گذشت و چشم‏ پوشى از کسى که ستم ورزیده‏ - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» گذشت و چشم‏ پوشى از کسى که ستم ورزیده‏

از زیبایی هاى بسیار مهم اخلاقى و حسنات باطنى، گذشت و چشم پوشى از ستم قابل گذشتى است که کسى از روى جهل و تعصّب و کینه و خشم و حسادت و تنگ نظرى به انسان روا داشته است.

بى‏تردید هر انسانى در معرض کینه و خشم و حسد و تنگ نظرى خویشان و اطرافیان و آشنایان و دیگر مردمان است، اگر بخواهد در مقام انتقام از آنان برآید، که زیان و ضررش از ستمى که دیده بیشتر است یا باید گناهى چون گناه ستم ‏کنندگان مرتکب شود تا زخم ستم ‏دیدگى ‏اش بهبود نسبى یابد. ولى اگر برابر با خواسته‏ ى حق که انسان را در قرآن مجید به عفو و گذشت فرمان داده گذشت کند، هم خشنودى خداى مهربان را جلب کرده و هم به پاداش عظیم حق دست یافته و هم از ضرر و زیان انتقام- که محصول تلخ کینه و خشم است- در امان مانده است.

خداى عزیز در قرآن مجید فرمان داده است:

«... فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ...» «1».

گذشت کنید و انتقام گرفتن را وا گذارید تا خدا عقوبتش را براى خطاکار بیاورد.

«... فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» «2».

از ایشان گذشت کن و انتقام گرفتن را وا گذار، زیرا خدا نیکوکاران را دوست دارد.

«وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» «3».

و باید گذشت کنید و انتقام گرفتن را وا گذارید، آیا دوست ندارید خدا شما را بیامرزد و خدا بسیار آمرزنده ‏ى مهربان است.

«... وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ...» «4»*.

خردمندان بدى را به وسیله‏ ى خوبى دفع مى‏کنند.

«... وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» «5».

و اگر گذشت کنید و از انتقام درگذرید و ببخشایید (مورد آمرزش قرار مى‏گیرید) زیرا خدا بسیار آمرزنده ‏ى مهربان است.

رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:

ألا أدُلُّکُمْ عَلَى خَیرِ أخلاقِ الدُّنْیَا وَالآخرةِ؟ تَصِل مَن قَطَعَک وَتُعْطِى مَن حَرَمَک وَتَعْفُو عَمَّن ظَلَمَک‏ «6»

. آیا شما را بر بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمایى کنم؟ صله‏ ى رحم با کسى که از تو بریده و عطا کردن به کسى که تو را از عطایش محروم کرده و گذشت از کسى که به تو ستم ورزیده است.

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:

ینادى منادٍ یَومَ القِیامَةِ مِن بُطنانِ العَرْشِ: ألا فَلیقُم کُلُّ مَن أجرهُ عَلىَّ. فَلَا یَقومُ إلّا من عُفِىَ عَن أخیه... «7»

روز قیامت ندا دهنده‏اى از باطن عرش ندا مى‏دهد: آگاه باشید کسى که‏ پاداشش بر عهده‏ ى من است برخیزد. پس برنمى‏خیزد مگر کسى که از برادرش گذشت کرده است.

و نیز رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:

إنّ العَفوَ یَزیدُ صَاحِبَهُ عِزّاً فَاعْفُوا یُعِزَّکُمُ اللَّهِ‏ «8»

بى‏تردید عفو و گذشت عزت دارنده ‏اش را مى‏افزاید، پس گذشت کنید تا خدا شما را عزّت دهد.

روزى هفتاد بار گذشت کن‏

مردى به پیامبر اسلام عرضه داشت: خدمتکارى دارم که گاهى اشتباه مى‏کند و زمانى که کارى را به او واگذار مى‏کنم با نقص انجام مى‏دهد و چه بسا کارى را از او مى‏خواهم ولى انجام نمى‏دهد، حدّ و مرز گذشت به چنین خدمتکارى چه اندازه است؟ رسول اسلام فرمود: از طلوع آفتاب تا هنگام غروب، حدّ و مرز گذشت از خدمتکارى که اشتباه کرده یا سستى ورزیده، هفتاد بار است!!

گذشت قیس بن عاصم‏

به احنف بن حیس گفتند: تو با این که عرب هستى چرا این اندازه بردبار و آسان گیر و باگذشتى؟ در حالى که باید تندخو و خشن و تلخ باشى! گفت: من درس گذشت و عفو را از قیس بن عاصم آموختم، یک بار میهمانش بودم به خدمتکارش گفت: غذا بیاور. او غذا را در ظرفى سنگین وزن حمل کرد، در راه ظرف غذا که در حال جوشیدن بود از دستش رها شد و بر سر فرزند قیس افتاد و او را کشت. خدمتکار لرزه بر اندامش افتاد ولى قیس زیر لب گفت: هیچ راهى‏ براى حلّ مشکل این خدمتکار نمى‏یابم جز این که او را آزاد نمایم؛ به او گفت:

تو در راه خدا آزادى، مى‏توانى هرجا که خواستى بروى. سپس گفت: اگر او را نزد خود نگاه مى‏داشتم تا چشمش در چشم من بود خجالت مى‏کشید، بنابراین او را آزاد کردم تا هم در اضطراب نباشد و هم در حال شرمندگى به سر نبرد!

من هم مانند تو اشتباه مى‏کنم‏

عوف بن عبداللَّه خدمتکارى داشت که هرگاه اشتباه مى‏کرد به او مى‏گفت:

دقیقاً تو هم مانند آقا و مولایت عوف بن عبداللَّه هستى، به همان صورت که تو نسبت به مولایت که من هستم اشتباه مى‏کنى من هم شبانه روز چند بار نسبت به مولایم اشتباه مى‏کنم. دو نفرى ما در این زمینه یکى هستیم.

روزى خدمتکار مرتکب کارى شد که عوف بن عبداللَّه به شدت خشمگین شد، وى را صدا زد و گفت: امروز چنان مرا به خشم آوردى که مى‏خواستم تو را به عقوبت سختى دچار کنم، ولى به تو مى‏گویم در راه خدا آزادى که حق زدن از من سلب شود، برو که خدا تو را به من سفارش کرده که از تو گذشت کنم.

گذشت حضرت یوسف از برادران‏

برادران یوسف به خاطر حسدورزى به یوسف، او را با حیله و تزویر از دامن پرمهر پدر و آغوش محبت وى جدا کردند و در بیابان کنعان پس از این که او را به شدت مورد ضرب و شتم قرار دادند، پیراهن از بدنش درآوردند و او را به چاه انداختند، ولى هنگامى که در سفر سوم مصر او را شناختند و وى را در اوج قدرت و عظمت دیدند در برابر آن همه ستم جز این جواب را- که قرآن مجید بیان داشته- نشنیدند:

«... لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ» «9».

امروز بر شما ملامت و سرزنشى نیست، خدا شما را مورد مغفرت قرار مى‏دهد و او مهربان‏ترین مهربانان است.

گذشت امام سجّاد از کنیز خطاکار

امام از کنیزش خواست آب به روى دستش بریزد تا براى نماز آماده شود، ناگاه آفتابه‏ى پرآب از دست کنیز رها شد و با سر حضرت سجاد علیه السلام برخورد کرد و سر آن حضرت را شکست. امام به جانب او سر برداشت. کنیز گفت: خدا مى‏گوید خشم خود را فرو خورید. امام فرمود: خشم را فرو خوردم. کنیز گفت:

و از مردم گذشت کنید. حضرت فرمود: خدا از تو بگذرد. کنیز گفت: خدا نیکوکاران را دوست دارد. حضرت فرمود: برو که براى رضاى خدا آزادى‏ «10».

گذشت شگفت انگیز پیامبر

امام باقر علیه السلام فرمود: زن یهودیّه‏اى را که گوشت گوسفندى به زهر آمیخته و به عنوان هدیه خدمت رسول خدا آورده و آن جناب از آن تناول فرموده بود، دستگیر کردند و به محضر رسول خدا آوردند. حضرت به او فرمود: چه چیزى تو را به انجام این کار واداشت؟ گفت: نزد خود فکر کردم اگر پیامبر است این گوشت زهرآلود به او زیان نمى‏رساند و اگر پادشاه است مردم از او راحت مى‏شوند. پیامبر او را بخشید!! «11»

برخورد کریمانه با خدمتکار

امام صادق علیه السلام خدمتکارش را دنبال کارى فرستاد، خدمتکار در بازگشت تأخیر کرد، امام به دنبال او رفت، وى را در حال خواب یافت، بالاى سرش نشست و به باد زدن او مشغول شد تا خدمتکار از خواب برخاست. حضرت فرمود: فلانى به خدا سوگند حق تو نیست که هم شب بخوابى و هم روز، شب براى خوابیدن حق تو است و روز براى انجام کار حق ماست‏ «12».

نصیحت امام سجاد علیه السلام به دلقکى بیکار

امام صادق علیه السلام روایت مى‏کند: دلقکى بیکار در مدینه بود که اهل مدینه از دلقک بازى و سخنانش به خنده مى‏آمدند. روزى به مردم گفت: این مرد مرا خسته و درمانده کرد (منظورش حضرت على بن الحسین علیه السلام بود).

آن گاه به مردم خطاب کرد که هیچ کارى از کارهاى من او را به خنده نیاورده و به ناچار باید ترفندى به کار گیرم تا او را بخندانم!

امام ششم علیه السلام مى‏فرماید: روزى على بن الحسین علیهما السلام در حالى که دو نفر از غلامانش او را همراهى مى‏کردند از منطقه‏اى عبور مى‏کردند، آن دلقک به سوى حضرت آمد و رداى مبارکش را از پشت سرش ربود، دو خدمتکار حضرت او را دنبال کردند و ردا را از دستش گرفته به جانب حضرت آوردند و به دوش مبارکش انداختند. حضرت در حالى که خود را از چشم انداز آن دلقک پنهان مى‏داشتند و دیده از زمین برنمى‏گرفتند به دو خدمتکارش فرمودند: این چه اتفاقى بود که رخ داد؟ گفتند: مردى دلقک است که مردم مدینه را مى‏خنداند و از این راه نان مى‏خورد! امام فرمود: به او بگویید واى بر تو! براى خدا روزى است‏ که در آن روز، بیکاران و بیعاران زیان مى‏کنند «13».

عطا و بخشش به کسى که تو را محروم نموده‏

این برنامه‏ى بسیار زیباى اخلاقى از حقایق باارزشى است که خداى مهربان به پیامبر بزرگوارش سفارش کرده است و ریشه در لطف و رحمت و کرامت حضرت حق دارد. چه بسا انسان به حوادثى تلخ مبتلا مى‏شود و روزگار از او روى بر مى‏تابد و بسیارى از درها به روى او بسته مى‏شود و مشکلات وى را در تنگنا قرار مى‏دهد و به نظر مى‏آورد که اگر به فلان شخص که از اقوام یا دوستان است مراجعه کند و آبرو مایه بگذارد و از او درخواست کمک نماید او با روى باز از انسان استقبال مى‏کند و با چهره‏اى گشاده انسان را مى‏پذیرد و با بزرگوارى و کرم، مالى را در جهت حل مشکل در اختیار قرار مى‏دهد. ولى وقتى به او مراجعه مى‏شود در حالى که قدرت بر حلّ مشکل انسان دارد بر طبل مأیوس کردن انسان مى‏کوبد و آدمى را از خود مى‏راند و به عرصه‏ى محرومیت از عطایش مى‏نشاند.

با چشیدن چنین زهر تلخى از دست او، خداى مهربان فرمان مى‏دهد که اگر چنین شخصى چون تو دچار مشکل شود و در تنگنا قرار گیرد و در حالى که تو در گشایش و وسعت مالى قرار گرفته‏اى براى حلّ مشکلش به تو مراجعه کند، تو آن روزى را که در سختى و تنگدستى به او مراجعه کردى و او تو را از عطایش محروم ساخت مانع عطاى خود به او قرار مده، بلکه با بى‏توجهى کامل در رابطه با حالت بخیلانه‏ى او، دست عطایت را به سویش بگشا واو را به عرصه‏ى محرومیت از لطف و احسانت منشان و با گشاده‏رویى و خوش خلقى از عطایت بهره‏مندش ساز.

چنین کارى که باید گفت تلافى کردن بدى به خوبى است از زیباترین حالات اخلاقى و از نقاط قوّت روحى و از بهترین کارهاى انسان است.

بیایید یاران به هم دوست باشیم‏	همه مغز ایمان بى‏پوست باشیم‏
نداریم پنهان ز هم عیب هم را	که تا صاف و بى‏غش به هم دوست‏باشیم‏
بود غیب ما و شهادت برابر	قفا هم به طورى که در روست باشیم‏
بود دوستى مغز و اظهار آن پوست‏	چه حیف است ما حامل پوست باشیم‏
چو ما را به حق دوستى مى‏رساند	بیایید با دوستى دوست باشیم‏
مکافات بد را نکویى بیاریم‏	اگر بد کنیم آن چنان کوست باشیم‏
بکوشیم تا دوستى خوى گردد	به هر کو کند دشمنى دوست باشیم‏
نداریم کارى به پنهانى هم‏	همین ناظر آنچه در روست باشیم‏
ز اخلاق مذمومه دل پاک سازیم‏	بر اطوار یارى که خوشخوست باشیم‏
بود سینه‏ها صاف و دل‏ها منور	چو آیینه کان مظهر روست باشیم‏«14»

احسان پیامبر به اهل مکه‏

پیامبر بزرگوار اسلام سیزده سالى که در شهر مکه مردم را به هدایت الهى فرا خواند از ناحیه‏ى مردم دچار آسیب‏ها و رنج‏ها و بلاهاى گوناگونى شد.

برخى از یارانش را با شکنجه ‏هاى گوناگون کشتند، عده‏اى را از دیار و وطن آواره کردند، گروهى را به شدت مورد آزار قرار دادند و از هر جهت به خود آن حضرت سخت گرفتند و او را به آزارهاى بدنى و روحى دچار ساختند، تهمت جنون و سحر و دروغگویى به او زدند و بارها با سنگ و چوب به وى حمله کردند، پس از مهاجرت به مدینه جنگ‏هاى سختى به او تحمیل نمودند.

زمانى که اسلام و اهلش در سایه ‏ى قرآن به اوج قدرت رسیدند به فرمان پیامبر بى‏آن که اهل مکه خبردار شوند مکه را محاصره کردند و با پیروزى- بدون خون ریزى- به مسجد الحرام درآمدند و همان سخنى را که یوسف با برادرانش گفت، به اهل مکه گفتند که امروز هیچ ملامت و سرزنشى بر شما نیست بروید و راحت باشید که همه‏ى شما را آزاد نمودم، سپس به اهل مکه با رویى گشاده احسان و نیکى کرد و بهترین درس اخلاق را به مردم جهان و بویژه به قدرتمندان آموخت!

صله ‏ى رحم با کسى که با تو قطع پیوند نموده‏

مسأله ‏ى صله ‏ى رحم از مسائل بسیار مهمى است که قرآن مجید و روایات بر آن تأکید فراوان دارند.

قرآن و روایات به انسان سفارش دارند که اگر یکى از افراد خانواده‏ات با تو قطع پیوند کرد تو با او قطع رابطه مکن بلکه مسأله ‏ى صله ‏ى رحم را نسبت به او به کار بگیر و از این راه به تلطیف روح او کمک کن و وى را در بند لطف و محبت خود انداز.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بقره (2): 109.

(2)- مائده (5): 13.

(3)- نور (24): 22.

(4)- رعد (13): 23.

(5)- تغابن (64): 14.

(6)- کافى: 2/ 107، باب العفو، حدیث 2؛ بحار الانوار: 68/ 399، باب 93، حدیث 2.

(7)- عدد القویه: 156؛ بحار الانوار: 68/ 403، باب 93، حدیث 11.

(8)- کافى: 2/ 121، باب التواضع، حدیث 1؛ بحار الانوار: 68/ 419، باب 93، حدیث 49.

(9)- یوسف (12): 92.

(10)- بحار الانوار: 68/ 398، باب 93. کنیز این آیه‏ى قرآن را خواند «وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»، آل عمران (3): 134.

(11)- اصول کافى: 2/ 108، باب العفو، حدیث 9؛ بحار الانوار: 68/ 402، باب 93، حدیث 9.

(12)- کافى: 2/ 112، باب الحلم، حدیث 7؛ بحار الانوار: 68/ 405، باب 93، حدیث 17.

(13)- امالى صدوق: 220، المجلس التاسع و الثلاثون، حدیث 6؛ بحار الانوار: 68/ 424، باب 93، حدیث 66.

(14)- فیض کاشانى، دیوان اشعار، غزل 611.

نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » سعید عبدلی ( یکشنبه 93/2/7 :: ساعت 8:15 صبح )