اسلام که دین کامل و جامع پروردگار مهربان است و منابع معارفش قرآن مجید و سنت پیامبر و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام است همه‏ى مردم را از نظر اخلاقى نسبت به یکدیگر مسؤول شناخته و انسان‏هاى بى‏تفاوت را از دایره‏ى محبت خدا خارج مى‏داند.

بر هر مسلمانى واجب شده که هر حقى را از دیگر مسلمانان به عنوان حق انسانى یا شرعى به عهده دارد حتماً ادا کند و در صورت سهل انگارى باید به انتظار عقوبت خدا باشد!

رسول بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله و سلم در گفتارى حکیمانه چهار حق را بر عهده‏ى مردم نسبت به یکدیگر واجب دانسته و اداى آن را الزامى اعلام فرموده است:

یلزَمُ الحَقّ لأُمّتى فى أربَعٍ: یُحبّون التائبَ، وَیَرحَمونَ الضَّعیفَ، وَیُعینُونَ المُحسِنَ، وَیَستَغفِرونَ لِلمُذنِب‏ «1»

. براى امتم در چهار چیز حقّ واجب است: دوست داشتن توبه کننده، مهرورزى به ناتوان، یارى دادن به نیکوکار، و طلب آمرزش براى گناهکار.

تائب‏

از انسان‏هایى که در پیشگاه خداى مهربان ارزش والایى مى‏یابند و مورد احترام و دعاى فرشتگان قرار مى‏گیرند توبه‏کنندگان هستند.

آرى، آنان که با گناه قطع رابطه مى‏کنند و در حقیقت از ستم به خود و به دیگران و از تجاوز به مقررات دینى دست برمى‏دارند و به سوى حقایق و واقعیات شرعیه و انجام عبادت و خدمت به خلق و پاک‏سازى درون و برون مى‏شتابند شایسته‏ى ارزش یافتن هستند.

مگر نه این است که خداى مهربان در صریح قرآن مجید به تائبان اعلام محبت فرموده است و آنان را در مدار عشق‏ورزى به آنان از سوى خود قرار داده است؟

«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ» «2».

بى‏تردید خدا توبه‏کنندگان را دوست دارد.

رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم مى‏فرماید:

لَیسَ شَى‏ءٌ أحبُّ إلَى اللَّهِ مِن مُؤمِنٍ تَائبٍ أَو مُؤمِنَةٍ تَائِبَةٍ «3»

. چیزى نزد خدا از مرد و زن مؤمنى که به توبه برخاسته‏اند محبوب‏تر نیست.

امیرالمؤمنین علیه السلام مى‏فرماید:

غَرسوا أشجارَ ذُنوبِهم نصب عُیونِهِم وقُلوبِهِم، وَسَقوها بِمِیاه الندمِ فأثمَرَت لهُم السّلامَة وأعقبتهُم الرّضا وَالکِرامة «4»

. درختان گناهان را در دیده و دل کاشتند و آنها را به آب پشیمانى سیراب‏

کردند، آب پشیمانى به آنان سلامت را میوه داد و خشنودى خدا را از آنان و ارزش و کرامت را براى آنان به دنبال آورد.

بنابراین وقتى خدا اعلام مى‏کند من توبه‏کننده را دوست دارم بر همه‏ى مردم واجب است که توبه‏کننده را دوست داشته باشند و به او با دیده‏ى کرامت و بزرگوارى بنگرند و از برخورد سرد و کسل‏کننده با او بپرهیزند و وى را به عنوان محبوب خدا در میان خود بپذیرند.

طرد کردن دیگران بویژه آنان که موفق به اصلاح خود شده‏اند و نگاه به حقارت به دیگران به خصوص به تائبان که گذشته‏ى بدى داشته‏اند میوه‏ى تلخ خودپسندى و اخلاقى شیطانى است.

محبت‏ورزى به تائب او را به توبه‏اش دل‏خوش‏تر و نسبت به اصلاح وجودش شایق‏تر و در انجام عبادت و خدمت به خلق چالاک‏تر و نیرومندتر مى‏کند.

رحمت آوردن به ناتوان‏

در رابطه با دومین حق واجب که ادایش بر همگان لازم است و آن رحمت آوردن به حال ناتوان و جبران خلأهاى او و یارى رساندنش براى برپا شدن خیمه‏ى زندگى‏اش و اداره شدن امورش در یکى از فصل‏هاى گذشته‏ى این نوشتار مطالبى ذکر شد.

یارى دادن به نیکوکار

نیکان جامعه که در نیکوکارى و امور مثبت و خیر چون حلّ مشکلات مردم، ساختن مساجد، مدارس، مراکز بهداشتى، دار الایتام و خدمت به مناطق محروم سر از پا نمى‏شناسند، گاهى دچار کمبود وقت و زمانى گرفتار تنگدستى و هنگامى با مشکلات و مضیقه‏هاى کمرشکن روبرو مى‏شوند که سبب کندى یا توقف کار باارزششان مى‏شود و از این جهت دچار فشار روحى و حسرت و غم و اندوه فراوان مى‏گردند

براى این که چنین مسائلى مانع حرکت الهى آنان نشود، پیامبر بزرگ اسلام یارى رساندن به آنان را به هر شکلى که براى مردم میسّر است واجب و لازم دانسته‏اند.

در چنان موقعیت‏هایى اگر مردم نسبت به آنان سهل انگارى و کوتاهى کنند، گناه بزرگى مرتکب شده‏اند و در بقاى خلأهاى معنوى و شرعى و مادى جامعه که خود زمینه‏ى پدید آمدن فساد است شریکند و از این راه مورد خشم و سخط حق‏ قرار مى‏گیرند و راه بهشت را به روى خود مسدود مى‏کنند.

آمرزش خواهى براى گناهکار

در روایات آمده که ممکن است انسان در حق خود دعا کند ولى دعایش مستجاب نشود، اما اگر در حق دیگران دعا کند خداى مهربان دعا و درخواستش را مستجاب مى‏کند و به خاطر آن دعا که در حق دیگرى نموده پاداش و اجرش مى‏دهد.

بر همین اساس پیامبر بزرگوار اسلام دعا در حق گناهکار و در حقیقت آمرزش خواستن براى او را از پیشگاه حضرت ربّ حقى واجب بر عهده‏ى مردم مسلمان و جامعه‏ى ایمانى مى‏داند.

آمرزش خواهى براى گناهکار حقیقتى است محبوب حق، به همین خاطر خداى مهربان به پیامبر اسلام که دعایش به درگاه او مستجاب بود فرمان مى‏دهد که براى امت از من طلب آمرزش کن:

«وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ» «6»*.

و بر ایشان آمرزش بخواه.

آمرزش خواهى براى گناهکار از خصلت‏هاى بارز پیامبران و امامان معصوم و اولیاى خدا بود.

حضرت سجاد علیه السلام در سحرهاى ماه رمضان به طور گسترده از خداى عزیز براى همه درخواست آمرزش مى‏کردند:

اللهمّ اغفِر لِحَیِّنا وَمَیِّتِنا وَشاهِدِنا وَغائِبِنا، وذَکَرِنا وإناثِنا، صغیرِنا وکبیرِنا، حُرِّنا وَمَملوکِنا «7»

. خدایا زندگان و مردگان و حاضران و غایبان و مردان و زنان و کودکان و بزرگسالان و آزادگان و بردگان ما را مورد آمرزش قرار ده.

عجب نماز شبى‏

شخصى از دوستانم مى‏گفت: با اهل تهجّدى که کمتر نماز شبش و مناجات سحرش ترک مى‏شد مأنوس بودم، شبى در خلوت سحر شاهد نماز شب باحال و باارزشش بودم، در حال و در عبادت او دقت مى‏کردم، چون در نماز وتر دست به قنوت برداشت به جاى آمرزش خواستن براى چهل مؤمن براى چهل گنهکار درخواست آمرزش کرد، پس از نماز به او گفتم: مگر نگفته‏اند در قنوت نماز وتر به چهل مؤمن دعا کنید؟ پاسخ داد: همه‏ى مؤمنان را مؤمنان دیگر در نماز شب دعا مى‏کنند ولى گنهکاران از این خلوت پرقیمت و مناجات باارزش چرا نصیب و سهمى نبرند، آنان هم بنده‏ى خدایند و مستحق و گداى آمرزش، شاید خود براى آمرزش خود کارى نکرده باشند، و اکنون در برزخ گرفتار گناهان خویشند، باید براى آنان هم بنا به فرموده‏ى پیامبر که آمرزش خواهى براى آنان را بر عهده‏ى ما واجب دانسته‏اند از خدا طلب آمرزش کرد تا از رنج برزخ با دعاى ما درآیند و متقابلًا به ما دعا کنند، که خدا دعاى دل سوختگان اهل برزخ را بى‏تردید نسبت به ما مستجاب خواهد کرد.

آرى، گناهکاران هم بر عهده‏ى ما حق واجب دارند، باید به اداى این حق واجب عاشقانه اقدام کرد.

ما وقتى از خدا براى آنان آمرزش بخواهیم، چه بسا جلوه‏ى آمرزش حق در افق وجودشان زمینه‏ساز تحول و تغییرى بنیادى در زندگى آنان گردد.

خدا و پیامبر با اثبات این حق بر عهده‏ى ما خواسته‏اند ما درباره‏ى گناهکار نیت خیر و قدم مثبت داشته باشیم نه این که آنان را طرد کرده و با خشونت با آنان رفتار کنیم و آنان را از جامعه‏ى ایمانى دلسرد نموده به دور شدنشان از حوزه‏ى ایمان و بیشتر غرق شدنشان در فساد و گناه کمک کنیم.

بر ما لازم است با این گونه برخوردهاى معنوى و ملکوتى نسبت به گناهکار آبرودارى کنیم، از او و گناهانش جایى و با کسى سخن نگوییم و اگر خود را درباره‏ى او ناچار به سخن دیدیم، فقط با خدا درباره‏ى او سخن بگوییم و سخن ما هم درخواست آمرزش براى او باشد.

بسیار اتفاق مى‏افتد که ما از گناهان فراوان شخصى آگاه مى‏شویم ولى هنگامى که این شخص گناهکار از دنیا مى‏رود و ما به عنوان کارى واجب براى نماز خواندن به او در کنار جنازه‏اش مى‏ایستیم در عین آگاه بودن به گناهانش باید در نماز واجب میت بگوییم:

اللهمّ إنّا لَانَعْلَمُ مِنْهُ إلَّاخَیْراً

. خدایا ما از او جز خیر و خوبى چیزى نمى‏دانیم!!

در حقیقت روایات وجوب حفظ آبروى مسلمان و نماز میت که نمازى واجب است به ما درس مى‏دهند که بر شما لازم است نسبت به زنده و مرده‏ى مسلمان آبرودارى کنید!!

داستانى آموزنده درباره‏ى آبرودارى‏

محدث قمى معروف به حاج شیخ عباس رضوان اللَّه تعالى علیه در حاشیه‏ى کتاب شریف «مفاتیح الجنان» از شیخ کفعمى و فیض کاشانى روایت مى‏کند که هرکس سوره‏ى شمس و لیل و قدر و کافرون و توحید و فلق و ناس و اخلاص را صد مرتبه همراه با صلوات بخواند هرکس را که اراده کند در خواب مى‏بیند.

یکى از دوستانم که پدر شهید و انسان وارسته‏اى است از قول مردى مؤمن و نیک سیرت و پاى‏بند به اصول الهى نقل کرد که من چندین بار به دستورالعملى که حاج شیخ عباس نوشته است، عمل کردم ولى آنان را که مى‏خواستم در خواب ندیدم، از جناب شیخ دلگیر شدم و پیش خود گفتم چرا پاره‏اى از امور که اثر و نتیجه ندارد در مفاتیح آمده است؟!

شبى محدث قمى را در عالم رؤیا دیدم، پس از آن که خود را معرفى کرد، فرمود: از من دلگیر نباش من آن مسأله را بر اساس روایات نوشته‏ام. ولى شاید برخى از مردگان در عالم برزخ گرفتار رنج و محنت باشند و اگر به آن صورت به خواب اشخاص بیایند براى آبروى آنان زیان داشته باشد به این خاطر حضرت حق نسبت به آنان آبرودارى مى‏کند و اجازه نمى‏دهد در خواب دیده شوند و شاید سبب خواب ندیدن، حجابى در باطن آرزومند خواب دیدن اشخاص باشد و آن حجاب مانع خواب دیدن اشخاصى که انسان مایل است آنان را در خواب ببیند گردد!

پی نوشت ها:

(1)- خصال: 1/ 239، حدیث 88؛ بحار الانوار: 71/ 223، باب 15، حدیث 11.

(2)- بقره (2): 222.

(3)- عیون اخبار الرضا: 2/ 29، باب 31؛ بحار الانوار: 6/ 21، باب 20، حدیث 15.

(4)- بحار الانوار: 75/ 72، باب 16، حدیث 38.

(5)- فیض کاشانى، دیوان اشعار، غزل 261.

(6)- آل عمران (3): 159.

(7)- مفاتیح الجنان: دعاى ابوحمزه‏ى ثمالى، 312