در راه حرکت انسان به سوى نماز، این واقعیت پر برکت الهى، موانعى هست که لازم است، عاشق نماز، با تمام وجود با این موانع به مبارزه برخیزد، سستى در مقابل این موانع، انسان را از فیض با عظمت نماز باز داشته و از رحمت حضرت حق محروم مى‏کند، قرآن مجید درباره موانع نماز مى‏فرماید:

[یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ* إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ‏] «1».

اى اهل ایمان! جز این نیست که همه مایعات مست کننده و قمار و بت‏هایى که [براى پرستش‏] نصب شده وپاره چوب‏هایى که به آن تفأل زده مى‏شود، پلید و از کارهاى شیطان است؛ پس از آن‏ها دورى کنید تا رستگار شوید.*

مسلماً شیطان مى‏خواهد با شراب و قمار، میان شما دشمنى و کینه [سخت‏] اندازد، و از یاد خدا و نماز بازتان دارد؛ آیا شما [از این امور با همه زیان‏ها وخطراتى که دارد] خوددارى خواهید کرد؟

[قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لَنْ یُتَقَبَّلَ مِنْکُمْ إِنَّکُمْ کُنْتُمْ قَوْماً فاسِقِینَ* وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لا یَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلَّا وَ هُمْ کُسالى‏ وَ لا یُنْفِقُونَ إِلَّا وَ هُمْ کارِهُونَ‏] «2».

بگو: [اى منافقان!] چه از روى میل و رغبت یا بى‏میلى و اکراه انفاق کنید، هرگز از شما پذیرفته نشود؛ زیرا شما گروهى فاسق هستید.* هیچ چیز آنان را از پذیرفته شدن انفاقشان بازنداشت، مگر آن‏که آنان به خدا و پیامبرش کافر شدند، و نماز را جز با کسالت وسستى به جا نمى‏آورند، و جز با بى‏میلى و ناخشنودى انفاق نمى‏کنند.

موانع نماز را مى‏توان در چهار قسمت خلاصه کرد:

1- شراب‏

2- قمار

3- بت‏پرستى‏

4- تظاهر و خودنمایى‏

1- شراب‏

مشهور است که مخترع شراب، شیطان رجیم بود؛ او با اختراع این ماده فساد که اهل دل آن را ام الخبائث نامیده‏اند، به عقل و قلب و روح و ایمان و عمل و ادب و تربیت انسان حمله برد و در این حمله ناجوانمردانه هم در طول تاریخ موفق بود؛ زیرا آنان که به این ماده فساد آلوده شدند، قواى عاقله را از دست دادند و در نتیجه تبدیل به حیوانى بى‏فکر شدند و چون از اندیشه در عواقب امور بازماندند، از اثر بى‏فکرى به انواع گناهان و معاصى آلوده شدند و در آلودگى به معاصى، حرکت الهى قلب و روح را از دست داده خود را به هلاکت ابدى دچار کردند!

امتیاز انسان بر سایر موجودات عالم به عقل اوست، چون عقل را از دست بدهد، از تمام موجودات بى‏ارزش‏تر و پست‏تر مى‏گردد.

عقل، حوزه جاذبه تکالیف و مسؤولیت‏هاى الهى و انسانى است، وقتى جاذبه این حوزه نورانى از دست برود، خود به خود ظرف وجود و صفحه حیات از تابش نور پر فروغ تکلیف و مسؤولیت محروم مى‏گردد.

کسى که از نور عقل و تفکر بهره‏مند است، جز به سوى خیر دنیا و آخرت حرکتى ندارد؛ عقل محبوب‏ترین خلق خداست و عاقل که عقلش را به کار گیرد محبوب‏ترین بنده الهى است.

در «آثار طبسى» آمده:

بدان که تفکر، سیر انسانى است از مبادى به مقاصد و نظر را همین معنا گفته‏اند.

و هیچ کس از مرتبه نقصان به مرتبه کمال نتواند رسید الا به سیرى و به این سبب اول واجبات تفکر و نظر است.

و بدان که مبادى سیر- که از آنجا حرکت باید کرد- آفاق و انفس است و سیراستدلال است از آیات هر دو، یعنى از حکمت‏هایى که در هر ذره از ذرات هر یکى از این دو کون یافته شود، بر عظمت و کمال مبدع هر دو تا مشاهده نور ابداع او در هر ذره کرده شود «3»:

[سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ‏] «4».

به زودى نشانه‏هاى خود را در کرانه‏ها و اطراف جهان و در نفوس خودشان به آنان نشان خواهیم داد تا براى آنان روشن شود که بى‏تردید او حق است.

بدان که هر که را سخن نه از سر حکمت است آن عین آفت است و هر که را خاموشى نه از سر فکرت است آن همه شهوت و غفلت است و هر نظر که نه از سر عبرت است آن همه سهو و زلت است.

قالَ الصادق علیه السلام: تَفَکُّرُ ساعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ «5».

بعثت انبیا و امامت امامان علیهم السلام بنا به فرموده على علیه السلام در خطبه اول «نهج البلاغة» براى حرکت فکرى انسان بوده است.

اگر بخواهید آثار و نتایج و محصولات و ثمرات اندیشه و فکر را در طول تاریخ به حساب بیاورید، در هیچ کتاب و کتابخانه‏اى گنجایش نخواهد داشت.

تمام کتب علمى و تمدن با عظمت انسانى بر این صفحه خاک و در این میدان تابناک نتیجه اندیشه انسان در امور مادى و معنوى است.

شما خود فکر کنید که شراب این ماده فساد، چه تیشه‏اى به ریشه انسانیت- که عبارت از قوه اندیشه اوست مى‏زند- و چگونه آدمى را از راه راست الهى و صراطمستقیم ربانى به کجى و ضلالت مى‏برد؟! حرکت در راه راست چه سودها و سیر در راه ضلالت چه ضررها و خسارت‏ها براى انسان دارد؟!

شراب‏خوارى در روایات‏

امام باقر علیه السلام مى‏فرماید:

شراب‏خوار با روى سیاه، دهان کج، زبان بیرون آمده و با ناله و فریادى سخت از شدت تشنگى وارد قیامت مى‏شود و از چاهى که چرک بدن زناکاران در آن است به او مى‏آشامانند «7»!

امام صادق علیه السلام به یونس بن ظبیان فرمود:

از طرف من که به مردم لطف و محبت دارم بگو: هر کس یک جرعه شراب بنوشد، خداوند و ملائکه و انبیا و مؤمنان او را لعنت مى‏کنند، مستى شراب روح ایمان را از کالبد برده و به جایش روح پست و کثیف و لعنت شده قرار مى‏دهد «8».

پیامبر بزرگ صلى الله علیه و آله در مسئله شراب ده طایفه را لعنت کردند:

غرس کننده مُو، نگهبان آن، فشار دهنده انگور جهت شراب، خورنده، ساقى، حمل کننده، تحویل گیرنده، خریدار، فروشنده و دریافت کننده پول‏ «9».

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند:

از اولین برنامه‏هایى که خداوند منع فرمود، عبارت است از بت‏پرستى، شرابخوارى‏ «10».

و نیز آن حضرت فرموده:

شراب خوارى مبدأ تمام گناهان است‏ «11».

امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

شراب منبع تمام آلودگى‏هاست و شراب خوار، تکذیب‏کننده قرآن است؛ زیرا اگر قرآن را باور داشت، حرامش را حرام مى‏دانست‏ «12»!!

امام باقر علیه السلام مى‏فرماید:

خداوند به چیزى همانند شرابخوارى معصیت نشده، براى شراب‏خوار مست، زناى با مادر و دختر و خواهر امرى است عادى؛ زیرا به هنگام مستى، آنان را تشخیص نمى‏دهد که چه کسى هستند و نیز براى مشروبخوار ترک نماز برنامه‏اى‏است سهل و آسان‏ «13».

شراب بدتر از دزدى و زنا

به امیرالمؤمنین علیه السلام عرضه داشتند که شما فرموده‏اید: شراب از دزدى و زنا بدتر است؟ فرمود: آرى، زناکار ممکن است گناه دیگرى مرتکب نشود، ولى شراب خوار چون مست شد زنا مى‏کند، آدم مى‏کشد و نماز را ترک مى‏نماید «14».

در این روایات ملاحظه کردید که یکى از موانع راه نماز، آلوده بودن به شراب است.

مضرات شراب و شرابخوارى و خسارت‏هایى که از این ناحیه به تاریخ حیات خورده قابل شمردن نیست، همین بس که در روایات خواندید که شراب ریشه همه خبایث و آلودگى‏ها و گناهان است.

2- قمار

قمار، عمل پلیدى است که مانند شراب مخترعش شیطان است و از علل کینه و دشمنى بین مردم است.

مالى که از قمار به دست مى‏آید، بر اساس آیات و روایات حرام است و با آن مال هیچ برنامه‏اى نمى‏توان داشت و بر به دست آورنده مال واجب است که آن مال را به صاحبش بازگرداند.

قمار، برنامه کثیفى است که مایه دشمنى و علت رنجش و کینه‏توزى است.

قمارباز اگر ببازد دشمن برنده مى‏شود و اگر ببرد، بازنده دشمن او مى‏گردد، کم‏تر مجلسى براى قمار تشکیل مى‏شود که در آن نزاع و کینه برنخیزد و چه بسابازنده مال به خاطر مالى که با حسرت و اندوه نسبت به باختنش مواجه شده دست به خودکشى بزند. قمارباز موجودى به تمام معنى بى‏رحم است؛ زیرا مالى که باید نفقه زن و فرزند شود و در راه خداى مهربان به انفاق و صدقه و خیرات و مبرات خرج گردد، مفت به یک مفت خوارى مانند خودش مى‏بازد و زن و فرزند را از نفقه و خویش را از رحمت حضرت حق محروم مى‏کند.

بعید نیست که قمارباز به خاطر باختن مال و به دست آوردن مایه جدید، دست به دزدى، خدعه، مکر و حیله و آدم کشى بزند.

ساختن و نگاه داشتن و خرید و فروش جمیع ادوات قمار از نظر مکتب عالى اسلام حرام است.

روایات حرمت قمار، همانند حرمت شراب در کتاب «وسائل الشیعة» قرار دارد، شما مى‏توانید به این منبع ارزنده الهى مراجعه کنید.

شطرنج در کلام امام صادق علیه السلام‏

امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

فروش شطرنج و خوردن پول آن و نگاه داشتنش کفر و بازى با آن شرک و سلام به بازى دهنده‏اش گناه و یاد دادن آن به مردم، معصیت بزرگ است.

کسى که دست به شطرنج مى‏زند، همانند این است که دست در گوشت خوک فرو برده و کسى که به آن بنگرد، همانند نظر کردن بر عورت مادر است!!

بازى کننده با وسیله قمار و سلام دهنده بر بازیگر و تماشاگر بازى، در گناه مساوى هستند و هر کس به بازى با شطرنج بنشیند براى خود در دوزخ جا تهیه مى‏کند و در زندگى آن جهان دچار حسرت مى‏گردد.

از همنشینى با قماربازان بپرهیزید؛ زیرا اهل آن مجلس محل خشم خدایند و هرساعت در معرض غضب حقّند، اگر عذاب خدا نازل شود، شما را هم خواهد گرفت‏ «17».

قمار بازان چون به قمار بنشینند، همه حواس آنان متوجه بردن مال و ثروت طرف مقابل است و این برنامه اکثراً از سر شب تا صبح یا از صبح تا شب به طول مى‏انجامد و پس از پایان کار قمار، قماربازان با خستگى مفرط و اعصاب کوبیده و فکر از کار افتاده مواجهند و مجبورند براى جبران این همه رنج و خستگى به خواب روند و مدت‏ها در بستر غفلت و خواب مرگ به مانند و نماز آنان ضایع گردد.

و چه بدبخت انسانى با اتصال به این عمل شیطانى دچار رجس روحى و پلیدى نفس شود و از طرف دیگر به خاطر ضایع شدن نمازش از برکات و عنایات الهى محروم گردد.

3- بت‏پرستى‏

بت‏پرستى یعنى بریدن از حق و تعلق قلبى و عملى پیداکردن به اشیا یا احوال.

بت‏هایى که معمولًا مورد پرستش قرار گرفته‏اند بر دو دسته‏اند:

1- بیجان‏

2- جاندار

جاندار همانند طواغیت و ستمگران تاریخ که خویش را بر جان و مال ملت‏ها مالک مى‏دانستند و گروهى به دنبال این رشته غرق در پیروى از آنان مى‏شدند، البته کسى آنان را خالق نمى‏دانست، بلکه از خالق دست برداشته و خود را مملوک آنان‏مى‏کرد و به هر چه آنان امر مى‏کردند؛ اینان بدون چون و چرا از امر آن پلیدان و ستمگران پیروى مى‏کردند.

این‏گونه بت‏هاى جاندار، همیشه به وسیله پیروانشان به راه کثیف و تحمیل اراده خود بر مردم ادامه مى‏دادند و اگر در میان ملت‏ها این‏گونه پیروان و مطیعان و به فرموده قرآن بت‏پرستان را نداشتند، هرگز حکومت و سلطه آنان پایه نداشت و ادامه زندگى ننگین و شیطانى برایشان میسر نبود.

بت، جاندار یا بى‏جانش به خودى خود قدرت ندارد؛ فرعون یک نفر بود، نمرود یک شخص بود، معاویه و یزید، ابوسفیان و ابولهب هر کدام یک نفر بودند، آنچه باعث حکومت و سلطه و جنایت و خیانت آنان شد، بت‏پرستى بت‏پرستان بود.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمودند:

لِکُلِ شَى‏ء آفَةٌ وآفَةُ هَذا الدِین بَنُوامیَّة «18».

براى هر چیزى آفتى است و آفت دین اسلام بنى امیه مى‏باشند.

با توجه به این واقعیت ببینید که بت‏پرست چه گناه عظیمى را مرتکب مى‏شود و حمّال چه گناهان عجیب و غریبى در عالم مى‏شود. امروز شرق و غرب به مثابه همان فرعون و نمرود و ابو سفیان و معاویه و یزید هستند یعنى بت جاندار.

ما براى قدرت‏هاى ظالم جهان معنایى جز این نمى‏توانیم داشته باشیم؛ قرآن مجید اینان را ائمه کفر مى‏داند و امام کفر طاغوت و طاغوت صنم یا بت است و پیرو طاغوت و امام کفر، بت‏پرست و کثیف‏ترین موجود روى زمین است!!

بت بى‏جان همانند خورشید، ماه، ستاره، درخت، پول، ریاست و از همه بدترهواى نفس و غرائز و شهوات است.

آرى، انسان وقتى دچار بت بیرونى یا درونى شود از حرکت فکرى و روحى باز مانده و در تمام عبادات که باعث سعادت دنیا و آخرت آدمى است به روى انسان بسته مى‏شود.

این‏که به هنگام گرفتار آمدن به پرستش بت‏هاى جاندار و بى‏جان، یا درونى و بیرونى، آدمى از همه فضایل مخصوصاً عبادت حق و به خصوص نماز باز مى‏ماند، جاى تردید نیست.

بت هواى نفس‏

ولى در میان این‏ها، بت هواى نفس از همه زیانبارتر و خسارت‏آورتر است و دچار شدن به پرستش هواى نفس و شهوات و غرائز و زیان‏هاى این پرستش، مسئله‏اى است که عمیقاً در خور تحقیق است و کتابى جداگانه مى‏خواهد؛ زیرا به طور قطع مى‏توان گفت: منشأ پرستش بت‏هاى جاندار و بیجان درون خود انسان است.

این قلب و روح است که اگر با قواعد عالى الهى و معارف حقّه و قرآن مجید و بیانات پیامبران و ائمه و اولیا تزکیه نشود، آدمى دچار بت‏پرستى مى‏گردد و اگر تصفیه شود و با تعالیم الهى زنده گردد، آدمى را از اسارت بت‏هاى درون و برون حفظ کرده و به اوج کمال مى‏رساند؛ اما با خواب رفتن دل و افسردگى جان، وجود آدمى در تنگناى پرستش‏هاى غلط قرار خواهد گرفت و در این صورت است که از انسان نباید توقع نیکى و شرف و فضیلت و انسانیت داشت؛ چگونه مى‏توان پس از اسارت در بند بت‏پرستى در مدار عبادت و به خصوص نماز که رمز حریت و آزادى است قرار گرفت؟!

خوش‏ترین حال انسان، حال آزادى و حریت از بت‏هاى درونى و بیرونى است و این حال به دست نمى‏آید، مگر با دنبال کردن خط با عظمت معرفت.

معرفت به این‏که در دار وجود، اصالت از خداست و بقیه موجودات چه غیبى و چه شهودى نمودى بیش نیستند و هیچ کدام اصالت ندارند، چه رسد به این‏که دست وجود خویش را به پرستش سنگ و چوب یا یک ظالم ستمگر یا حیوانى همانند گاو و گوساله آلوده و نجس کند!!

معرفت به این‏که در دار حقیقت فقط و فقط حق مطلب خداست و کل موجودات سایه و تجلى اسما و صفات او هستند و حیثیتى مستقل ندارند.

معرفت به این‏که او اگر بخواهد وجود موجود اثر مى‏بخشد و اگر نخواهد از هیچ موجودى، اثرى ظاهر نمى‏شود.

معرفت به این‏که وجود مقدس حضرت او، موجودات و به خصوص جنس انسان را در این صفحه پهناور هستى، سرخود و عبث رها نکرده، بلکه حکمت بالغه او اقتضا کرده که هر موجودى براى ظهور آثار وجودیش در چهارچوب شرایط و مقررات خداوندى باشد.

و این چهارچوب و شرایط در کنار حیات انسان عبارت از کتاب و نبوت و امامت و فقاهت است.

معرفت به این‏که این دنیاى چند روزه بى‏اعتبار و کم ارزش پایان حیات نیست، بلکه این زندگى محدود اگر مطابق با روش انبیا و قواعد قرآن و سنت امامان علیهم السلام و فقه فقیهان پایه‏گذارى شود، مقدمه‏اى براى پدید آمدن سعادتى ابدى در جهان بعد است که جهانى جاویدانى و همیشگى است.

معرفت به این‏که عشق و محبت در قلب انسان باید وقف حریم مقدس او باشد و بقیه محبت‏ها سایه‏اى از این محبت باشد.

معرفت به این‏که مقصود و محبوب و معبود و معشوق یکى است و باید دل و جان و قلب و روح و نفس و عقل در گرو عشق و محبت او باشد و تمام حرکات و اعمال انسان پرتو آن محبت و شعله فروزان آن عشق باشد که بدون این عشق، پیداکردن معناى حیات محال و آدم شدن و به انسانیت رسیدن و مقصد اصلى را پیدا کردن امرى غیر ممکن است.

4- ریا

ریا علامت نفاق است و قرآن و روایات به شدت به ریاکاران حمله آورده و آنان را از حریم انسانیت دور مى‏دانند.

کسى که آلوده به ریا است بدون شک اگر بیننده‏اى نباشد، به نماز برنمى‏خیزد و چون نماز بخواند به فرموده قرآن ظاهرش با کسالت و باطنش محض جلب توجه دیگران است.

آرى، ریا هم چون شراب و قمار و بت‏پرستى از موانع راه نماز است و به خواست خدا، این مسئله در ضمن ابواب آینده «مصباح الشریعة» که یک فصلش‏مخصوص ریا است، توضیح بیش‏ترى داده خواهد شد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- مائده (5): 90- 91.

(2)- توبه (9): 53- 54.

(3)- آثار طبسى: 31.

(4)- فصلت (41): 53.

(5)- «یک لحظه فکر کردن از هفتاد سال عبادت بهتر است» مستدرک الوسائل: 11/ 183، باب 5، حدیث 12689.

(6)- صفات العاشقین، هلالى جغتایى.

(7)- التهذیب: 9/ 103، باب الذبائح والأطعمة، حدیث 183؛ وسائل الشیعة: 25/ 296، باب 9، حدیث 31947.

(8)- الکافى 6/ 399، باب شارب الخمر، حدیث 16؛ وسائل الشیعة: 25/ 297، باب 9، حدیث 31949.

(9)- الخصال: 2/ 444، حدیث 41؛ ثواب الأعمال: 244؛ وسائل الشیعة: 17/ 224، باب 55، حدیث 22386.

(10)- الأمالى، شیخ صدوق: 416، المجلس الخامس والستون، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 25/ 304، باب 109، حدیث 31965.

(11)- الکافى: 6/ 402، باب أن الخمر رأس کل إثم، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 25/ 315، باب 12، حدیث 31992.

(12)- الکافى: 6/ 403، باب أن الخمر رأس کل إثم، حدیث 4؛ وسائل الشیعة: 25/ 315، باب 12، حدیث 31993.

(13)- وسائل الشیعة: 25/ 313، باب 12، حدیث 31989.

(14)- الکافى: 6/ 403، باب أن الخمر رأس کل إثم، حدیث 8؛ وسائل الشیعة: 25/ 316، باب 12، حدیث 31996.

(15)- سنائى. (16)- ایرج میرزا.

(17)- وسائل الشیعة: 17/ 323، باب 103، حدیث 22664؛ بحار الأنوار: 76/ 234، باب 98، حدیث 13.

(18)- نهج الحق: 312.

(20)- صفات العاشقین، هلالى جغتایى.