پیامبر اکرم صلوات الله علیه می فرمایند: اگر بندگان خدا می دانستند که در ماه رمضان چه برکاتی هست آرزو می کردند که رمضان یک سال باشد. اما این برکات چگونه برکاتی است که معرفت بدان موجب چنین آروزیی می گردد؟

ویژگى ها و برکات ماه رمضان

ماه رمضان، ویژگى هاى مهمّى دارد که ریشه برکات بزرگ این ماه و پایه نعمت هاى بى شمار آن هستند. شُکوه، عظمت و برکات مادّى و معنوى اى که از این ماه، نصیب اهل ایمان مى شود، از نگاه احادیث اسلامى ، قابل توصیف نیستند و اگر مسلمانان شناخت درستى از برکات این ماه بافضیلت داشتند و مواهب و دستاوردهاى بزرگ آن را مى دانستند، آرزو مى کردند که سراسر سال، رمضان باشد . حدیث پیامبر خدا در این مورد، چنین است: لَو یَعلَمُ العِبادُ ما فى رَمَضانَ، لَتَمَنَّت أن یَکُونَ رَمَضانُ سَنَةً ؛اگر بندگان بدانند که در رمضان، چه [نعمت ها و آثارى ]هست، آرزو مى کنند که رمضان، یک سال باشد.از میان ویژگى هاى فراوانى که این ماه دارد  به اختصار به چند نمونه ـ به خاطر اهمّیتى که دارند ـ اشاره مى کنیم:

1.آغاز سال

از ویژگى هاى مهمّ ماه رمضان، که در روایات اهل بیت علیهم السلام بر آن تأکید شده، این است که این ماه ، آغاز سال است دانسته اند؛ وقتى مفهوم «آغاز سال» را در پرتو فرهنگ اسلامى بررسى مى کنیم، چنین مى یابیم که این پدیده ، به اعتبارهاى گوناگونى وابسته است. برخى از متون دینى تأکید دارند که ماه رمضان، آغاز سال است؛ برخى از آنها «شب قدر» را آغاز سال و برخى نیز «عید فطر» را اوّل سال، تعیین کرده اند. همچنان که آغاز فروردین، شروع سال طبیعى است (چون در این هنگام ، زمین ، جامه نو مى پوشد و درختان، سبز مى شوند)، ماه رمضان هم آغاز سال انسانیّت از نگاه اسلام است؛ چرا که در این ماه عزیز، حیات معنوىِ اهل سیر و سلوک، تجدید مى شود و آنان که در مسیر حرکت به سوى کمال مطلق اند، جانشان شکوفا شده، آماده دیدار خداوند مى شوند. از این رو، مى توان گفت که «فروردین»، آغاز تجدید حیات مادّى براى گیاهان در دنیاى طبیعت و «ماه رمضان»، آغاز تجدید حیات معنوىِ انسان در عالم انسانیّت است.

ماه رمضان را ماه آزادسازى نامیده اند؛ چون خداوند در هر روز و شب، ششصد آزادشده دارد و نیز در آخر ماه، به اندازه آنچه در [روزها و شب هاى] گذشته آزاد کرده است. حسن بن محبوب، از ابو ایّوب، از ابو الورد از امام ابو جعفر علیه السّلام‏ روایت کرده است که فرمود: و این ماهى است که اوّل آن رحمت، و وسطش مغفرت، و پایانش اجابت دعا و آزادى‏ از آتش‏ دوزخ‏ است

2.میهمانى الهى

دومین ویژگى برجسته اى که در فضاى این ماه بافضیلت جلوه گر است ، وجود زمینه ها و ظرفیت هایى است که براى میهمانى خداى سبحان فراهم آمده اند، آن گونه که پیامبر خدا در توصیف این ویژگى فرمود: ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت گشته اید و از اهل کرامت خدا قرار داده شده اید نفس هاى شما در آن، ستایش و خوابیدن شما، عبادت است. عمل شما در آن ماه پذیرفته و دعاى شما برآورده است. (روضة الواعظین/ترجمه مهدوى دامغانى؛ ص551) در حقیقت، این ویژگى، ریشه ویژگى اوّل، بلکه سرچشمه همه ویژگى ها و برکات این ماه مبارک است .

3.غفران الهی

واژه «استغفار»، مصدر است از مادّه «غفر». اصل این مادّه، به معناى «پوشاندن» و «پوشیده داشتن» است؛ لیکن گاه توسّعا در معانى نزدیک و متناسب با آن نیز به کار مى رود. بنا بر این، «استغفار» به معناى درخواست پوشش است. «غفر اللّه ذنوبه»، یعنى: خداوند، گناهانش را پوشاند و او را رسواى عام نکرد ... آرى عفو و غفران‏ از صفات خداوند عزیز است، و آنها را در دلهاى بندگان مخصوص و انتخاب‏ شده خود قرار مى‏دهد، تا مانند حق تعالى با بندگان و افراد مردم با بخشش و گذشت رفتار کرده، و با صفات و اخلاق الهى متخلق گردند. خداوند متعال از همین نظر است که مى‏فرماید: عفو کنند و اغماض نمایند، و آیا دوست نمى‏دارید که خداوند جهان نیز از شما عفو فرموده و گناههاى شما را ببخشد، و خداوند متعال آمرزنده و مهربان است به بندگان خود. (مصباح الشریعة/ترجمه مصطفوى؛ متن ؛ ص251)

یکی از برکات ماه مبارک رمضان غفران الهی است که شامل حال بندگان می شود امام باقر علیه السّلام فرمود: هنگامى که ماه رمضان میرسید و نزدیک می شد رسول خدا صلّى اللَّه علیه و اله و سلّم سه روز که از ماه شعبان باقى بود بلال را میفرمود مردم را خبر کند و همه در مسجد حاضر می شدند پس به منبر میرفت و حمد و ثناى الهى بجا مى‏آورد و سپس میفرمود: أیّها النّاس همانا این ماه رسید و آن سیّد و سالار ماههاى دیگر است، شبى در آن است که بهتر از هزار ماه است، در این ماه درهاى دوزخ بسته مى‏شود، و درهاى بهشت گشوده میگردد، پس هر کس این ماه را درک کند و گناهانش آمرزیده نشود پس خداوند او را از رحمت خود دور نماید و هر کس پدر و مادر خویش را دریابد و آمرزیده نشود پس خدا او را از غفران‏ و آمرزش خویش دور سازد، و هر کس نام من نزد او برده شود و بر من درود نفرستد و آمرزیده نشود پس خداى عزّ و جلّ او را از رحمت خود دور کند.(ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/ ترجمه غفارى، ص: 151)

ماه رمضان هم آغاز سال انسانیّت از نگاه اسلام است؛ چرا که در این ماه عزیز، حیات معنوىِ اهل سیر و سلوک، تجدید مى شود و آنان که در مسیر حرکت به سوى کمال مطلق اند، جانشان شکوفا شده، آماده دیدار خداوند مى شوند. از این رو، مى توان گفت که «فروردین»، آغاز تجدید حیات مادّى براى گیاهان در دنیاى طبیعت و «ماه رمضان»، آغاز تجدید حیات معنوىِ انسان در عالم انسانیّت است

4. آزادى از آتش دوزخ

ماه رمضان را ماه آزادسازى نامیده اند؛ چون خداوند در هر روز و شب، ششصد آزادشده دارد و نیز در آخر ماه، به اندازه آنچه در [روزها و شب هاى] گذشته آزاد کرده است. حسن بن محبوب، از ابو ایّوب، از ابو الورد از امام ابو جعفر علیه السّلام‏ روایت کرده است که فرمود: و این ماهى است که اوّل آن رحمت، و وسطش مغفرت، و پایانش اجابت دعا و آزادى‏ از آتش‏ دوزخ‏ است. (ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج‏2، ص: 417)

آمد رمضان و عید با ماست/ قفل آمد و آن کلید با ماست

بربست دهان و دیده بگشاد/ وان نور که دیده دید با ماست

آمد رمضان به خدمت دل/ وان کش که دل آفرید با ماست

در روزه اگر پدید شد رنج/ گنج دل ناپدید با ماست

کردیم ز روزه جان و دل پاک/ هر چند تن پلید با ماست (مولوی)

منابع:

1) مراقبات ماه رمضان، محمدی ری شهری

2) نهج الذکر، ج4، محمدی ری شهری

3) ماه خدا (پژوهشی جامع درباره ماه مبارک رمضان از نگاه قرآن و حدیث)، محمدی ری شهری

4) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه غفارى

5) ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج‏2

6) روضة الواعظین، ترجمه مهدوى دامغانى

7) مرکز تحقیقاتی دین و فطرت