1. فرارى دادن شیطان‏

روزى پیامبر بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله به اصحاب فرمود: آیا شما را از چیزى آگاه نکنم که اگر به آن عمل کنید شیطان از شما دور مى‏شود، چندانکه مشرق از مغرب دور است؟

یاران گفتند: آرى؛ حضرت فرمود:

«الصَّومُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ، وَالصَّدَقَةَ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ، وَالحُبُّ فِى اللَّهِ المُوازَرَةُ عَلى‏ العَمَلِ الصَّالِحِ یَقْطَعُ دَابِرَهُ، وَالاستِغفَارُ یَقطَعُ وَتِینَهُ، وَلِکُلِّ شَى‏ءٍ زَکَاةٌ وَزَکاةُ الأبدَانِ الصِّیَامُ» «1».

روزه روى شیطان را سیاه مى‏کند و صدقه پشت او را مى‏شکند و محبت در راه خدا و همیارى بر عمل صالح ریشه او را برمى‏کند و توبه و استغفار شاهرگش را مى‏زند و براى هر چیزى زکاتى است و زکات بدن‏ها روزه است.

اگر حضرت حق مردم را در قرآن مجید به دارالسلام دعوت کرده است، سلاح مبارزه با دشمن را نیز در اختیار آنان قرار داده است؛ امیرالمؤمنین على علیه السلام مى‏فرماید:

«إتَّخِذُوا التَّواضُعَ مَسلَحةً بَینَکُم وَبَینَ عَدُوِّکُم إبلِیسَ وَجُنُودهِ فَإنَّ لَهُ مِن کُلِّ أمَّةٍ جُنُوداً وَأعوَاناً وَرِجْلًا وَفُرسَاناً» «2».

تواضع و فروتنى را انبار اسلحه میان خود و دشمنتان ابلیس و سپاهیانش قرار دهید، زیرا او در هر امتى لشگریان و یاران و نیروهاى پیاده و سواره دارد.

تواضع و فروتنى میان برادران دینى، محیط جامعه را از آلودگى‏ حفاظت مى‏کند و زمینه گناهان اجتماعى نظیر درگیرى‏ها، کینه‏ها، بدبینى‏ها از بین مى‏رود و جاى رشد این میکروب‏ها نابود مى‏گردد، از این رو شیطان نمى‏تواند بذر گناه بپاشد و تخم نفاق بکارد.

2. پاسداشت معنویت جامعه‏

در ماه مبارک رمضان که نور معنویت و زمینه طهارت بیشتر است و اکثر مردم در مدار عبادت قرار دارند باید حرمت روزه‏داران پاس داشته شود.

اگر مسلمانى به سبب عذرى مانند بیمارى، مسافرت و یا عذر شرعى دیگرى از روزه ناتوان است، نباید در برابر دید دیگران بخورد و بیاشامد، مبادا میل آنان تحریک شود و انجام روزه براى آنان دشوار و سنگین آید.

طبق قانون الهى باید روزه‏خوارانى را که بى علت روزه‏خوارى مى‏کنند و سبب بى‏حرمتى به قانون خدا و ملت اسلام مى‏گردند دستگیر و مجازات نماید.

روزه خوارى علنى و همچنین هر گناهى که در دید مردم انجام شود آثار پلید و عواقب وخیمى دارد و باعث از بین رفتن ابهت و عظمتِ زشتى گناه مى‏گردد و دیگران که ایمانشان ضعیف است نیز تشویق مى‏شوند تا به دین خدا دهن‏کجى کنند و سبب سوء استفاده غیر مسلمانان و حتى دشمنان و منافقان مى‏شود و در نتیجه با جرأت بیشتر به نابودى و تحقیر شعائر اسلام اقدام مى‏کنند.

رسول خدا صلى الله علیه و آله درباره کسانى که علنى به انجام گناه اقدام مى‏کنند مى‏فرماید:

«کُلُّ أُمَّتى مُعافىً إلّاالْمُجاهِرینَ» «3».

همه امتم در معرض عفو و آمرزشند مگر آنانکه علنى به گناه مى‏پردازند.

تمام مردم براى حفظ معنویت و طهارت جامعه و سالم ماندن همه افراد لازم است به سوى خوبى‏ها بشتابند و یکدیگر را در برنامه‏هاى مثبت کمک دهند و نهالى در بوستان خیرات بکارند و لااقل اگر توفیق انجام خیرات ندارند زیان و شرّ نرسانند.

قرآن مجید مى‏فرماید:

... وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ... «4».

و یکدیگر را بر انجام کارهاى خیر و پرهیزکارى یارى نمایید و یکدیگر را بر گناه و تجاوز یارى ندهید.

3. زمینه‏ هاى جلب محبت حق‏

در فرصت معنوى ماه مبارک رمضان، زمینه‏هاى کسب محبت الهى فراهم است و بهره‏ورى از چنین فضاى معنوى و به کارگیرى جاذبه‏هاى محبت و رحمت حق به همت افراد بستگى دارد.

گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست.

بر اساس روایتى رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏فرماید:

خداى تعالى برخى حالت‏ها و کارها مانند: کم‏خورى و کم‏حرفى‏ و کم‏خوابى را دوست دارد و بعضى امور را مثل پرخورى، پرگویى و پرخوابى را دشمن دارد «5».

و نیز از آن حضرت روایت شده است:

منفورترین مردم نزد خدا کسى است که روز زیاد مى‏خوابد در حالى که شب نماز نخوانده است و کسى که زیاد مى‏خورد و هنگام خوردن نام خدا را بر زبان جارى نمى‏کند و سپاس و حق را به جاى نمى‏آورد «6».

و نیز آن حضرت فرمود:

«لَیسَ شَى‏ءٌ أبغَضَ إلَى اللَّهِ مِن بَطْنٍ مَلانَ» «7».

چیزى نزد خدا منفورتر و مغبوض‏تر از شکم پر نیست.

معمولًا در ماه مبارک رمضان توفیق توبه، تقوا، طهارت باطن، توکل، احسان به نیازمندان، عشق ورزى به اولیاى الهى، محبت به مردم، صبر و پایداراى در برابر گناه و تحمل مشقت در راه حق به خاطر روزه فراوان است و همه این موارد از عوامل کسب محبت خداست.

از طرفى خود روزه‏دارى و تحمل گرسنگى و تشنگى و پرهیز از محرمات و رعایت آداب معنوى روزه یک فریضه دینى به شمار مى‏رود و در حدیث معتبر و معروفى از حضرت امام صادق علیه السلام در باب فریضه آمده است که: حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: خداى متعال مى‏فرماید:

«مَا تَقَرَّبَ إلَىَّ عَبدٌ بِشَى‏ءٍ أحَبَّ إلَىَّ مِمَّا افتَرَضتُ عَلَیهِ» «8».

عبد با هیچ وسیله‏اى محبوب‏تر از آنچه بر او واجب کرده‏ام به من تقرب نیافته است.

بى‏جهت نیست که خدا فرشتگانى را به نوازش روزه‏دار مى‏گمارد، چنانکه حضرت امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

هر که براى خداى عزیز و جلیل، روزى را در شدّت گرما روزه بدارد و از پى آن دچار عطش و تشنگى زیاد گردد، خدا هزار فرشته بر او مى‏گمارد که دست نوازش بر رویش مى‏کشند و به او مژده و بشارت مى‏دهند تا هنگامى که افطار کند خداى تعالى به او مى‏فرماید:

«مَا أطیَبَ رِیحَکَ وَرَوحَکَ یَا مَلائِکَتى اشهَدُوا أنِّى قَد غَفَرتُ لَهُ» «9».

چه پاکیزه و خوشبوست بویت و رویت، اى فرشتگانم! گواه باشید که او را آمرزیدم.

بى‏سبب نیست که روزه‏دار هنگام وفات که به لقاى حق مى‏رسد خوشنود و شادمان مى‏شود، یعنى از حساس‏ترین لحظه‏هاى عمر در جهان و در آغاز ورود به عالم آخرت که دست از همه چیز این دنیا بریده است، همان لحظه‏اى که روزه‏خواران متکبر و گردنکشان و مستکبران با سخط و خشم و نفرت خدا روبرو مى‏شوند، با روزه‏دار با لطف و رحمت الهى برخوردار مى‏شود، امام صادق علیه السلام بر اساس روایتى مى‏فرماید:

«لِلصَّائِمِ فَرحَتانِ، فَرحَةٌ عِندَ إفطَارِهِ وَفَرحَةٌ عِندَ لِقَاءِ رَبِّهِ» «10».

براى روزه‏دار دو شادمانى وجود دارد: یکى خرسندى در هنگام افطارش و دیگر هنگام لقاى پروردگارش.

یقیناً پاداش آخرتى روزه، قابل مقایسه با تحمل سختى چند ساعت گرسنگى و تشنگى و خوددارى از شهوات و مفطرات روزه نیست و روزه در قیامت به فرموده پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله سپرى در برابر آتش دوزخ است:

«الصَّومُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» «11».

پاداش روزه بر پاداش سایر عبادت‏ها امتیازهایى دارد. چنانکه در حدیث قدسى آمده است:

«کُلُّ الحَسَنَةِ بِعَشْرِ أمثَالِهَا إلى‏ سَبعمِائَةِ ضِعفٍ إلّاالصّیَامَ فَإنَّهُ لِى وَأنَا أُجزَى بِهِ» «12».

هر کار خوبى پاداشش ده برابر و یا بیشتر تا هفتصد برابر است جز روزه، زیرا که روزه براى من است و من به آن پاداش مى‏دهم «یا» خود من پاداش آن هستم.

از طرفى روزه ماه مبارک رمضان مصداق صبر و استقامت است، روزه‏دار خود را براى حفظ ظاهر و باطن روزه‏اش ملزم مى‏داند که در برابر هر گناهى استقامت و پایدارى نماید، از خوردن و آشامیدن و شهوت‏رانى و نگاه به نامحرم و شنیدن غیبت و تهمت و یا انجام غیبت و تهمت و خلاصه در برابر هوا و هوس و دعوت شیطان پایدارى کند و به همین خاطر حضرت امام صادق علیه السلام در تفسیر و تأویل آیه شریفه:

... وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ... «13».

... از صبر و نماز در همه امور زندگى یارى جویید...

مى‏فرماید: مراد از صبر روزه است، هر گاه بلا و سختى دامنگیر مردى شد روزه بگیرد، زیرا خداى عزّ و جلّ مى‏فرماید: و از صبر مدد بخواهید، یعنى از روزه.

و از طرفى خداوند سبحان پاداش صابران را بى‏حساب عنایت مى‏کند:

... إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ‏ «14».

... فقط شکیبایان پاداششان را کامل و بدون حساب دریافت خواهند کرد.

تفضل و احسان آخرتى حق و پاداش‏هاى فراوان خداى مهربان بى‏شمار است، به عنوان نمونه در ماه مبارک رمضان خواب روزه‏داران‏ عبادت و نفس زدن آنان عین تسبیح و ذکر خداست.

با این که همه وجودمان از اوست و هستى ما در سیطره مالکیت و قدرت اوست و توفیق روزه گرفتن ما نیز از جانب اوست و از این جهت نباید شایسته مزد و پاداشى باشیم، ولى بزرگوارى حق گویا ما را مستقل به حساب آورده و طرف حساب خود قرار داده است که اگر کار مثبتى انجام دهیم حتماً شایسته مزد و پاداشیم.

کرم و عنایت او تا کجاست که براى هر بار نفس کشیدن روزه‏دار و هر لحظه خواب او و حضورش در مساجد و محافل دینى و ... پاداش قرار داده است.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله درباره پاداش اهل ایمان مى‏فرماید:

شایسته و سزاوار است که خداى عزیز و جلیل در پاداش گرایش به پیامبر، در روز قیامت شما را نزد او در بهشتى قرار دهد که داراى نعمت‏هایى است که تاکنون هیچ چشمى ندیده و هیچ گوشى نشنیده و به قلب بشرى خطور نکرده است.

«وَفِیهَا مَا لَاعَینٌ رَأتْ وَلَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَلَا خَطَرَ عَلى‏ قَلْبِ بَشَرٍ» «15».

آن حضرت درباره پاداش روزه داران ماه رجب فرموده است:

«مَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ أربَعَةَ عَشَرَ یَوماً أعطَاهُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الثَّوَابِ مَا لَا عَینٌ رَأت وَلَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَلَا خَطَرَ عَلى‏ قَلبِ بَشَرٍ مِن قُصُورِ الجِنَانِ الَّتى بُنِیَت بِالدُّرّ وَالیَاقُوت» «16».

هر که از ماه رجب چهارده روز را روزه بگیرد خداى عزیز و جلیل از بهشت هایى که با درّ و یاقوت ساخته شده پاداشى به او عنایت مى‏کند که نه چشمى دیده و نه گوشى شنیده و نه بر دل بشرى خطور کرده است.

اگر بنا شود کسانى را که رنج تکلیف کشیده و به زحمت افتاده‏اند و خدا را عبادت نموده و به طاعت او تن داده‏اند هم‏ردیف افراد راحت‏طلب و معصیت‏کار قرار دهند و هر دو گروه را به بهشت ببرند هم با عدالت حق ناسازگار است و هم با حکمت او و براى اعتراض آن بندگانى که با سختى و مشقت اوامر خدا را اطاعت کردند و در برابر لذّت گناه دندان بر جگر نهادند و خویشتن‏دارى کردند، زمینه‏اى فراهم مى‏شود.

بى‏تردید برخورد حق با بندگانش بر پایه عدل و حق است و با زجر کشیدگان و روزه‏داران، بسان افراد بوالهوس و خوش‏گذران رفتار نمى‏کند.

پاداش روزه مستحبى‏

در ماه مبارک رمضان واجب است همه مکلفان و عباد حق روزه بگیرند، ولى این برنامه سازنده منحصر به ماه رمضان نیست، بلکه در غیر ماه رمضان هم روزه‏اش سازنده روح و مؤدّب کننده انسان به آداب الهى است و از ثواب و پاداش فراوان نصیب دارد.

روزه‏هاى ماه رجب و شعبان و اول و سط و آخر هر ماه که مؤمنان به آن دعوت شده‏اند هم چون روزه ماه رمضان داراى آثار پرارزش دنیایى‏ و آخرتى است.

رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏فرماید:

«مَن صَامَ یَوماً تَطَوُّعاً فَلَو أُعطِىَ مِل‏ءَ الأَرضِ ذَهَباً مَا وُفِّىَ أجرُهُ دُونَ یَوْمِ الحِسَابِ» «17».

هر که داوطلبانه یک روزه مستحبى بگیرد، اگر به اندازه پر بودن زمین، طلا به او داده شود، پاداشش را کامل دریافت نکرده است و فقط در روز حساب پاداش کاملش را دریافت مى‏کند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«إیَّاکُم وَالکَسَلَ إنَّ رَبَّکَ رَحیمٌ یَشکُرُ القَلِیلَ، إنَّ الرَّجُلَ ... لَیَصُومُ الیَومَ تَطَوُّعاً یُرِیدُ بِهِ وَجهَ اللَّهِ تَعَالى فَیُدْخِلُهُ بِهِ الجَنَّةَ» «18».

از کاهلى و تنبلى دورى کنید، زیرا پروردگار شما مهربان است، او به عمل اندک پاداش بسیار مى‏دهد، آدمى ... یک روز براى رضاى خداى تعالى دوطلبانه روزه مى‏گیرد و خدا به سبب آن او را به بهشت مى‏برد.

امور مستحبه در مقایسه با واجبات این امتیاز را دارد که خالصانه‏تر و فقط براى خوشنودى خدا و انجام شکرگذارى است نه به طمع بهشت و ترس از دوزخ، زیرا عبد مى‏داند که ترک عبادت مستحب عذاب و عقابى ندارد.

روزه‏هاى دشوار 

بدیهى است روزه انواعى دارد: واجب و مستحب، روزه در روزهاى طولانى و گرم، روزه در روزهاى کوتاه و خنک و مسلم است که روزه‏هاى دشوار، ارزشمندتر و پرثواب‏تر است، هر که بامش بیش برفش بیشتر.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى‏فرماید:

«أفضَلُ الأعمَالِ أحمَزُهَا» «19».

برترین کارها دشوارترین آنهاست.

حضرت امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

«أفضَلُ الجِهَادِ الصَّومُ فِى الحَرِّ» «20».

برترین جهاد و کوشش، روزه‏دارى در هواى گرم است.

تفضل و لطف پروردگار تا آنجاست که هم خودش توفیق عبادت مى‏دهد و هم به بهترین صورت نوازش مى ‏نماید و هم بیشترین پاداش‏ها را مى‏بخشد.

در روایتى بسیار دل‏نشین و تشویق کننده از حضرت صادق علیه السلام مى‏خوانیم:

«مَن صَامَ للَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَوماً فِى شِدَّةِ الحَرِّ فَأصَابَهُ ظَمأٌ وَکَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ ألفَ مَلَکٍ یَمسَحُونَ وَجهَهُ وَیُبَشِّرُونَهُ، حَتّى‏ إذَا أفطَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: مَا أطیَبَ رِیحَکَ وَرَوحَکَ، مَلَائِکَتِى اشَهدُوا أنّى قَد غَفَرتُ لَهُ» «21».

هر که در روز بسیار گرم براى خداى عزیز و جلیل روزه بگیرد و دچار تشنگى شود خداى عزیز و جلیل بر او هزار فرشته بگمارد که بر چهره‏اش دست نوازش کشند و بشارت و مژده‏اش دهند تا هنگامى که افطار کند، خدا مى‏فرماید: چه خوش است بوى تو و روح تو، اى فرشتگان من! گواه باشید که او را آمرزیدم.

در عصر جاهلیت هنگام ورود به خانه یا اطاق یا هر مکان دیگر، اگر سقف درگاه به اندازه لازم بلند نبود، آن چنان اسیر نخوت و تکبر بودند که حاضر نمى‏شدند اندکى سرفرود آورند تا بتوانند عبور کنند، ولى در سایه توفیق حق و نبوت پیامبر صلى الله علیه و آله با همین ورزش‏هاى عبادى و همین روزه و نماز چنان خود ساخته و ملکوتى و متواضع شدند که هنگام حفر خندق براى پیشگیرى از هجوم احزاب با زبان روزه سنگ بر شکم مى‏بستند تا گرسنگى و تشنگى راحت‏تر تحمل شود و با تلاشى شگفت به کندن خندق مى ‏پرداختند.

هر چه عبادت دشوارتر باشد تأثیرش در ایجاد روحیه انقیاد و تسلیم و تعبد و بندگى در برابر پروردگار بیشتر است.

محبوبیت روزه داران‏

برترین مرحله سعادت و عالى‏ ترین مرتبه خوشبختى براى عبد مؤمن آن است که حضرت حق او را بپذیرد و مورد محبت قرار دهد. روزه روزنه‏اى است به حصنِ حصین محبوبان حق که در آن حصن روزه ‏داران بهره‏ مند از عنایات ویژه حق‏ اند.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله مى‏فرماید:

«إنَّ اللَّهَ تَعالى‏ وَکَّلَ مَلَائِکَةً بِالدُّعَاءِ لِلصّائِمینَ» «22».

بى‏تردید خداى تعالى فرشتگانى را به کار دعا براى روزه‏ داران گماشته است.

از طرف دیگر آن حضرت مى ‏فرماید:

جبرئیل از پروردگار خبر داد که حضرت حق مى ‏فرماید: چنین نیست که فرشتگانم را به دعا براى کسى مأمور کنم ولى دعایشان را در حق آن عبد مستجاب نگردانم‏ «23».

و نیز پیامبر حق صلى الله علیه و آله با سوگند و تأکید مى‏فرماید:

«وَالَّذى نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصّائِمِ عِنْدَ اللَّهِ أطیَبُ مِن رِیحِ‏ المِسکِ» «24».

به آن خدایى که جان محمد صلى الله علیه و آله به دست اوست سوگند، تغییر بوى دهان روزه‏ دار نزد خدا از بوى مشک خوشبوتر است.

آیه شریفه صوم در قرآن مجید «25» روزه را سبب پیدایش روح تقوا مى ‏داند و از طرف دیگر مى ‏فرماید:

... فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ‏ «26».

پس بى ‏تردید خدا پرهیزکاران را دوست دارد.

فضیلت روزه‏داران‏

خداى تعالى سکوهایى براى پرواز معنوى و رسیدن به مقام قرب خود قرار داده است، زیرا با آلودگى نمى ‏توان در جوار پاکان قرار گرفت.

روزه واقعى باطن را تطهیر مى ‏کند تا قدرت بهره‏گیرى از رحمت‏هاى حق و حالات معنوى را به دست آورد، وقتى روزه ‏دار براى خدا از خواهش نفسانى خویش دست کشید و دل به حق داد و پیرو فرمان او شد، خداى مهربان نیز بیشتر نوازشش مى ‏کند.

امام امیرالمؤمنین علیه السلام مى ‏فرماید:

«نَومُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ، وَصَمتُهُ تَسبِیحٌ، وَدُعَاؤهُ مُستَجَابٌ، وَعَمَلُهُ مُضَاعَفٌ، إنَّ لِلصائِمِ عِندَ إفطَارِهِ دَعوَةً لا تُرَدُّ» «27».

خواب روزه‏ دار عبادت و سکوتش تسبیح و دعایش مستجاب و عملش دو برابر است، بى ‏تردید براى روزه‏دار هنگام افطارش دعایش مستجاب است.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود:

«إنَّ لِلجَنَّةِ بَاباً یُدعَى الرَّیَّانَ، لَا یَدخُلُ مِنهُ إلّاالصَّائِمُونَ» «28».

براى بهشت درب ویژه‏اى است به نام ریّان که هیچ کس جز روزه‏داران از آن وارد نمى‏شود.

فرزانگى لقمان حکیم‏

به حضرت لقمان در حالى که به نصیحت مردم با سخنانى استوار و حکیمانه مشغول بود گفتند: مگر تو برده فلان خاندان نیستى؟ پاسخ داد: چرا.

پرسیدند: از چه راهى به این مقام که مى‏بینیم رسیدى و به اسرار زیادى واقف شدى و اسرار فراوانى را درک مى‏ کنى؟

گفت: از طریق راست گویى و امانت‏دارى و فروگذاشتن آنچه سودى براى من نداشت و مربوط به من نبود و فرو گذاشتن چشم از نامحرم و حفظ زبان از حرام و خویشتن‏دارى در مورد خورد و خوراکم، پس هرکه در رعایت این امور کمتر از این باشد از من پست‏تر است و هر که بیش از این رعایت کند از من فراتر است و هر که به این موارد عمل کند همتا و مانند من است‏.

یکى از بزرگان مى‏گوید: خداى سبحان راه رسیدن به حکمت عبادات و اسرار جهان را فراسوى بندگان خود و سالکان الى اللَّه نصب کرده است و نیز راه‏هاى رسیدن به این امور را یکى پس از دیگرى به ما آموخته است، به طور مثال: انسان در ماه مبارک رمضان احساس عظمت روحى و معنوى مى ‏کند و به خود مى‏گوید: من بزرگ‏تر از آن هستم که آلوده شوم و تن به گناه دهم، یافتن این بزرگى بر اثر روزه است و از مقدمات اولیّه روزه دارى امساک و کم خورى است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- الکافى: 4/ 62، باب ما جاء فى فضل الصوم، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 10/ 395، باب 1، حدیث 13674.

(2)- نهج البلاغة: 287، خطبه 192؛ بحار الأنوار: 14/ 467، حدیث 37.

(3)- کنز العمال: 4/ 239، حدیث 10337.

(4)- مائده (5): 2.

(5)- تنبیه الخواطر: 2/ 213.

(6)- کنز العمال: حدیث 21431.

(7)- عیون أخبار الرضا علیه السلام: 2/ 36،، باب 31، حدیث 89؛ بحار الأنوار: 63/ 333، باب 5، حدیث 14.

(8)- الکافى: 2/ 352، باب من آذى المسلمین، حدیث 7؛ بحار الأنوار: 72/ 155، باب 57، حدیث 25.

(9)- الکافى: 4/ 46، باب ما جاء فى فضل الصوم، حدیث 8؛ وسائل الشیعة: 10/ 409، باب 3، حدیث 13719.

(10)- الکافى: 4/ 65، باب ما جاء فى فضل الصوم، حدیث 15؛ وسائل الشیعة: 10/ 397، باب 1، حدیث 13678.

(11)- من لا یحضره الفقیه: 2/ 74، باب فضل الصیام، حدیث 1871؛ محجة البیضاء: 2/ 123 کتاب أسرار الصیام.

(12)- المستدرک: 7/ 503، باب 1، حدیث 8747.

(13)- بقره (2): 45.

(14)- زمر (39): 10.

(15)- من لایحضره الفقیه: 1/ 295، باب الأذان والإقامة، حدیث 905.

(16)- الأمالى، شیخ صدوق: 536، المجلس الثمانون؛ بحار الأنوار: 8/ 170، باب 23، حدیث 113. (17)- معانى الأخبار: 409، حدیث 91؛ بحار الأنوار: 93/ 252، باب 30، حدیث 18.

(18)- ثواب الأعمال: 39؛ وسائل الشیعة: 1/ 115، باب 28، حدیث 289.

(19)- مفتاح الفلاح: 45؛ بحار الأنوار: 67/ 191، باب 53.

(20)- بحار الأنوار: 93/ 256، باب 30، حدیث 38؛ المستدرک: 7/ 504، باب 2، حدیث 8754.

(21)- الکافى: 4/ 65، باب ما جاء فى فضل الصوم، حدیث 17؛ وسائل الشیعة: 10/ 409، باب 3، حدیث 13719.

(22)- الکافى: 4/ 64، باب ما جاء فى فصل الصوم، حدیث 11؛ المحاسن: 1/ 72، باب 122 حدیث 149؛ بحار الأنوار: 93/ 253، باب 30، حدیث 26.

(23)- محجة البیضاء: 2/ 123.

(24)- من لا یحضره الفقیه: 2/ 75، باب فضل الصائم، حدیث 1773؛ وسائل الشیعة: 10/ 400، باب 1، حدیث 13688.

(25)- «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» بقره (2): 183.

(26)- آل عمران (3): 76.

(27)- الدعوات: 27، حدیث 45 و 46؛ بحار الأنوار: 90/ 360، باب 22، حدیث 21.

(28)- معانى الأخبار: 409، حدیث 90؛ وسائل الشیعة: 10/ 404، باب 1، حدیث 13703.