلَى اللّهِ تعَالى‏ مَعَ قَصْرِ الأَمَلِ بِدَوامِ ذِکرِ المَوتِ، وَعِیانُ الْوُقُوفِ بَیْنَ یَدَىِ الْجَبَّارِ]

حفظ مقام با عظمت عبودیّت و نگاهدارى از مقامات عالى معنوى مانند: شکر و عذر و توفیق و عصمت و همه حقایقى که خداوند بزرگ نصیب انسان نموده، از دستبرد و اغواى شیاطین میسّر نیست مگر به جلب مدد حق و توسّل داشتن به حضرت دوست و این که انسان فقر ذاتى خود را درک کرده و به نیاز خویش نسبت به حق واقف گشته و بداند که در برابر یار لاشیئ محض است و کم‏ترین قدرتى از خود ندارد و این حضرت دوست است که باید این لاشیئ محض را در برابر حملات دشمنان داخلى و خارجى حفظ کند.

کلید حفاظت از دشمنان‏

عبد باید در کمال خشوع و خضوع به‏طور دائم متوسّل به جناب حق باشد و لحظه‏اى از یاد حق غافل نماند که به محض عارض شدن حال غفلت، دشمنان بر او حمله برده و ممکن است در همان لحظه ضربه‏هاى غیرقابل جبران به انسان بزنند.

و بداند که کلید تمام این برنامه‏ها ملازمت داشتن با حال انابه و استغاثه به درگاه‏ دوست است که این حالت عجز و انکسار و خضوع و خشوع و انابه و استغاثه باعث جلب رحمت و مدد حق است و انسانى که با انابه و استغاثه متّصل به عنایت حق شود، در حقیقت در حصن حصین مولا قرار گرفته و دست دشمنان ظاهرى و باطنى از او کوتاه مى‏شود و در این حال تمام سرمایه‏هاى الهى او محفوظ مانده و همه را با خود به عالم بعد منتقل خواهد کرد و در آغوش سعادت دارین خواهد افتاد!

این عبد خسته و بال و پر شکسته در مقام انابه و استغاثه به محضر حق درد دلى بدین مضمون سروده‏ام:

راه رسیدن به مقام انابه‏

براى یافتن حال انابه و استغاثه، ساعتى از شب را با دوست خلوت کنید، گناهان زیاد خود و عمل اندک و ناقابل خویش را به یاد آرید و توجّه داشته باشید که اگر لحظه‏اى به خود واگذار گردید دشمنان ظاهر و پنهان چه بلاها به سر شما خواهند آورد، آن گاه با خواندن ادعیه وارده مانند دعاى کمیل، دعاى عرفه، دعاى ابوحمزه، دعاى بعد از زیارت حضرت رضا علیه السلام، مناجات خمس عشر با حال خشوع و خضوع، در مقابل دوست زارى کرده و اشک بریزید و در تمام امور از او مدد گرفته تا به خیر دنیا و آخرت برسید و در تمام این حالات وقوف خود را در پیشگاه جبّار درنظر داشته باشید که او به همه چیز و همه حالات آگاه و بیناست.

سعى داشته باشید که تمام آرزوها را از دل بشویید و آرزویى جز آرزوى لقاء حق و به دست آوردن خشنودى و رضوان حق نداشته باشید، البته هرکس توجّه به این معنا داشته باشد که دائماً در حضور مولاست از آرزوها جز آرزوى دیدار حق، پاک و منزّه خواهد شد!

این بنده ضعیف در این زمینه گفته: