قرآن مجید در بیست و سه مورد به اهل ایمان و سایر مردم سفارش اقوام و ذوىالقربى را نموده، و این همه تأکید تحت این عنوان که با مال و ارث و اداى حقوق نسبت به آنان از آنان رعایت کنید، دلیل بر اهمیّت صله رحم در پیشگاه حضرت حق است.
حضرت صادق علیه السلام در توضیح آیه شریفه:
الَّذینَ یَصِلُونَ ما امَرَ اللَّهُ بِهِ انْ یُوصَلَ» «1»
و آنچه را خدا به پیوند آن فرمان داده پیوند مىدهند.
مىفرماید:
از جمله امورى که حضرت حق امر به اتصال کردهاند صله رحم و رسیدگى به اقوام است، و نهایت تأویل آیه، صله مردم نسبت به ما اهل بیت است. «2» صله نسبت به اهل بیت علیهم السلام، قبول ولایت و امامت آن بزرگوار و تأسّى به آنان در اخلاق و اعمال و اطاعت از امر و نهى ایشان است. «3»
صله رحم در قرآن مجید
قطع رحم آن چنان مورد نفرت حق است که در قرآن مجید فرموده است:
وَ الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ مَا امَرَ اللَّهُ بِهِ انْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِى الاْرْضِ اولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدّارِ» «4»
و کسانى که عهد خدا را پس از استوار کردنش مىشکنند، و پیوندهایى را که خدا به برقرارى آن فرمان داده مىگسلند، و در زمین فساد مىکنند، لعنت و فرجام بد و دشوار آن سراى، براى آنان است.
الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما امَرَ اللَّهُ بِهِ انْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِى الاْرْضِ اولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ» «5»
آنان کسانى هستند که پیمان خدا را [که توحید و وحى و نبوت است] پس از استوارىاش [با دلایل عقلى و علمى و براهین منطقى با عدم وفاى به آن] مىشکنند و آنچه را خدا پیوند خوردن به آن را فرمان داده است [مانند پیوند با پیامبران و کتابهاى آسمانى و اهل بیت طاهرین و خویشان] قطع مىنمایند و در زمین تباهى و فساد بر پا مىکنند، آنانند که زیانکارند.
وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذى تَسائَلُونَ بِهِ وَ الاْرْحامَ انَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً» «6»
و از خدایى که به نام او از یکدیگر درخواست مىکنید، پروا کنید و از [قطع رابطه با] خویشاوندان بپرهیزید. یقیناً خدا همواره بر شما حافظ و نگهبان است.
امام صادق علیه السلام در توضیح آیه مىفرماید:
منظور از ارحام در این آیه اقوام مردمند که خداوند نسبت به آنان امر به صله فرموده و آن را بزرگ دانسته است. «7»
صله رحم در روایات
رسول حق صلى الله علیه و آله فرمود:
اعْجَلُ الْخَیْرِ ثَواباً صِلَةُ الرَّحِمِ. «8»
سریعترین نیکى براى رسیدن به ثواب صله رحم است.
امام على علیه السلام در «نهج البلاغه» مىفرماید:
اى مردم! هیچ کس از طایفه و خویشان خود بى نیاز نیست هر چند صاحب مال و دارایى باشد، بدون شک به دست و زبان آنان براى اینکه از او دفاع کنند و به یاریش برخیزند نیازمند است، و نزدیکان شخص براى اینکه او را به هنگام نبودنش یارى دهند مهمترین اشخاصند و بهتر مىتوانند پراکندگى و گرفتارى او را رفع کنند و در هنگام سختى و پیشامدهاى ناگوار از همگان نسبت به او مهربانترند، و نام نیکو که حضرت حق به شخص در میان مردم عطا فرماید بهتر است براى او از ثروت و دارایى که براى دیگرى به ارث بگذارد.
بدانید که یک نفر از شما حقّ روگرداندن از خویشان خود را ندارد آنگاه که آنان را در فقر و پریشانى ببیند، بر او لازم است با مالى که به خاطر ماندنش زیاد نمىشود به آنان احسان کند، و کم نمىگردد اگر آن را به مصرف حقبرساند. هر کس از اقوام خود دست بکشد از آنان یک دست گرفته شده، و از او دستهاى بسیار؛ و آن که نسبت به اقوامش متواضع باشد و مهربان و همراه، به طور دائم دوستى آنان را به طرف خود جلب خواهد کرد. «9» امیر المؤمنین علیه السلام مىفرماید:
وَ اکْرِمْ عَشیرَتَکَ، فَانَّهُمْ جَناحُکَ الَّذى بِهِ تَطِیرُ، وَ اصْلُکَ الَّذى الَیْهِ تَصِیرُ، وَ یَدُکَ الَّتى بِها تَصُولُ. «10»
اقوامت را گرامى بدار، زیرا آنان براى تو بالى هستند که به وسیله آن طیران مىکنى، و ریشهاى هستند که به سوى آنان مىروى، و دستى هستند که با آن قدرت پیدا مىکنى.
ابوبصیر مىگوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم:
عَنِ الرَّجُلِ یَصْرِمُ ذَوى قَرابَتِهِ مِمَّنْ لا یَعْرِفُ الْحَقَّ؟ قالَ. لایَنْبَغى لَهُ انْ یَصْرِمَهُ. «11»
مردى به خاطر اینکه اقوامش شناختِ به حق ندارند با آنان قطع رابطه مىکند، فرمود: قطع رابطه با رحم سزاوار نیست.
صفوان مىگوید: به حضرت صادق علیه السلام گفتم: مرا نزدیکى هست که بر غیر دین من و راه و روش اهل بیت است، آیا او را بر من حقّى هست؟ فرمود: آرى، حق خویشاوندى را هیچ چیز قطع نمىکند. و اگر بر آیین تو باشند داراى دو حقّند. حق رحم و حق اسلام. «12»
رسول حق صلى الله علیه و آله فرمود:
صِلُوا ارْحامَکُمْ فِى الدُّنیا وَ لَوْ بِسَلامٍ. «13»
در دنیا صله رحم کنید گرچه به یک سلام باشد.
و نیز آن حضرت فرمود:
اذا قَطَعُوا الاْرْحامَ جُعِلَتِ الاْمْوالُ فى ایْدِى الاْشْرارِ. «14»
چون گناه قطع رحم به میان آید اموال در دست اشرار قرار خواهد گرفت.
حضرت باقر علیه السلام فرمود:
صِلَةُ الاْرْحامِ تُزَکِّى الاْعْمالَ، وَ تُنْمِى الاْمْوالَ، وَ تَدْفَعُ الْبَلْوى، وَ تُنْسِىءُ فىِ الاْجَلِ. «15»
صله ارحام، اعمال را پاک مىکند، اموال را زیاد مىنماید، بلا را دفع مىکند، اجل را به تأخیر مىاندازد (کنایه از اینکه عمر را طولانى مىنماید).
امام صادق علیه السلام مىفرماید:
صله ارحام اخلاق را نیکو، شخص را با گذشت، نفس را پاکیزه، رزق را زیاد و اجل را به تأخیر مىاندازد. «16» و نیز فرمود:
صله ارحام و نیکى به آنان، حساب را آسان مىکند، و حافظ شخص از گناهاست، صله رحم کنید و به برادران نیکى نمایید گرچه به خوب سلام کردن و یا جواب سلام دادن باشد. «17» موسى علیه السلام از حضرت حق عز و جل پرسید:
فَما جَزاءُ مَنْ وَصَلَ رَحِمَهُ؟ قالَ: یا مُوسى! انْسِئُ لَهُ اجَلَهُ، وَ اهَوِّنُ عَلَیْهِ سَکَراتِ الْمَوْت. «18»
جزاى آن که صله رحم کند چیست؟ خطاب رسید: اجلش را به تأخیر مىاندازم و سختىهاى مرگ را بر او راحت و آسان مىکنم.
رسول اللّه صلى الله علیه و آله فرمود:
صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیارَ، و تَزیدُ فى الاعْمارِ وَ انْ کانَ اهْلُها غَیْرَ اخْیارٍ. «19»
صله رحم مملکت را آباد و عمر را زیاد مىکند گرچه کنندگان این کار از خوبان نباشند.
رسول اللّه صلى الله علیه و آله فرمود:
سِرْ سَنَةً صِلْ رَحِمَکَ. «20»
یکسال مسیرى را طى کن، صله رحم بجاى آور.
و نیز فرمود:
من به حاضر و غائب امّتم سفارش مىکنم و به هر که در اصلاب مردان و رحم زنان است تا روز قیامت، صله رحم کنید گرچه مسیر یکسال راه باشد، که صله رحم از دین است. «21»
حضرت صادق علیه السلام مىفرماید:
مردى خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد عرضه داشت: مرا اقوامى است که نسبت به آنان اهل صله هستم ولى آنان مرا آزار مىدهند، مىخواهم آنان را ترک کنم، حضرت فرمود: در این وقت خداوند هم همه شما را ترک خواهد کرد، عرض کرد: چه کنم؟ فرمود: به آن که تو را محروم کرد عطا کن، با آن که از تو قطع کرد صله کن، و آن که به تو ظلم کرد از او بگذر. چون این برنامه را عمل کردى خداوند در مقابل آنان پشتیبان و یار و یاور توست. «22» رسول حق صلى الله علیه و آله فرمود:
ثَلاثَةٌ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ: مُدْمِنُ خَمْرٍ، وَ مُؤْمِنُ سِحْرٍ، وَ قاطِعُ رَحِمٍ. «23»
سه نفر وارد بهشت نمىشوند، دائم الخمر، مؤمن به سحر و جادو، قطع کنندهرحم.
امام على علیه السلام فرمود:
اقْبَحُ الْمَعاصِى قَطیعَةُ الرِّحِمِ وَ الْعُقُوقُ. «24»
زشتترین گناهان قطع رحم و عاقّ پدر و مادر شدن است.
حضرت صادق علیه السلام فرمود:
الذُّنُوبُ الَّتى تُعَجِّلُ الْفَناءَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ. «25»
از گناهانى که انسان را دچار مرگ زودرس مىکند قطع رحم است.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- رعد (13): 21.
(2)- بحار الأنوار: 71/ 130، باب 3، حدیث 95؛ الکافى: 2/ 156، حدیث 28.
(3)- مسئله ذوى القربى را حضرت حق در سورههاى بقره آیات 83 و 180 و 215، نساء آیات 7 و 33 و 36 و 135، مائده آیه 106، انعام آیه 152، انفال آیه 41، توبه آیه 113، نحل آیه 90، اسراء آیه 26، نور آیه 22، شعراء آیه 214، روم آیه 38، فاطر آیه 18، شورى آیه 23، حشر آیه 7، به تفصیل ذکر کرده است.
(4)- رعد (13): 25.
(5)- بقره (2): 27.
(6)- نساء (4): 1.
(7)- الکافى: 2/ 150، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 21/ 533، باب 17، حدیث 27785.
(8)- الکافى: 2/ 152، حدیث 15؛ وسائل الشیعة: 21/ 536، باب 17، حدیث 27795.
(9)- نهج البلاغه: خطبه 23، بحار الأنوار: 71/ 101، باب 3، حدیث 53.
(10)- نهج البلاغه: نامه 31؛ غرر الحکم: 407، حدیث 9329.
(11)- الکافى: 2/ 344، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 12/ 261، باب 144، حدیث 16254.
(12)- بحار الأنوار: 71/ 131، باب 3، حدیث 97؛ الکافى: 2/ 157، حدیث 30.
(13)- بحار الأنوار: 71/ 104، باب 3، ذیل حدیث 62؛ نوادر الراوندى: 6.
(14)- بحار الأنوار: 70/ 372، باب 138، حدیث 5؛ الأمالى، شیخ صدوق: 308، حدیث 2.
(15)- بحار الأنوار: 71/ 111، باب 3، حدیث 71؛ وسائل الشیعة: 21/ 534، باب 17، حدیث 27787.
(16)- بحار الأنوار: 71/ 114، باب 3، حدیث 74؛ الکافى: 2/ 152، حدیث 12.
(17)- بحار الأنوار: 71/ 131، باب 3، حدیث 98؛ وسائل الشیعة: 21/ 539، باب 19، حدیث 27804.
(18)- بحار الأنوار: 13/ 327، باب 11، حدیث 4؛ الأمالى، شیخ صدوق: 208، حدیث 8.
(19)- بحار الأنوار: 71/ 94، باب 3، حدیث 21؛ الأمالى، شیخ طوسى: 481.
(20)- بحار الأنوار: 74/ 52، باب 3، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 11/ 344، باب 1، حدیث 14971.
(21)- بحار الأنوار: 71/ 114، باب 3، حدیث 73؛ الکافى: 2/ 151، حدیث 5.
(22)- بحار الأنوار: 74/ 100، باب 3، حدیث 50؛ الزهد: 36، باب 5، حدیث 95.
(23)- الخصال: 1/ 179، حدیث 243؛ معانى الاخبار: 330، حدیث 1.
(24)- غرر الحکم: 406، حدیث 9315.
(25)- بحار الأنوار: 71/ 94، باب 3، ذیل حدیث 23؛ الاختصاص: 238
.jpg)
