ما مردم مسلمان، براى حفظ کیان اسلام در میدان حیات، و براى بدست آوردن حسنات، و آراسته شدن به مکارم اخلاق، و به چنگ آوردن فضائل انسانى و زدودن رذائل، و استیفاى حقوق طبیعى، ناچار بمبارزه و جاد، در میدانهاى گوناگون هستیم، که از میان آنها سه نوع مبارزه بنیاد سعادت و سلامت را در حیات ما تشکیل میدهد:

1- مبارزه با دشمنان متجاوز در میدان رزم.

2- مبارزه با هواى نفس و اثار آن که عبارت از معاصى است.

3 جهاد و کوشش براى پیاده کردن برنامه ‏هاى مثبت و اعمال شایسته. «1» ما براى بدست آوردن پیروزى در این سه میدان به دو برنامه اساسى و زیربنائى نیازمندیم، که بدون آن دو برنامه فتح و پیروزى میسر نیست.

1- آگاهى نسبت به کیفیت مبارزه‏

2- تحصیل نیرو و آمادگى جسمى و روحى‏

اما آگاهى و بینش در این مرز، تنها از راه فهم قرآن، نهج البلاغه، صحیفه، و سنت پیامبر میسر است، و این آگاهى را یا باید از طریق مطالعه یا معاشرت با دانشمندان مسئول کسب کرد.

اما بدست آوردن نیروى جسمى و روحى، از طریق حفظ بهداشت، قرار گرفتن در کانال بعضى از عبادات بخصوص روزه میسر است. «2» زیرا روزه علاوه بر ایجاد سلامتى و نیرو در جسم، روان را نیز بخاطر انجام فرمان حق و خوددارى از آلودگیها پاک کرده، و قوت دل، و اراده قوى، و پاکى جان به انسان مى‏بخشد، و از همین‏جاست که میتوان پیوند روزه را به سه نوع مبارزه یک‏ امر حتمى دانست و ما ناچاریم این پیوند را تجزیه و تحلیل کرده و رابطه روزه را با هر سه برنامه توضیح دهیم.

میدان جنگ‏

مسلمانان براى مبارزه با دشمنان متجاوز و استعمارگر که ملت اسلام در تمام دوره‏ها با آنان روبرو هستند، و براى حفظ شخصیت مادى و معنوى خود بناچار باید بجنگند، جنگ بخاطر بپا داشتن حق، و برپا بودن حکومت قرآن، و حفظ حقوق ملت اسلام، در این مرحله علاوه بر فهم قواعد جنگ، و دانستن تاکتیک‏هاى مخصوص به مبارزه و بینش نسبت به کیفیت جهاد و ساختن و بدست گرفتن اسلحه، توان جسمى و دل پرقوت، و اراده‏اى قوى، و تحملى فوق‏العاده، و استقامتى مهم، و شجاعتى فوق‏العاده لازم است، و این واقعیات که در میدان جنگ از داشتن ابزار جنگى مهمتر است، فقط در سایه تمرینهاى طاقت‏فرسائى قابل بدست آوردن است.

میدان جنگ همراه با گرسنگى، تشنگى، کم‏خوابى، کم‏خوراکى، گرماى شدید، سرماى سخت، و دشواریهاى دیگرى است، که اگر جنگجو پیش از شرکت در میدان مبارزه اینگونه تمرینها ننموده باشد، بدون شک به هنگام دچار شدن بیکى از این بلاها فرار را بر قرار ترجیح داده و کیان خویش و یک ملت را در برابر سیل خطرها رها کرده، تن بذلت و اسارت میدهد و روزگار تیره‏اى را براى ملت بجاى میگذارد.

اینجاست که باید گفت: روزه فرمان قاطعیست که آمادگى کاملى براى مبارزه با دشمن در میدان جنگ به انسان میبخشد، زیرا در کلاس سى‏روزه‏اش براى انسان استقامت و پایدارى در برابر گرسنگى، تشنگى، سرما، گرما، بیخوابى، و تحمل سختیها را به ارمغان آورده، و آدمى را در سایه چتر فرمان حق به تمرینهاى لازم وامیدارد، تمرینهائیکه به سلامت جسم، و قوت روح، و ازدیاد نیروى اراده، و توان بخشیدن به حالات مثبت نفسى کمک میکند.

روزه‏داران در ایام رمضان که در دل گرماى تابستان بود، براى مقابله با دشمنان اسلام در اطراف مدینه، به کندن خندق مشغول بودند، و در عین تشنگى و گرسنگى، و گرماى آتش‏زاى عربستن از کار خود گله نداشتند، راستى اگر به تمرینهاى سخت برنخواسته بودند، و با قرار گرفتن در مدار بعضى عبادات، مخصوصا روزه تحصیل قوت و توان نکرده بودند کجا دست بآن مقدمات طاقت‏فرسا میزدند، و چگونه در جنگ خندق بر دشمن خطرناک که چند برابر آنان سرباز داشت پیروز میشدند.

ارتش آزادى‏بخش اسلام در راه حرکت به سوى تبوک، دچار انواع سختیها شدند، تا جائیکه مدتى از زمان را هر ده نفر با یک خرما سد جوع میکردند، به حرکت خویش ادامه دادند، خود را به میدان تبوک رساندند از معرکه نگریختند، اینان اگر بوسیله اجراى دستور الهى که عبارت از روزه بود به تمرین برنخاسته بودند، و تحمل رنجها و سختى‏ها را در خویش با کمک روزه نیافریده بودند، بدین پایه استقامت نمیکردند.

یاران سرور آزادگان در حادثه کربلا «دچار هولناکترین مصائب شدند گرما و گرسنگى و تشنگى آن چند روزه جزئى از حادثه سخت آن ایام بود با هجوم آنهمه بلا، تا حصول پیروزى، و چشیدن شربت شیرین و خوشگوار شهادت ایستادگى کردند، درحالات آنان میخوانیم که قائم اللیل و صائم النهار بودند.

تن‏پروران به هنگام جنگ، اگر عیش و نوش خویش را در خطر ببینند، از طریق فرار، یا جاسوسى بنفع دشمن، یا تسلیم شدن در برابر مخالفین صفحه تاریخ را سیاه کره و از خویش لکه‏هاى ننگ بجا میگذارند.

اینجاست که نمیتوان پیوند روزه را با مسئله مبارزه و جنگ با دشمن انکار کرد، بعکس باید گفت در میان علل پیروزى روزه در مرز نقش مهمى قرار داشته، و سهم بسزائى را در غلبه بر دشمن بر عهده دارد.

میدان غرائز و شهوات‏

در این میدان که انسان براى پیشگیرى از بروز انواع مفاسد و گناهان، ناچار به دست زدن به مبارزه‏اى سنگین و سخت‏تر از مبارزه با دشمنان بیرونى است، نمیتوان آثار و منافع روزه را از نظر دور داشت.

انسان، مخصوصا جوان در مرز طغیان غرائز على الخصوص غریزه شهوت است، و در این زمان است که امیال گوناگون، و خواسته‏هاى برخاسته از غریزه جنسى همچون یک ارتش او را بمحاصره میکشند.

اسلام با سرکوب کردن غرائز سخت مخالف است، آنچه اسلام در این زمینه دارد عبارت از پرورش شهوات و مؤدب نمودن غرائز بآداب الهى است.

مبارزه با شهوات بخاطر تعدیل شهوات است نه بخاطر نابودى آن، و بدون شک بخش مهمى از برنامه تعدیل را روزه بعهده دارد.

غریزه جنسى در بین غرائز و خواسته‏ها، دهانه‏اى گسترده‏تر از دهانه جهنم، و حفره‏هائى بزرگتر از طبقات دوزخ دارد، دوزخیکه بنا به قول قرآن با بلعیدن مستحقین عذاب اعلام عدم سیرى میکند.

انسان در میدان طغیان غرائز و شهوات، از هیچ گناهى سیر نمیشود، و در برابر هیچ فرآورده‏اى قانع نمیگردد. زیاده‏طلبى و فزون‏خواهى دامنش را به پلیدى هر پولى آلوده میکند، و حرص و طمع وسائل سقوطش را فراهم میآورد. عشق به مقام او را در مرز انواع بیدادگریها میبرد، و شهوت جنسى وسائل بدبختى و ذلتش را آماده کرده، و چه‏بسا که آبرویش را بر باد داده، و نظام گرم خانه‏اش را رو بسردى برده و کشتى زندگیش را به لجن‏زار گناه فرونشانده، و از وجودش جز منبع گندى باقى نمیگذارد:

چنانچه برنامه‏اى براى پیشگیرى از طغیان غرائز مخصوصا غریزه جنسى در میان نباشد، سراسر زوایاى حیات پر از فساد گشته، و گور انسان با دست خودش کنده خواهد شد، و طلیعه این حادثه تلخ هم تاکنون در جامعه غرب و ودفروشان و تقلیدچیان شرق آشکار گشته.

جامعه غربى که از چشمه وجود فروید، در کایم، داروین، و یهودیان دیگرى که تئورى‏هاى پوک و ویران‏کننده شرف و غیرت را در لباس علم ارائه کرده‏اند، سیراب میشود، در برابر هیچیک از آلودگیها، از قبیل زنا بانواعش، ربا، مشروبخوارى، دزدى، همجنس‏بازى، قمار، قتل، غارت، پیمان‏شکنى و ... نیروى خود نگهدارى ندارد، بهمین خاطر طبق پیشگوئیهاى قرآن طولى نمیکشد که با تمدنش از درون منفجر شده و فاجعه عظیمى ببار خواهد آورد.

ولى هنوز در بین بسیارى از مسلمانان، آنان که آراسته به حقایق مکتب اللّه‏اند، و فرمانبر قواعد و اوامر الهى، پاکانى یافت میشوند که با فراهم بودن انواع وسائل گناه و طغیان، و آنچه تحریک شهوت میکند، و با لذت جنسى و جسمى سر و کار دارد، دست به هیچ گناهى نزده، بلکه وجودشان براى بسیارى از مردم مانع در افتادن آنان به گندناب سقوط، و لجنزار گناه است.

اینان کسانى هستند، که با پیروى از دستورات سعادت‏آفرین اسلام مخصوصا روزه با شرایط و قیوداتى که قرآن و سنت در کنارش بیان میدارد، غرائز و شهوات را در زیر فرمان خدا برده، و با تکیه بر اراده استوارشان که ریشه از ایمان به خدا و روز جزا میگیرد، در برابر معاصى از خویشتن‏دارى برخوردارند.

آرى روزه عامل مهمى است که در فرونشاندن طغیانهاى نفسى سخت مؤثر است، و چنانچه قرآن مجید میفرماید، اجراى روزه در انسان ایجاد نیروى خود نگهدارى کرده، و بى‏تردید مردمیکه به کسب این نیرو برخاسته، براحتى میتوانند با عوامل گناه مبارزه کرده و در این میدان صد در صد پیروز شوند، و خویش را از تسلط فساد و پلیدى حفظ کنند. یکبار دیگر در آیه بنگرید که خداى عزیز میفرماید: روزه بر شما واجب است، چنانچه بر پیشینیان واجب بوده و اجراى این فرمان در نفس شما نیروى خویشتن‏دارى و خود نگهدارى میآفریند. لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ*.

میدان عمل‏

میتوان گفت: آبادى دنیا بسته به برنامه‏هاى مثبتى است که از انسان سرمیزند. و هرچه میدان عمل، و فعالیت و کار، در گردونه‏هاى نقشه‏هاى سازنده، بیشتر باشد، بهره فراوانترى نصیب انسان میگردد.

پیامبر بزرگ (ص) از تنبل و تن‏پرور، و عافیت طلب سخت بیزار بود، و اجازه نمیداد، به مردمیکه نیروى فعالیت دارند کمک مالى شود، او با دستورات ریشه‏دارش ریشه تکدى را نابود کرد، و مسلمانان را بخاطر بدست آوردن اقتصاد مستقل تشویق بکار فرمود.

اسلام از اقتصاد وابسته سخت نفرت دارد، اسلام کشور مصرف کننده را ذلیل میداند، و مملکت مونتاژکننده را بى‏قدر و قیمت میشناسد.

اسلام از استراحت زیاد مردم، و پرخورى و پرخوابى و تمام عوامل سازنده تنبلى بیزار است، و بیکاران را دشمن ملک و ملت شناخته و خودش دشمن بزرگ بیکاران است.

اسلام از انسان دو نوع کار میخواهد، و دو شکل فعالیت توقع دارد، و سلامت و سعادت جامعه را در پرتو اجراى هر دو برنامه میداند:

1- کوشش براى آبادى دنیا

2- فعالیت براى عمران جهان دیگر

از قسمت اول تعبیر بفعالیت مادى و اقتصادى میکند، و از بخش دوم بکوشش عبادى نسبت به مردمیکه تمام همت خویش را صرف برنامه‏هاى مادى میکنند بغض دارد، بخاطر اینکه این دسته آخرت خویش را به باد میدهند، و در برابر مردمیکه از فعالیت اقتصادى دست کشیده، یکپارچه به عبادت مشغولند اظهار عداوت میکند، زیرا این دسته به سهم دنیاى خویش ضربه میزنند.

اسلام اصولا فعالیت مادى و معنوى منطبق بر اصول الهى را عبادت میداند، و براى کمترین کوشش انسان در هر دو میدان اجر و ثواب قائل است.

بدون شک زنده نگاه‏داشتن اراده قلب، و با نشاط نگاهداشتن جسم و اعضاء و جوارحش احتیاج به تمرین و جهاد و مبازه با عوامل سستى و تنبلى دارد، و بدون ریاضت و زحمت، و مبارزه و جنگ با موانعه، انسان بر غلطک عمل مثبت چه در جهت مادى، چه در زاویه معنوى قرار نمیگیرد.

به حقیقت در این میدان روزه بهترین نیرو به انسان بخشیده، و توان آدمى را براى فعالیت قوت میدهد.

بازیافت سلامتى بدن در سایه روزه، چشیدن سختى گرسنگى و تشنگى، تحمل گرماى شدید و سرماى طاقت‏فرسا، نگهدارى اعضاء و جوارح از گناه بهنگام روزه داشتن، جدا ماده سستى و تنبلى را در انسان کشته و از آدمى یک عنصر فعال و ارزنده میسازد. و براى اینکه بدایند ریاضت موافق با قانون چه اثرات مطلوبى در وجود انسان بجا میگذارد، بقسمتى از نامه 44 نهج البلاغه، که خطاب على علیه السلام باستاندارش عثمان بن حنیف انصارى است اشاره میشود هان اى پسر حنیف مرا نیافریده‏اند که خود را بغذاى چرب و نرم عادت دهم، و بخاطر آن از نیکبختى باز مانم اینگونه برنامه کار چهار پا و حیوانى است که اندیشه‏اش جز علف چیزى نیست، و برنامه گاو خرها شده است که خاک و خاشاک را براى پر کردن شکم بهم میزند، شکنبه را از علف پر میکند، و نسبت به آنچه برایش در نظر دارند که عبادت از بار کشیدن است، غافل است.

من براى بیکارى و تن پرورى و سستى و بهدر دادن عمر آفریده نشده‏ام، ممکن است کسى در بین شما بگوید: اگر خوراک و پوشاک پسر ابوطالب این است، اینگونه خوراک که جز ضعف و سستى حاصلى ندارد، مگر دو لقمه نان جوین خشک، چند عدد خرما، مقدارى نمک، یا اندکى سرکه چه اندازه نیرو میدهد ولى به تو بگویم: که درخت جنگلى و بیابانى با اینکه کم آب میخورد، و کسى بآن رسیدگى نمیکند چوبش سخت‏تر و استوارتر است، اما درختهاى ناز پرورده پوششش نازکتر و بنیانش سست‏تر است ولى گیاهان دشتى شعله آتشش افروخته‏تر و خاموشیش دیرتر است. «3»

آرى باعتقاد مولاى پرهیزکاران، و سرور خویشتن‏داران، و بزرگ نیرومندان، انسان تمرین‏ دیده و رنج تشنگى و گرسنگى چشیده، و روى خاک بیابان و سنگلاخ خفته، با آدم ناز پرورده، و در دریاى عیش و نوش و شکم‏چرانى و شهوت‏پرستى غرق شده خط مشترکى نداشته، و بى‏تردید تمرین دیده و در میدان عمل پیروز است، و تن‏پرور سست مغلوب و ورشکسته،.

سعدى در گلستان میگوید: دو درویش خراسانى را به جرم جاسوسى بزندان بردند، پى از یکهفته بیگناهى هر دو ثابت شد، چون در زندان را گشودند آنرا که فربه بده مرده یافتند، و دیگرى را که لاغر بود زنده دیدند سبب پرسیدند، درویش لاغر و نحیف گفت: دوست من آدمى بود پرخور، تحمل گرسنگى و تشنگى نداشت مرد، ولى من انسانى هستم ریاضت دیده، و رنج گرسنگى و تشنگى برده، نبود غذا و نرسیدن آب چندان به من اثر نکرد بهمین خاطر با مرگ به مبارزه بودم تا این ساعت که مرا آزاد میکنید.

خلاصه در بدست آوردن فضائل انسانى، پیاده کردن برنامه‏هاى مادى و معنوى، و قرار گرفتن در میدان عمل و عبادت نیروى مقاومت در برابر حوادث و موانع لازم است، و قسمتى از این نیرو را بنا بحکم قرآن باید از راه روزه بدست آورد، وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ‏ «4». از روزه و نماز کمک بخواهید، و کمک خواستن از این دو فرمان باور نکردنى است مگر براى آنانکه دلى پر از خشوع در گرو عشق حق دارند.

ارزش روزه و روزه‏دار

با توجه به انیکه روزه با بسیارى از برنامه‏هاى مثبت و سازنده پیوند دارد، بى‏فایده نیست که برادران و خواهران، از ارزش روزه و روزه‏دار آگاه شده، ایمان آنان و عشق و محبتشان باین فرمان کم‏نظیر الهى بیش از پیش گردد.

کلمه رمضان از لغت رمض گرفته شده، و دانایان لغت رمض را به دو گونه توجیه توجیه کرده‏اند.

1- تابش نور خورشید، با حرارت هرچه تمامتر بر ریگ و سنگ.

2- باریدن باران شدید در اوخر پائیز.

اگر رمضان بمعناى اول باشد، باید گفت: روزه واقعیتى است که هم‏چون حرارت شدید مفاسد و پلیدیها، و تجاوزات و طغیانهاى غرائز را مسیوزاند، و آدمى را به میدان پاکى نزدیک میکند.

و اگر به معناى دوم باشد باید گفت: روزه هم‏چون بارانى که طبیعت را شستشو میدهد، روان انسان را از آلودگى پاک کرده، و بآدمى نیروى مقاومت داده، و جسم را از خطرات رسوبات غذائى به سنگر امان میبرد و به همین معنا روایتى از رهبر اسلام (ص) رسیده آنجا که فرموده‏اند.

ارمض اللّه فیه ذنوب المؤمنین، رمضان زمانى است که خداوند بخاطر عمل روزه مردم مؤمن را شستشو داده و پاک میکند.

1- خیل صائم: اسبانى که از خوردن باز ایستاده‏اند.

2- رجل صائم: انسانى که از خوردن و آشامیدن و حرکت و گفتن خوددارى کرده.

صوم رمضان یعنى، خوددارى کردن از آنچه شرع و مکتب اللّه اجازه نداده و بى‏تردید گروه خوددارى در پیشگاه الهى، بخاطر اجراى فرمان دوست از اعتبار خاصى برخوردارند، و نزد پروردگار و وجدان خویش رو سپیدند.

على علیه السلام میفرماید: بهنگامیکه آدم بزمین آمد، تابش خورشید چهره دل آرایش را تیره کرد، آدم از این پیش آمد، دلگیر بود، جبرئیل بر او نازل شد و بحضرتش گفت:

میل دارى رویت سپید گردد، گفت آرى، عرضه داشت: روز سیزده و چهارده و پانزدهم ماه را روزه بگیر هر روزیکه روزه گرفت یک سوم کبودى پوست از بین رفت و به روز سوّم تمام چهره سپید شد، اگر در این روایت جاى تاؤیل باشد باید گفت روزه عامل بدست آوردن آبرو و اعتبار در پیشگاه خداست.

رمضان زمانیست که ابتدایش رحمت، و دهه دومش زمان غرق شدن در رحمت و عاقبتش آزادى از آتش جهنم است، این آزادى از عذاب آخرت، عکس‏العمل آزادى انسان از سوء خلق، طغیان غرائز و شهوات و بد کردارى بوسیله روزه ماه رمضان است، روزه‏اى که همراه با شرایط انجام گرفته باشد.

پیامبر عزیز در خطبه جمعه آخر شعبان، در توضیح برنامه‏هاى رمضان چنین فرمودند: ماهى بر سر شما سایه میافکند، که در ظرف آن لیلة القدر دارد، شب قدرى که از هزار ماه با ارزشتر است.

خداى بزرگ روزه این ماه را بر شما واجب نموده، و یک نماز مستحب را در شب آن مساوى با هفتاد نماز در شبهاى دیگر قرار داده، آنکس که در این ماه بکار نیکى دست بزند و برنامه خدا پسندانه‏اى انجام دهد ثوابش برابر با واجبى از واجبات خداست، و هر کس عمل واجبى انجام دهد. اجرش باندازه هفتاد واجب در وقت دیگر است.

آرى اى مردم، رمضان ماه استقامت، و فراهم آوردن نیرو است، و مزد مردم با استقامت و نیرومند بهشت است‏ «5».

رمضان ماه مساوات است، ماهیکه باید ثروتمندان مادى و معنوى به تمام کمبودهاى مردم تهیدست رسیدگى کنند، و دردهاى معنوى و اقتصادى را در درمان نمایند، در این ماه نباید گروهى سیر و دسته‏اى گرسنه باشند، عده‏اى غرق در هدایت، و قشرى گرفتار ضلالت، در این ماه است که خداوند روزى بندگان فرمانبر را زیاد میکند، و این مسئله واقعیتى است که قرآن از آن خبر داده «آنگاه که مردم خویشتن‏دارى بدست آرند، و از گناه و نافرمانى بپرهیزند، تمام درهاى برکات آسمان و زمین را برویشان میگشائیم» «6».

رهبر اسلام ص میفرماید: در رمضان چهار برنامه از خداوند بخواهید، دو برنامه براى جلب عنایت حق، و دو برنامه‏هائیکه از آن بى‏نیاز نیستید، اما دو برنامه اول یکى قرار گرفتن در حصار توحید و دور شدن از شرک و دوم بازگشت از گناه و ورود بحوزه توبه، و دو برنامه‏اى که از آن بى‏نیاز نیستید، یکى طلب بهشت، و دیگر آزادى از آتش جهنم.

پیامبر عزیز میفرمود: هر آنکس که ماه رمضان را درک کند، و خود را در مسیر آمرزش حق قرار ندهد، در کدام زمان میخواهد به جبران کمبودها برخیزد.!

و نیز فرمود: اگر خداوند بآسمانها و زمین در چنان زمانى اجازه سخن گفتن دهد. به تمام روزه‏داران میگفتند برنامه شما به بهشت منتهى میگردد، و باز فرمودند: براى بهشت درى است به نام ریان و آن اختصاص بروزه‏داران دارد، آخرین روزه‏دارى که از آن وارد شود بسته میگردد.

پیامبر بزرگ میفرمود: روزه‏دار اگر غیبت نکند، و بخوابد، خوابش عبادت است.

رسول گرامى صلى اله علیه و آله بمردم فرمود: طرحى را به شما بیاموزم که انجامش شیطان را از شما دور خواهد کرد به دورى بین مشرق و مغرب پاسخ گفتند آرى فرمودند: روزه رویش را سیاه میکند، دستگیرى از تهیدستان پشتش را میشکند، دوستى در راه خدا، و تحمل رنج عمل شایسته ریشه‏اش را میکند و توبه و بازگشت بحق رگ و پى او را جدا میکند براى هر چیزى زکاتى است و زکات بدن روزه است.

پیشوارى اسلام فرمود: به هنگام رمضان در تابستان چون رنج تشنگى بانسان روى آورد، خداوند هزار ملک را مأمور آدمى میکند تا بهشت و نعمت الهى را باو بشارت دهند و او را نوازش کنند و چون افطار گردد خطاب میرسد چه بوى خوشى دارى، سپس بملائکه میفرماید: شاهد باشید مغفرتم را نصیبش کردم.

و نیز فرمود: آنکس که از روى ایمان و عشق به خدا روزه بگیرد و حسابگر باشد و گوش و چشم و زبان را از گناه بازدارد، در حوزه رحمت گذشته و آینده الهى قرار گیرد، و اجر ثابت قدمان نصیبش میشود «7».

امیر المؤمنین علیه السلام میفرماید: روزه جسد خوددارى از غذاست ولى با اراده و اختیار خویش البته براى جلب مزد و فرار از عذاب، و روزه روان، خوددارى حواس پنجگانه است از گناه و پاک داشتن دل از تمام عوامل شر، و روزه دل نیکوتر است از روزه زبان و روزه زبان بهتر است از روزه شکم‏ «8».

از مجموع روایات استفاده میشود، که روزه عمل ساده‏اى نیست و تنها گرسنگى و تشنگى مایه بوجود آمدن حقیقت روزه نمیباشد، بلکه روزه بزرگترین میدان تمرین براى پاکسازى جسم از امراض گوناگون، و تزکیه روان از مفاسدا خلاقى، و منور کردن دل به نور خداست.

با چنین روزه‏اى روزى فراوان میگردد، و اجتماع سالم گشته و آدمى در پیشگاه حق کسب آبرو میکند، و در جهان بعد از بهشت بهره‏مند شده، و از عذاب جهنم دور خواهد ماند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- این تقسیم از روایت مشهورى که، کتب مهم روایتى از قول رهبر اسلام نقل کرده‏اند استفاده شده، آنجا که پیامبر بزرگ فرموده: پایدارى در سه جا براى مسلمان ضرورى است: در برابر مصیبت، در مقابل گناه، بهنگام روبرو شدن با عبادت، آرى اگر این سه نوع مبارزه نبود، امر باستقامت و صبر مفهومى نداشت چون صبر در قرآن و روایت اکثر در برابر جنگ و جهاد استعمال شده.

(2)- صوموا تصحوا

(3)- نهج البلاغه ابن میثم ج 5 ص 100

(4)- البقره 40

(5)- سفینة البحار ج 2 ص 67

(6)- الاعراف 96

(7)- روایات نقل شده بیشترش در ج 2 سفینة البحار باب صوم است.

(8)- غرر الحکم ص 460