گرچه تمام عبادات و هر عملى که با نیت خالص و به قصد قربت به درگاه الهى انجام پذیرد مایه جلب رحمت الهى است و انسان را در دامان پر مهر و عطوفت و رحمت و نعمت ربوبى قرار مى‏دهد و حیات بشر را به نور معرفت روشن مى‏سازد، اما بعضى از عبادات در کلام گهربار ائمه اطهار علیهم السلام به صورتى ویژه مایه جلب رحمت الهى شمرده شده‏اند.

ذکر تمام عبادات در این مختصر نمى‏گنجد و درک حقیقت آنها و دست یافتن به تمام زوایاى عبادات امکان‏پذیر نیست، اما به مقتضاى این نوشتار به عبادت پر ارزش روزه که مورد عنایت خاص اهل بیت علیهم السلام به عنوان عبادتى براى رسیدن به رحمت الهى و نشستن بر سر سفره پر نعمت حضرت حق اشاره مى‏شود.

امتیاز روزه در این بحث از میان تمام عبادات به اعتبار دو حقیقت است:

1- روزه عبادتى است که نه تنها براى امت حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله بلکه براى امم سابقه نیز سبب جلب رحمت بوده و عبادتى خاص براى پرستش حضرت حق شمرده شده است.

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ‏ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‏ «1».

اى اهل ایمان! روزه بر شما مقرّر و لازم شده، همانگونه که بر پیشینیان شما مقرّر و لازم شد، تا پرهیزکار شوید.

شواهد تاریخى فراوانى بر این مطلب وجود دارد که در منابع مذاهب دیگر- حتى بعد از تحریف- آمده است.

از تورات و انجیل فعلى چنین برمى‏آید که روزه در میان یهود و نصارى بوده و اقوام و ملل دیگر هنگامى که با غم و اندوه مواجه مى‏شدند روزه مى‏گرفتند و قوم یهود به هنگام توبه و طلب خشنودى خداوند روزه مى‏گرفتند «2».

از بخشى از تورات چنین برمى‏آید که موسى علیه السلام چهل روز روزه داشته است‏ «3».

حضرت مسیح‏ «4» و حواریون مسیح‏ «5» نیز چنانکه از انجیل استفاده مى‏شود روزه مى‏گرفتند.

2- از ماه رمضان در کلام گهربار ائمه اطهار علیهم السلام به عنوان ماه رحمت، ماهى که درهاى رحمت در آن باز مى‏شود و ... یاد شده است.

حضرت امام سجاد علیه السلام در هر روز از ماه مبارک رمضان این دعا را مى‏خواندند:

«اللّهُمَّ إِنَّ هذا شَهْرُ رَمَضَانَ وَهذا شَهرُ الصیامِ وَهذا شَهرُ الإنابَةِ وَهذا شَهْرُ التّوبَةِ وَهذا شَهْرُ المَغْفِرَةِ والرَّحْمَةِ» «6».

خدایا! این ماه، ماه رمضان است و این ماه، ماه روزه است و این ماه، ماه بازگشت است و این ماه، ماه توبه است و این ماه، ماه مغفرت و رحمت است.

حضرت امام باقر صلى الله علیه و آله مى‏فرمایند:

رسول خدا صلى الله علیه و آله هنگامى که به هلال ماه رمضان نظر مى‏انداختند صورت خود را به طرف قبله مى‏کردند و دعائى مى‏خواندند ... و بعد رو به سوى مردم مى‏کردند و مى‏فرمودند:

«یا مَعْشَرَ المُسلِمین! إذا طَلَعَ هِلالُ شَهْرِ رَمضانَ غُلّت مَرَدَةُ الشَیاطِین وَفُتِحَتْ أبوابُ الجِنان، وأبوابُ الرَّحْمَةِ ...» «7».

اى گروه مسلمانها! هنگامى که هلال ماه رمضان طلوع کند پیروان شیطان ها به غل و زنجیر کشیده مى‏شوند، و درهاى آسمان و بهشت‏ها و رحمت باز مى‏شود.

حضرت امام رضا علیه السلام مى‏فرمایند:

«... شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرُ البَرَکَةِ وَشَهْرُ الرّحْمَةِ» «8».

ماه رمضان، ماه برکت و ماه رحمت است.

خطبه معروف حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله در آخرین جمعه ماه شعبان نیز به این مطلب اشاره دارد که حضرت فرمودند:

«أیُّهَا النّاس! قَدْ أقْبَلَ إلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالبَرَکَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالمَغْفِرَةِ» «9».

اى مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوى شما روى کرده است.

در این بخش بعد از ذکر مقدمه‏اى به گوشه‏اى از حقیقت این عبادت پر برکت اشاره مى‏شود.

انواع نعمات الهى در دنیا

ما در طول حیات و زندگى بر پایه رحمت حق از دو نعمت برخورداریم:

1. نعمت‏ها و امدادهاى ویژه‏

یکى تفضلات خدا و امدادهاى غیبى اوست که ابتداءً به ما مى‏رسد و در ما زمینه به وجود آمدن رشد و کمال و طهارت و پاکى را فراهم مى‏آورد، به صورتى که ما با شوق و رغبت به سوى مؤدب شدن به آداب الهى و حقایق تربیتى و طهارت و پاکى به حرکت مى‏آییم.

قرآن مجید به این نوع نعمت در آیات کریمه‏اش اشاره مى‏کند:

... وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکى‏ مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ‏ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ «10».

و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، هرگز احدى از شما از عقاید باطل و اعمال و اخلاق ناپسند پاک نمى‏شد، ولى خدا هر که را بخواهد پاک مى‏کند؛ و خدا شنوا و داناست.

و نیز مى‏فرماید:

... وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلَّا قَلِیلًا «11».

... و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، یقیناً همه شما جز اندکى از شیطان پیروى مى‏کردید.

در رابطه با این واقعیت در فصول گذشته این نوشتار به طور گسترده مطالبى مورد بحث قرار گرفت.

2. نعمت‏هاى پاداشى‏

نوع دیگر از نعمت‏هاى الهى نعمت‏هایى است که مى‏توان با تکیه بر آیات و روایات از آنها به عنوان نعمت‏هاى پاداشى یاد کرد.

هنگامى که انسان گامى در راه خدا برمى‏دارد و به عبادتى برمى‏خیزد و گرهى از کار کسى مى‏گشاید و غمى از دلى برمى‏دارد و به مستمندى رسیدگى مى‏نماید و خدمتى به بندگان حق مى‏کند، مستحق پاداش الهى مى‏شود. یکى از پاداش‏هاى حضرت او در این دنیا فراهم نمودن زمینه فلاح و رستگارى است که برخى از آیات شریفه قرآن مجید به صراحت‏ در رابطه با این موضوع حقایقى را گوشزد مى‏نماید.

وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلِیمٌ‏ «12».

و هر کس به خدا ایمان بیاورد، خدا قلبش را به حقایق راهنمایى مى‏کند؛ و خدا به همه چیز داناست.

وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدىً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ‏ «13».

و کسانى که هدایت یافته‏اند خدا بر هدایتشان افزوده و پرهیزکارى و تقوایشان را به آنان عطا کرده است.

در زمینه تحقق نعمت‏هاى پاداشى براى نمونه لازم است به طور مفصل یکى از عبادات که انسان را جداً شایسته پاداش دنیایى و آخرتى مى‏نماید مورد بحث قرار گیرد و آن روزه است.

روزه یکى از نعمتهاى پاداشى‏

بى‏تردید راه تحصیل رحمت‏هاى ویژه حق، کسب لیاقت و ظرفیت و استحقاق و شایستگى است. هر چه لیاقت انسان بیشتر شود بهتر مى‏تواند کسب رحمت و فیض نماید.

ظرف‏هاى گوناگون را در نظر بگیرید که از اقیانوسى مواج آب برمى‏دارند، هر کدام وسعت و ظرفیتشان بیشتر باشد قدرت آب‏گیرى بیشترى دارند، انسان هم هر اندازه شایستگى و لیاقتش را با عبادت و بندگى خالصانه و عاشقانه و خدمت به بندگان حق بیشتر کند بیشتر از رحمت خدا و فیض حضرت او بهره‏مند مى‏شود.

از جمله کلیدهاى کسب لیاقت معنوى و ایجاد شایستگى بیشتر و ظرفیت گسترده‏تر، عبادت والا و با ارزشى چون روزه است که آثار و برکات گوناگون روحى و جسمى و دنیوى و آخرتى دارد.

کمترین سود این عبادت، صحت بدن و ایجاد توازن و تعادل جسمى و درمان برخى از بیمارى‏هاى بدنى است، چنانکه رسول بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله اعلام فرموده‏اند:

«صُومُوا تَصِحُّوا» «14».

روزه بگیرید تا تندرست و سالم شوید.

بسیارى از بیمارى‏ها یا زمینه‏هاى آنها با روزه و امساک از بین مى‏رود و برخى از پزشکان در این راه تجربه‏هاى سودمندى دارند و ده‏ها بیمارى بى‏درمان را از طریق امساک از خوردن و آشامیدن درمان کرده‏اند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بقره (2): 183.

(2)- قاموس کتاب مقدس: 427.

(3)- تورات: سفر تثنیه، فصل 9، شماره 9.

(4)- انجیل متى، باب 4، شماره 1 و 2.

(5)- انجیل لوقا، باب 5، شماره 33- 35.

(6)- الکافى: 4/ 75، حدیث 7.

(7)- الفقیه: 2/ 96، حدیث 1833؛ بحار الأنوار: 93/ 360، باب 46، حدیث 27.

(8)- بحار الأنوار: 93/ 241، باب 46.

(9)- الأمالى، شیخ صدوق: 93، المجلس العشرون، حدیث 4؛ بحار الأنوار: 93/ 356، باب 46، حدیث 25.

(10)- نور (24): 21.

(11)- نساء (4): 83.

(12)- تغابن (64): 11.

(13)- محمد (47): 17.

(14)- الدعوات: 76؛ بحار الأنوار: 93/ 255، باب 30، حدیث 33