تمام عناصر آفرینش، و اجزاء خلقت، اعم از جماد، نبات، حیوان، و انسان در راه رسیدن‏ بکمال، و مقصود نهائى، و براى بدست آوردن راه مستقیم، و خلاصه براى آماده نمودن خویش براى زیستن، با موانع و حوادثى روبرو هستند، که براى برداشتن آن موانع از مسیر حیات خود و رسیدن بهدف، چاره‏اى جز مبارزه و جنگیدن با هیولاى موانع، و حوادث و بلاها ندارند.

از لغت مبارزه و جنگ وحشت نکنید، زیرا مبارزه و جهاد همان فعالیت و کوشش موجودو زنده است، که بخاطر بدست آوردن برنامه‏هاى لازم، چاره‏اى جز آن ندارد.

این حقیقت حتمى است، که هیچ جزئى از اجزاء کاخ حیرت‏آور آفرینش بدون سعى و کوشش، و منهاى تحمل رنج و سختى، و خارج از گردونه مبارزه به نتیجه نخواهد رسید، و زندگى سالم بدست نخواهد آورد.

انسان نیز که برترین موجود روى زمین است، از این قاعده مستثنى نیست، بلکه موانع راه حیات انسانى او بیشتر و در نتیجه باید میدان فعالیت و مبارزه او گسترده‏تر باشد، بقول قرآن مجید در سوره النجم آیه 39

وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏:

انسان بدون فعالیت و تحمل رنج، و استقامت و ایستادگى در میدان مبارزه با موانع و حوادث، ثمر و محصولى عایدش نمیشود.

راستى کدام انسان بدون قبول زحمت، ماوراى تحمل سختى، منهاى مبارزه با پیش‏آمدها، خارج از برخورد با مشقات توانسته، بکب فضیلت نائل آید، و بمقاصدى که عالم آفرین برایش مقرر داشته برسد؟

نه‏تنها بدست آوردن برنامه‏هاى مثبت نیاز به مبارزه و کوشش دارد، بلکه رسیدن بهدفهاى غیر انسانى هم مرکب فعالیت لازم دارد مگر ستمگران و بیدادگران تاریخ براى رسیدن بهدفهاى شوم خود، انواع سختى‏ها را بجان نخریدند، و در راه بکرسى نشاندن مرام و حکومت خویش ایستادگى و مبارزه نکردند؟

در هرحال مبارزه یک امر ضرورى است، و میتوان گفت حیات بدون جنگ و جهاد مساوى با نیستى و عدم است.

باید توجه داشت، که در این مسیر خستگى انسان را از رسیدن بهدف باز ندارد، زیرا سستى و خستگى هم یک مانع است، که باید با اراده‏اى استوار، با این مانع هم جنگید.

آنان که در برابر فشارها، و موانع خسته میشوند، و اظهار عجز و زبونى مینمایند، و یا گاهى براى فرار از مبارزه و حوادث در راه حیات، حوادثى که نتیجه و هدف پس از آن است، بگوشه‏ انزوا پناه میبرند، و بانتخاب زاویه‏اى خلوت برمیخیزند، و از برنامه‏هاى تربیت‏کننده، و نیرودهنده دورى میجویند، و یا بخیال خود براى راحت شدن، و بچنگ آوردن خوشبختى خودکشى میکنند، انسان نیستند، و از آدمیت بهره‏اى ندارندا ینان معناى حیات را نیافته و راستى از بهره‏هاى هستى بیخبرند.

اینان اگر مفهوم حیات را مییافتند، و آگاه میشدند که رسیدن به هدفهاى مثبت، همیشه توأم با رنج و زحمت، ومبارزه و فعالیت، و احیانا مساوى با گرسنگى و تشنگى، و جنگ و جهاد و آواره شدن از خانه و شهر، چه‏بسا زندان و تبعید و زجر، یا برابر با نوشیدن شربت گواراى شهادت در راه خداست، هیچگاه به تن‏پرورى و سستى و کسالت و خسته شدن از حیات و فرار از مسئولیت و عاقبت خودکشى تن نمیدادند.

اصولا در راه رسیدن بسرمایه‏هاى مادى، یا بهره‏هاى معنوى یا در راه برقرار کردن ارتباط با افراد جامعه، یا تشکیل زندگى موافق با برنامه‏هاى انسانى، موانع و مشکلاتى وجود دارد، که انسان باید بجاى ترس از واقعه، یا سستى و تن‏پرورى، شجاعت و بى‏باکى، کوشش و مبارزه در راه مقصود را برگزیده، تا حصول پیروزى مبارزه را ادامه دهد، و آگاه باشد که فتح و غلبه، محصول استقامت و جنگ با موانع است، و فضیلت و شرف و کیان آدمى بسته به تحمل سختیها، و قبول بار جهاد و کوشش است.

پیروزى و فتح‏

قرآن مجید میفرماید:

لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ «1»:

همانا انسان در میدان رنج و زحمت، و فعالیت و کوشش، و ناراحتى و فشار آفریده شده، ولى باید باین معنى بینا باشد، که هر سود و بهره از پس سختى و کوشش است.

فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» «2»:

پیروزى حتمى، پس از تحمل شدائد، و استقامت و صبر در میدان مبارزه با موانع از آن انسان است، و مسئله مبارزه با پیش‏آمدها، و ایستادگى در راه بدست آوردن هدف، و پیروزى پس از جنگ آنقدر مهم و با ارزش است، که قرآن مجید در بسیارى از سوره‏ها و آیات، مردم را بجنگ در تمام جبهه‏هاى حیات، اعم از جنگ و مبارزه با هواى نفس، یا با دشمنان دین و وطن، یا با زندقه‏ و کفر و مکتبهاى ضد انسانى دعوت نموده، و وعده پیروزى به جنگجویان داده، و نتیجه فرار از مبارزه و میدان جنگ را، گرفتار آمدن بخشم و عذاب الهى دانسته است‏ «3»

قرآن میگوید: با عوامل بازدارنده از هدف مبارزه کنید، و بخود ترس و هراس راه نداده، و امید حتمى به پیروزى داشته، و بدانید که وعده خدا حق است، و این خداوند است که بمردم مؤمن نوید پیروزى و فتح داده است. «4»

کتاب خدا در سوره یوسف ناامید بودن از پیروزى را از صفات کفار و ناسپاسان قلمداد کرده. «5» و جامعه را از یأس و ترس از نرسیدن به مقصود برحذر داشته.

جوانى که هیجده سال در خانه پدر و مادر، خورده و خوابیده و وقت گرامى را بعیش و نوش گذرانده، و هرگاه اراده خروج از خانه مینموده با پولیکه وسائل خوش‏گذرانیش را آماده میکرده، خارج میشده، و چون از تفریح بیرون بخانه بازمیگشته، انواع غذاهاى لذیذ و دلچسب برایش آماده بوده، پس از احضار بسربازخانه، قواعد و مقررات ارتش ایجاب میکند که او را در فشار گذاشته، و بتمرینهاى سخت وادارد.

قبل از دمیدن صبح او را از خواب بیدار کرده، و با در اختیار گذاردن کمترین فرصت باو از اواجراى تمام دستورات را میخواهند.

بجیره‏بندى شدن غذا و آب دچارش کرده، و در اردوهاى بیابانى او را بکارهاى فوق‏العاده سخت وامیدارند، و ازا و میخواهند در سایه تمرین عملیات محیر العقول انجام دهد، و گاهى یک شبانه‏روز باو پاسدارى داده و چرت زدن را برایش جرم حساب میکنند، و خلاصه از طریق زجرها و سختى‏ها و کارهاى سنگین، و بیخوابى و گرنسگى و تشنگى او را یک انسان مبارزه‏کننده با پیش‏آمدها بار میآورند، تا بهنگام نیاز از وجودش براى حفظ یک قاره یا یک منطقه و کشور استفاده کنند.

سربازاگر بخواهد در سربازخانه همانند خانه و آغوش گرم پدر و مادر ادامه زندگى دهد، نه اینکه نخواهد توانست دفع حادثه کند، بلکه درا ولین فرصت بخاطر حفظ شکم و شهوت، هو اجراى برنامه‏هاى عیش و نوش و از همه بدتر بعلت نداشتن اراده قوى و آگاه نبودن براه مبارزه، از برابر پیش‏آمد و حادثه و از میدان جهاد و جنگ گریخته و ملت و کشورى را در اختیار دشمن قرار خواهد داد.

در صحنه‏هاى نبرد و پیکار میان مردم مسلمان و اسرائیل در خاورمیانه، بیشتر اوقات‏ پیروزى نصیب دشمن بود، و این پیروزى تعجب نداشت، زیرا دشمن با کمى افراد و محدود بودن برنامه‏هایش، از مسائل نظامى آگاه بیشترى داشت، و براى پیشبرد مبارزه تمرینهاى سختتر، و این یک سنت طبیعى است که غلبه همیشه از آن مردم آگاه‏تر و سرسخت‏تر است.

البته مسلمانان درا ین پیکارهاى پى‏درپى، و شکستهاى رسواکننده از پاى ننشستند، سعى کردند بموضع‏گیرى در برابر دشمن آگاه‏تر شوند، کوشیدند تا با تمرینهاى طاقت‏فرسا به نوان و نیروى اراده بیفزایند، همت بخرج دادند تا خویش را براى دفاع از کیان اسلام و ملت اسلام آماده‏تر کنند. بالاخره از پس آنهمه ناکامى خود را براى شدن با دشمن و بدست آوردن فتح آماده کردند.

آنان از رموز و اسرار دشمن، و مواقف سوق الجیشى آگاه شدند، و از تن‏پرورى و سستى و عیش و نوش دست کشیده، و بتمرینهاى سخت براى شکستن خط بارلو که مردم جهان آنرا آسیب‏ناپذیر میانگاشتند تن دادند، نتیجه آگاهى، و تحمل تمرینهاى سخت این شد که در ماه رمضان بدشمن حمله کرده، خط بارلو را شکستند، و ارتفاعات جولان را از دشمن گرفته پرچم اسلام را بر قله‏هاى آن نصب کردند، و بدون تردید اگر غرب خونخوارتر از گرگ بکمک دشمن نشتافته بود، امروز بجاى نقشه اسرائیل در صفحه جغرافیا نقشه فلسطین عزیز نقش داشت، ولى نباید ناامید بود، زیرا مسلمانان از چهار نیرو برخوردارند، اگر همه تبدیل بدست واحد شوند و ایجاد وحدت و یکپارچگى نمایند، بر دشمن پیروز شده، و زمین را در سیطره خویش خواهند آورد، این چهار نیرو عبارتست از:

1- قرآن مجید قانون اساسى حیات.

2- معارف گسترده اسلامى که از زبان پیامبر و ائمه بزرگ بما رسیده.

3- نیروى انسانى نزدیک به نهصد ملیون نفر.

4 یمعادن زرخیزى که نمونه‏اش در هیچ منطقه جهان یافت نمیگردد.

آرى مبارزه لازم است و بى‏تردید از پس مبارزه و جنگ پیروزى حتمى است.

فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً

آیا پیروزى و فتح بدون زحمت و رنج، و منهاى مبارزه و پایدارى در راه هدف باور کردنى است؟

میدانید که مبارزه مخصوص بمیدان جنگ با دشمن نیست، بلکه در تمام جوانب حیات‏ تحمل برنامه‏هاى مبارزه براى بدست آوردن پیروزى و رسیدن بهدف لازم است.

نوابغ و دانشمندان بزرگ بدون مبارزه با عوامل جهل و نادانى، و منهاى تحصیل و مطالعه، و کشیدن بار سنگین بیخوابى و سفر نابغه و دانشمند نشدند.

رنجهائیکه ملا صالح مازندرانى در راه بدست آوردن موفقیت کشید راستى اعجاب‏انگیز است، میگویند: در میان دانشجویان هم‏دوره‏اش کسى همانند او فقیر و تهیدست نبود، مینویسند براى مطالعه درونش از نور چراغى که در تابستان و زمستان در حیاط مدرسه روشن بود استفاده میکرد چون خودش توانائى خریدن ارزان‏ترین چراغ را نداشت!!

او با تمام موانع راه تحصیل مبارزه کرد، و در آن راه به پیروزیهاى چشم‏گیرى رسید، آثار علمى‏اش مخصوصا شرح اصول کافى از گرانبهاترین میراثى است که یک عالم شیعى از خود بجاى گذاشته.

حافظ در ابتداى جوانى، بخاطر عشق به علم روزها را به مدرسه میرفت و براى اداره امور مادى زندگى، و مخارج مادر و افرادیکه مسئولیتشان بعهده او بود، قسمتى از ساعات شب را در یک نانوائى مشغول فعالیت بود و بکار خمیرگیرى اشتغال داشت، او از رنج تحصیل، کار طاقت‏فرساى شب، بزاویه سستى ننشست، و تنبلى و بیکارى پیشه نکرد بردبارى و حوصله محبوبش بود، و صبر و استقامت معشوقش، در راه مبارزه با سختیها پیروز شد، و نامش در لوح عرفان و علم گل سرسبد گشت، غزلیاتش جهانگیر شد، نواى جانش ناى عالم را پر کرد. «6»

مغول بسرپرستى چنگیز، بهنگام حمله به ایران، آنچه ساختمان بود خراب کردند، جمعیتها و موجودات زنده را کشتند، کتابخانه‏ها را آتش کشیدند به کوچک و بزرگ رحم نکردند، تنها چیزیکه از کشور پهناور خوارزمشاهیان باقى گذاردند ویرانه‏اى بود و بس، در گیرودار همان ایام بود کهى کى از فرزندان مجاهد بیدار این سرزمین بنام نصیر الدین مشغول کسب دانش شد، روحیه‏اش چون کوه بود، و ظرف وجودش مثال دریا، حادثه‏ها درا و اثر نمیگذاشت، آنچه برایش مهم بود کسب دانش و علم بود، در این راه مبارزه اعجاب‏انگیزى داشت، حوادث و گرفتاریهاى طاقت‏فرسائى به او هجوم کرد، ولى او مبارز و جنگجوئى نبود که میدان نبرد را خالى کند، و با برنامه‏هایا رزنده‏اش که شالوده‏ى آینده روشنى را میریخت وداع نماید، مبارزه کرد، موانع را از سر راه برداشت، بزرگ مردى بى‏نظیر شد، عقل حادیعشر گشت، معلم و استاد بشرش خواندند، آثارى ارج‏دار بجاى گذارد، او را در ردیف بهترین استادان فلسفه، حکم، منطق، هیئت، ریاضى، علم کلام، فقه، و سیاست و ... میشناسند.

او بر ویرانه‏هاى باقى مانده از مغول، در شهر مراغه کتابخانه‏اى بزرگ، بنا کرد، علامه حلى آن فقیه و عالم کم‏نظیر که شش سال از محضرش استفاده علمى کرد میگوید، کتابخانه‏اى که استادم فراهم آورده بود داراى چهارصد هزار کتاب علمى بود با فهرستى منظم و جالب، خواجه رهبرى دانشمندان زمان را بعهده داشت، رئیس رصدخانه مراغه بود، نظامت دانشگاه و کتابخانه و برنامه تحصیلى دانشجویان علوم مختلفه بر عهده‏اش قرار داشت و پست خطیر نخست‏وزیرى هلاکوخان مغول بر او محول بود، با این‏همه کثرت کار، علامه حلى بدائى بزرگوارش محقق، که به علامه گفته بود بخاطر نشست و برخاست با وزیر دولت مغول باید کفاره بپردازى و کفاره تو مقدارى نماز و روزه است، و پس از اداى کفّاره بدرس من حاضر شو، عرضه داشت دائى جان من جائى براى کفاره دادن بخاطر معاشرت با اهل سیاست که بعقیده شما از زمره ظالمین هستند نمى‏بینم زیرا من در این شش سالى که معاشر با خواجه طوسى بودم، و از جنابش براى کسب علم استفاده میکردم براى یکبار یک ترک اولى از آن بزرگ انسان بى‏نظیر مشاهده نکردم، گوئى این انسان آراسته به مقام عصمت است: «7»

نوشته‏اند، شهید اول در راه بدست آوردن دانش، رنج‏هاى فراوان تحمل کرد، او در مبارزه با حوادث و موانع پیروز شد آرى خداوند به مردم با ایمان وعده فتح و غلبه داده، و وعده حق تخلف‏ناپذیر است.

بهنگامیکه به کرسى مرجعیت نشست، زمام امور بدست مخالفین بود، بخاطر حسادت از او سعایت کردند، عالم‏نمایان نمیتوانستند سرمایه‏اى گران هم‏چون او را در برابر خویش ببینند!!

آن مرد بزرگ محکوم بزندان شد، میگویند در گوشه زندان بدون در دست داشتن مدارک، به مدت شش روز کتاب با عظمت لمعه را که حاوى تمام برنامه‏هاى فقهى اسلام از طهارت تا دیات است نوشت، راستى چه حافظه پرنیروئى که تمام فقه را حفظ داشت، این کتاب با توضیحات شهید اول امروز از کتابهاى معتبر درسى حوزه‏هاى شیعه و تشیع است، اعجاب‏انگیزتر این است‏ که میگویند در زندان قلم و کاغذ نداشت، با چوب‏هاى خشکى که حجم و طولش از چوب کبریت کمتر بود، و آغشته بخون دست خود میکرد لمعه را بر برگهاى درخت نوشت، و بوسیله‏اى بیرون داد: آرى مبارزه هرچند سخت، طاقت‏فرسا باشد، بدنبالش پیروزى و فتح است، بهمین خاطر باید گفت: اول مبارزه آنگاه پیروزى سپس ادامه زندگى و حیات، زیرا حیات بدون مبارزه حیات دادن و وحشیان است، حیات انسانى نیست.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- البلد 4

(2)- الانشراح 6- 7

(3)- الاتفال 16- 17

(4)- آیات جهاد

(5)- یوسف 87

(6)- مقدمه سفینه حافظ ص 27

(7)- من این داستان اعجاب‏انگیز را در سال 1354 شمسى از حضرت آیت اله العظمى آخوند ملا على همدانى شنیدم، آخوند انسانى وارسته و دارنده کمالات علمى و اخلاقى بود آنچنان که زیارت ایشان آدمى را به یاد حق میانداخت من از آن حضرت اجازه روایتى مفصل کتبى و شفاهى دارم. بهنگامیکه این زیرنویس را بیاد ایشان مینوشتم با کمال تأسف نزدیک به ده روز بود که عالم تشیّع بفقدانش مبتلا شده بود، او منشأ آثار مثبت بسیارى از قبیل کتابخانه و تألیفات علمى و شاگردان برجسته بوده.