کتاب‏هاى توضیح دهنده اوضاع اعجاب‏انگیز بدن که محصول تحقیقات و زحمات بسیارى از دانشمندان تاریخ و به خصوص روزگار فعلى است، درباره زبان و اهمیت این عضو در ارتباط با مسئله چشایى، خوردن غذا، گویایى، مسائلى را یادآورى مى‏کنند که انسان با توجه به آن مسائل به عظمت دستگاه آفرینش پى برده و با تمام وجود، خود را براى تواضع و خضوع در برابر صاحب خلقت و به وجود آورنده هستى، آماده مى‏کند و روى گردانى از آن پیشگاه مبارک را، کمال بى‏انصافى و عین ظلم مى‏داند.

از جمله وظایف مهم زبان، حسّ چشایى آن است که اگر نبود، موجود زنده از درک انواع مزه‏ها محروم بود.

گیرنده‏هاى حس چشایى، جوانه‏هاى چشایى هستند که بر روى زبان، کام، ستون‏هاى قدامى حلق و اپیگلوت قرار گرفته‏اند.

جوانه‏هاى چشایى شامل سلول‏هاى نگاهدارنده و سلول‏هاى عصبى پوششى هستند که مانند یک پیاز بر هم منطبقند، هر جوانه یک فرورفتگى یا حفره مرکزى موسوم به منفذ چشایى دارد.

رشته‏هاى عصبى وارد انتهاى عمقى جوانه شده و در مجاورت سلول‏هاى چشایى نور و اپیتلیال ختم مى‏شوند.

ممکن است تعداد زیادى گیرنده در یک پاپى وجود داشته باشد، محلول‏ها وارد منفذ مى‏شوند تا گیرنده‏ها را تحریک کرده و امواج عصبى تولید کنند.

چهار طعم اصلى وجود دارند:

1- شیرینى‏

2- ترشى‏

3- تلخى‏

4- شورى‏

بعضى مواد، گیرنده‏هاى لمس و حرارت و درد را در عصب سه قلو در زبان تحریک کرده و به این ترتیب بر روى طعم تأثیر مى‏گذارد.

مواد باید به حالت محلول باشند تا طعم آن‏ها احساس گردد، یکى از اعمال بزاق حل کردن مواد است، تا بتوانند جوانه‏هاى چشایى را تحریک کنند.

زبان، به طور یکسان در تمام نواحى خود به چهار طعم اصلى حساس نیست، عقب زبان به تلخى، نوک زبان به شیرینى، کناره‏هاى زبان به ترشى و نوک و دو طرف زبان به شورى حساس‏ترند «1».

خلقت زبان‏

در عظمت خلقت زبان، کتاب «کالبدشناسى توصیفى» عجایب و آثار قابل توجه و مسائل مهمّى به توضیح زیر نشان مى‏دهد:

زبان، عضوى است متحرک و مخروطى شکل از بالا به پایین مسطح و قاعده آن در عقب و نسبتاً غیر متحرک مى‏باشد و رأس آن در جلو و کاملًا متحرک است.

این عضو داراى دو سطح فوقانى و تحتانى و دو کنار جانبى و یک رأس و یک قاعده است و روى هم رفته مى‏توان براى آن دو قسمت قائل شد: یکى قسمت قدامى یا قسمت دهانى که به طور افقى قرار گرفته است و دیگرى قسمت خلفى یا حلقى که به طور عمودى در عقب قسمت اولى واقع است.

سطح فوقانى زبان‏

این سطح مانند تمام زبان داراى دو قسمت افقى و عمودى است، قسمت افقیش در دهان واقع و متوجّه سقف آن مى‏باشد و قسمت عمودیش در عقب و مواجه با حلق است.

در حدّ فاصل این دو قسمت، خط فرورفتگى است به نام شیار انتهایى که محل تقاطع دو شاخه مشکله آن، عمیق‏تر و خلفى‏تر از سایر قسمت‏هاى آن است و به سوراخ اعور، یا روزنه کور موسوم مى‏باشد.

در روى قسمت افقى این سطح اجزاى زیر دیده مى‏شود:

1- در خط وسط، شیار قدامى خلفى که از نوک زبان شروع و به سوراخ اعور ختم مى‏گردد، به اسم شیار میانى.

2- چین‏هایى که عرضاً قرار گرفته و عده آن‏ها زیاد است.

3- برآمدگى‏هایى که در تمام این سطح پراکنده بوده و از متفرعات مخاط زبانى است به نام حبّه‏هاى زبانى که عده‏اى از آن‏ها نسبتاً بزرگ و در جلوى شیار انتهایى واقع و روى هم رفته تشکیل زاویه حاده را مى‏دهند که فرجه آن به طرف جلو است و به هشت زبانى موسوم مى‏باشد و بالاخره پاره‏اى از حبه‏ها که کوچک‏ترند، در روى‏تمام قسمت افقى سطح فوقانى موجود مى‏باشد و ما در موقع شرح مخاط زبان به ذکر آن‏ها خواهیم پرداخت.

قسمت عمودى سطح فوقانى که متوجه به حلق است، غیر منظم و داراى غددى است که مجموع آن‏ها را لوزه زبانى مى‏نامند، بین انتهاى تحتانى این قسمت و غضروف مکبى که در عقب آن قرار دارد، سه چین مخاطى موجود مى‏باشد که‏ زبان را به غضروف مکبى متصل نموده و به چین‏هاى زبانى مکبى میانى و طرفى موسومند، بین چین‏هاى طرفى دو فرورفتگى است به نام حفره‏هاى زبانى مکبى.

سطح تحتانى زبان‏

وسعت آن از سطح فوقانى کمتر و متوجه به کف دهان مى‏باشد، این سطح توسط مخاط پوشیده شده و در روى آن قسمت‏هاى زیر دیده مى‏شود:

1- در وسط آن چین مخاطى برجسته‏اى است که از جلو به عقب کشیده شده و مهار زبان نامیده مى‏شود.

2- در جلو و در امتداد مهار، شیار نسبتاً عمیق قدامى خلفى وجود دارد که تقریباً تا نوک زبان ادامه پیدا مى‏کند.

3- انتهاى خلفى مهار، به برآمدگیى ختم مى‏گردد که در روى آن دو سوراخ مشاهده مى‏شود که منافذ مجارى وارتون مى‏باشند.

4- در طرفین مهار دو برآمدگى است که مربوط به وجود غدد زیر زبانى بوده و در روى هر یک، سوراخ‏هاى متعددى وجود دارد که منافذ مجارى مترشحه این غدد مى‏باشند.

5- بالاخره اورده نوک زبان که یکى در طرف راست و دیگرى در طرف چپ خط وسط از جلو به عقب کشیده شده و باعث برآمدگى مخاط سطح تحتانى زبان مى‏گردند.

کناره‏ها

گرد و مجاور دندان‏ها مى‏باشند و هر قدر از عقب به جلو نزدیک‏تر مى‏شویم نازک‏تر مى‏گردند.

قاعده‏

پهن و ضحیم بوده و به ترتیب از جلو به عقب با اجزاى زیر مجاور مى‏باشند:

1- عضلات فکى لامى و زنخى لامى.

2- استخوان لامى.

3- غضروف مکبى.

رأس‏

که از بالا به پایین پهن و در این شیارهاى سطوح فوقانى و تحتانى زبان، به یک دیگر منتهى مى‏گردند.

قسمت دوم ساختمان زبان‏

زبان از سه قسمت مختلف تشکیل شده است:

اول: اسکلت استخوانى لیفى‏

دوم: عضلات‏

سوم: مخاط

اسکلت استخوانى لیفى‏

این اسکلت شامل استخوان لامى و دو تیغه لیفى به نام غشاى لامى زبانى و غشاى میانى است.

غشاى لامى زبانى‏

تیغه لیفى است که عرضاً در ضخامت قسمت خلفى زبان قرار گرفته است.

این تیغه روى کنار فوقانى تنه استخوان لامى «در فاصله بین شاخ‏هاى کوچک» چسبیده و سپس به طرف بالا و کمى به جلو متوجه شده و در ضخامت زبان قرار مى‏گیرد، طول این غشا در خط وسط، تقریباً یک سانتى متر است.

غشاى میانى یا غشاى زبانى‏

تیغه لیفى است که در خط وسط و در سطح سهمى، عمود بر غشاى لامى زبان قرار دارد.

این تیغه بین دو عضله زنخى زبانى واقع است و به شکل داس کوچکى است که قاعده آن در روى وسط سطح قدامى غشاى لامى زبانى و روى کنار فوقانى استخوان لامى چسبیده است.

رأس آن تقریباً در حدود نوک زبان، بین عضلات مختلفه این عضو قرار دارد، کنار فوقانیش محدب و به موازات سطح فوقانى زبان مى‏باشد و از آن بیش از سه الى چهار میلى متر فاصله ندارد، کنار تحتانیش مقعر و مجاور الیاف عضله زنخى لامى است.

عضلات زبان‏

زبان داراى هفت عضله است، یکى از آن‏ها که به نام زبان فوقانى است فرد و بقیه زوج و هشت جفت مى‏باشند.

به استثناى عضلات عرضى زبان که کاملًا در داخل این عضو هستند، سایر عضلات زبان، به یکى از استخوان‏ها و یا اعضاى مجاور نیز چسبندگى دارند و از این جهت آن‏ها را مى‏توان به سه دسته تقسیم کرد:

دسته اول: آن‏هایى که مبدأشان به یکى از استخوان‏هاى مجاور متصل است، این سه دسته شامل سه زوج عضله مى‏باشند از این قرار:

1- زنخى زبانى‏

2- نیزه زبانى‏

3- لامى زبانى‏

دسته دوم: عضلاتى که مبدأشان در روى اعضاى مجاور، چسبندگى دارند و عبارتند از:

1- کامى زبانى‏

2- حلقى زبانى‏

3- لوزه زبانى‏

دسته سوم: عده‏اى که مبدأشان هم در روى اعضا و هم در روى استخوان‏هاى مجاور مى‏باشند، این دسته شامل عضله زبانى تحتانى و عضله زبانى فوقانى است.

1- زنخى زبانى‏

عضله‏اى است ضخیم و مثلثى شکل که رأس آن در جلو و قاعده‏اش مانند بادبزنى در داخل زبان پخش مى‏شود.

مبدأ: به توسط الیاف کوتاه وترى در روى زائده زنخى فوقانى استخوان فک اسفل مى‏چسبد.

مسیر: الیاف عضلانى از یکدیگر جدا شده و مانند بادبزنى به طرف سطح فوقانى زبان استخوان لامى متوجه مى‏گردند.

انتها:

1- الیاف قدامى یا فوقانى، قوسى را تشکیل مى‏دهند که به طرف جلو مقعر است و به رأس زبان منتهى مى‏گردند.

2- الیاف میانى که همه به مخاط سطح فوقانى و به غشاى لامى زبانى متصل مى‏گردند.

3- الیاف تحتانى یا خلفى در روى کنار فوقانى تنه استخوانى لامى مى‏چسبند.

مجاورات: سطح داخلى آن، مجاور عضله همنام طرف مقابل است و بین آن‏ها در طرف بالا، غشاى میانى و در طرف پایین نسج سلولى قرار دارد، سطح خارجى آن مجاور با غده تحت زبانى و مجراى وارتن و شریان زبانى عصب زیر زبانى و عضلات لامى زبانى و نیزه زبانى تحتانى مى‏باشند، کنار قدامى‏اش مقعر و مجاور با مخاط سطح تحتانى زبان است، کنار تحتانى آن روى عضله زنخى لامى تکیه مى‏کنند.

عمل: الیاف قدامى نوک زبان را به طرف پایین و عقب مى‏کشانند، الیاف میانى زبان را به جلو مى‏برند، الیاف خلفى یا تحتانى زبان و استخوان لامى را به بالا و جلو مى‏کشانند و در صورتى که کلیه الیاف این عضله بالاتفاق منقبض گردند، زبان را به طرف کف دهان مى‏گسترانند!!

عصب: شاخه‏هایى است از عصب زیر زبانى.

2- نیزه زبانى‏

عضله‏اى است طویل و نازک که از زائده نیزه به قسمت طرفى زبان کشیده شده است.

مبدأ: در روى نقاط ذیل مى‏چسبد:

1- روى قسمت قدامى خارجى نوک زائده نیزه استخوان گیجگاه.

2- روى رباط نیزه فکى.

3- در بعضى موارد روى زاویه فک اسفل و مجاور آن، روى کنار خلفى این استخوان.

مسیر: عضله به طرف پایین و جلو و خارج متوجه شده در حدود انتهاى خلفى کنار طرفى زبان به دو دسته الیاف فوقانى و تحتانى تقسیم مى‏گردد.

انتها:

1- الیاف فوقانى به شکل بادبزنى در روى سطح فوقانى زبان پخش مى‏گردند، این الیاف در طرف عقب عرضاً قرار دارند و هر چه به طرف نوک زبان نزدیک‏تر شوند، بیشتر به طرف داخل و جلو متمایل مى‏گردند و بالاخره، کلیه آن‏ها روى غشاى میانى منتهى مى‏شوند، باید دانست که خارجى‏ترین این دسته در امتداد کنار طرفى زبان تا نوک این عضو کشیده مى‏شوند.

2- الیاف تحتانى از میان رشته‏هاى عضلات لامى زبان و زبانى تحتانى عبور نموده و به غشاى میانى اتصال مى‏یابند.

مجاورات: این عضله از طرف خارج با غدّه بنا گوشى و عضله رجلى داخلى و مخاط زبانى و عصب زبانى مجاور است و از طرف داخل با رباط نیزه لامى و عضله تنگ کننده فوقانى حلق و عضله لامى زبانى مجاورت دارند.

عمل: زبان را به طرف بالا و عقب مى‏کشانند.

عصب:

1- شعبه‏اى از عصب زیر زبانى.

2- شعبه‏اى از عصب صورتى.

3- لامى زبانى‏

عضله‏اى است پهن و نازک و چهار گوش که در قسمت طرفى و تحتانى زبان قرار دارد.

مبدأ: در روى نقاط زیر مى‏چسبد:

1- روى تنه استخوان لامى مجاور شاخ کوچک آن.

2- روى سطح فوقانى شاخ بزرگ و در طول کنار خارجى آن.

مسیر: الیاف عضلانى به طرف بالا و کمى به جلو متوجه شده و وقتى که به کنار طرفى زبان رسیدند تغییر جهت داده و تقریباً افقاً به طرف داخل و جلو متوجه شده و از یک دیگر دور مى‏شوند.

انتها: این الیاف در ضخامت زبان با رشته‏هاى فوقانى عضله نیزه زبانى مخلوط شده و به اتفاق آن‏ها در روى غشاى میانى متصل مى‏گردند.

باید دانست که در بعضى اوقات این عضله، شامل دو دسته الیاف مجزا از یکدیگر مى‏باشند، یکى: به نام قاعده زبانى که از تنه استخوان لامى مجزا مى‏گردد و دیگرى: شاخى زبانى که مبدأ آن در روى شاخ بزرگ استخوان لامى است و اغلب در بین این دو دسته فاصله‏اى موجود است که در صورت تشریح دقیق، ممکن است شریان را نیز در این فاصله مشاهده کرد.

مجاورات: سطح عمقى آن با عضلات تنگ کننده میانى حلق و زبانى تحتانى و زنخى زبانى و شریان زبانى مجاور است و شریان به طور مایل از عقب به جلو و از پایین به بالا کشیده شده است، اما سطحاً این عضله با عضلات فکى لامى و نیزه لامى و دو بطنى و غده تحت فکى و مجراى وارتن و اعصاب زبانى و زیر زبانى مجاور است.

عمل: عضلات لامى زبانى چپ و راست، بالاتفاق زبان را به طرف پایین مى‏کشانند.

عصب: شاخه‏اى از عصب زیر زبانى.

4- کامى زبانى‏

عضله‏اى است نازک و طویل که در ضخامت ستون قدامى لوزه قرار دارد.

مبدأ: روى سطح تحتانى شراع الحنک، یعنى در روى سطح تحتانى نیام کامى مى‏چسبد.

مسیر: الیاف عضلانى به طرف پایین و جلو ممتد گشته و قوسى را تشکیل مى‏دهند که تقعّر آن به جلو و بالاست.

انتها: الیاف این عضله در حدود قاعده زبان از یکدیگر دور شده عده‏اى عرضاً و پاره‏اى طولًا پیش رفته و با الیاف عضله نیزه زبانى، یکى مى‏گردند.

مجاورات: قسمت عمده این عضله، مجاور مخاط است و چنان که مى‏دانید قسمتى از تنه آن در جلو لوزه قرار دارد.

عمل: زبان را به بالا و عقب مى‏کشانند.

عصب: شعبه‏اى است از عصب صورتى، ولى در حقیقت، عصب این عضله، شاخه‏اى است از عصب ریوى معدى که به توسط عصب پیوندى حفره و لامى آن داخل در عصب صورتى مى‏گردد.

5- حلقى زبانى‏

عضله‏اى است نازک که در حقیقت از متفرعات عضله تنگ‏کننده فوقانى حلق مى‏باشد.

مبدأ: چنان که گفته شد الیاف آن جزئى از عضله تنگ کننده فوقانى است.

انتها: الیاف فوقانى با رشته‏هایى از عضلات کامى زبانى و نیزه زبانى در ضخامت زبان مختلف مى‏گردند، ولى الیاف تحتانى آن پس از آن که از زیر عضله لامى زبان عبور کردند با رشته‏هایى از عضله زبانى تحتانى یکى مى‏شوند.

مجاورات: قسمتى از این عضله در زیر عضله لامى زبانى قرار دارد.

عمل: زبان را به عقب و بالا مى‏کشانند.

عصب: شعبه‏ایست از عصب زیر زبانى.

6- لوزه زبانى‏

عضله‏اى است پهن و بسیار نازک که همیشه نیز موجود نیست.

مبدأ: روى سطح خارجى پوشه لوزه اتصال مى‏یابد.

مسیر: الیاف آن به طرف جلو و پایین متوجه مى‏شوند.

انتها: عضله در ضخامت قاعده زبان تغییر جهت داده و عرضاً متوجه خط وسط گردیده و در این نقطه با الیاف عضله طرف مقابل، متقاطع مى‏گردند.

مجاورات: این عضله ابتدا در سطح خارجى لوزه قرار دارد، ولى در ضخامت زبان در زیر عضله زبانى فوقانى واقع است.

عمل: بالا برنده قاعده زبان مى‏باشد.

عصب: شعبه‏اى از عصب سه زیر زبانى است.

7- زبانى فوقانى‏

تنها عضله فرد زبان است که به شکل تیغه نازکى در زیر مخاط سطح فوقانى زبان از قاعده تا رأس این عضو کشیده شده است:

مبدأ: این عضله از سه دسته الیاف میانى و طرفى تشکیل شده است از این قرار:

1- دسته میانى که در روى غضروف مکبى و چین زبانى مکبى میانى مى‏چسبد.

2- دسته‏هاى طرفى که در روى دو شاخ کوچک استخوان لامى اتصال مى‏یابند.

مسیر: دسته‏هاى نامبرده به طرف جلو و بالا و داخل متوجه شده و کمى نیز به عرض آن‏ها افزوده مى‏گردد و بالاخره با یک دیگر مخلوط گشته و تشکیل تیغه واحدى را مى‏دهند.

مجاورات: سطحاً با مخاط زبان و عمقاً با سایر عضلات زبان که در زیر آن قرار دارند، مجاور است و در طرفین آن عضلات کامى زبانى و حلقى زبانى و نیزه زبانى واقع‏اند.

عمل: نوک زبان را به بالا و عقب مى‏کشانند و در نتیجه این عضو را کوتاه مى‏نمایند.

عصب: شعبه‏اى است از عصب زیر زبانى.

8- زبانى تحتانى‏

عضله‏اى است نازک و مسطح و طویل که در سطح تحتانى زبان قرار دارد.

مبدأ: روى شاخ کوچک استخوان لامى مى‏چسبد و نیز عده‏اى از الیاف حلقى زبانى و نیزه‏اى زبانى به آن ملحق مى‏گردند.

مسیر: عضله به طرف جلو و بالا متوجه شده و قوسى را مى‏پیماید که تقعر آن به طرف پایین و جلو است.

انتها: در روى سطح عمقى مخاط نوک زبان اتصال مى‏یابد.

مجاورات: این عضله در زیر عضله نیزه زبانى و بین عضلات زنخى زبانى «در طرف داخل» و لامى زبانى «در طرف خارج» قرار دارد.

عمل: زبانى را پایین آورده و به عقب مى‏کشاند و در نتیجه آن را کوتاه مى‏نماید.

عصب: شعبه‏اى از عصب زیر زبانى.

9- عرضى‏

عضله‏اى است نازک که عرضاً از خط وسط تا کنار زبان کشیده شده است.

شخص چند ساعتى غذا نخورده باشد سفید یا سفید زرد رنگ است.

حبّه‏هاى زبان‏

سطح مخاط زبان صاف و هموار نیست، بلکه داراى برآمدگى‏هایى است به نام حبّه زبانى که بر حسب شکلشان به چند دسته تقسیم مى‏شوند از این قرار:

1- حبّه‏هاى کاسى شکل که حجمشان از سایر حبه‏ها بزرگ‏تر و در وسط هر یک، برآمدگى مدورى است که دور آن را نیز شیارى احاطه نموده است، عدّه آن‏ها معمولًا نُه است و در جلوى شیار انتهایى و محاذات آن قرار گرفته‏اند و تشکیل هشت زبانى را مى‏دهند.

2- حبّه‏هاى قارچى شکل که مانند قارچ است که از سر حجیم و یک پایه باریکى تشکیل شده است، عدّه آن‏ها یکصد و پنجاه الى دویست عدد است که بیشترشان روى سطح فوقانى زبان در جلوى هشت زبانى پراکنده‏اند.

3- حبه‏هاى نخى شکل، برآمدگى‏هاى استوانه یا مخروطى شکل فوق العاده کوچکى هستند که از رأس آن‏ها استطاله نخى شکل متنوع مى‏گردد، این حبه‏ها نیز در جلوى هشت زبانى واقعند.

4- حبه‏هاى نیم کروى- بسیار کوچک و در تمام مخاط زبان پخش مى‏باشند.

ساختمان مخاط زبان‏

این مخاط علاوه بر عروق و اعصاب که بعداً ذکر مى‏شود داراى قسمت‏هاى‏ ذیل است:

الف: مخاط به طور کلى که مانند کلیه مخاطهاى بدن از دو طبقه عمقى کوریون و سطحى «پوششى» تشکیل شده است.

ب- غدد، که خود به دو نوعند: یکى غدد فولیکولر و دیگر غدد مخاطى.

1- غدد فولیکولر که چنان که در شکل خارجى زبان ذکر شد، در عقب هشت زبانى قرار گرفته و مجموعشان را لوزه زبانى مى‏نامند.

2- غدد مخاطى که غدد خوشه‏اى هستند و مانند سایر غدد خوشه‏اى دهان مى‏باشند.

روى هم رفته مجموعه این غدد شبیه به نعل اسبى است که قسمت میانى آن روى ثلث خلفى سطح فوقانى زبان قرار گرفته و شاخه‏هاى این نعل در امتداد کناره‏هاى زبان واقع است.

انتهاى شاخه در روى سطح تحتانى زبان و مجاور رأس آن مى‏باشد و بدین ترتیب مى‏توان آن‏ها را به سه دسته تقسیم کرد: یکى: دسته خلفى که فرد و میانى است و در عقب هشت زبانى قرار دارد و دیگرى: دسته طرفى که به موازات دو کنار زبان از حبه‏هاى کاسه‏اى شکل تا نوک زبان کشیده شده است، سوم: دسته قدامى تحتانى یا دسته نوک زبان که در سطح تحتانى این عضو و در طرفین خط وسط واقع مى‏باشند. این دسته را به اسم غده بلانده یا غده نون نیز مى‏نامند.

ج- جوانه‏هاى ذائقه، این جوانه‏ها مخصوص مخاط زبان‏اند و در ضخامت طبقه پوششى آن قرار گرفته و در حقیقت عضو اصلى ذائقه مى‏باشند.

هر یک از این جوانه‏ها به شکل بطرى‏اى است که ته آن روى کورین قرار گرفته و گلوى آن عموداً از طبقه‏هاى مختلفه سطحى پوششى عبور نموده و بالاخره، دهانه آن در روى سطح آزاد مخاط قرار دارد، از این دهانه چندین استطاله نخى‏

شکل خارج مى‏گردد به نام مژگان ذائقه.

این جوانه‏ها فقط در دو نقطه یافت مى‏شوند:

اول: روى حبه‏هاى کاسى شکل.

دوم: روى حبه‏هاى قارچى شکل.

و بدین ترتیب محل آن‏ها در روى کناره‏هاى زبان و دو سوم قدامى کاسى سطح فوقانى این عضو و به خصوص در حدود هشت زبانى است.

اگر قطع عمودى از یک حبه شکل ملاحظه مى‏شود که جوانه‏هاى نامبرده به خصوص در سطوح طرفى حبه‏ها قرار دارند، ولى مکان آن‏ها در روى جعبه‏هاى قارچى شکل فقط در حدود انتهاى آزاد یا رأسشان مى‏باشند.

عروق و اعصاب زبان‏

اول، شرائین: شریان عمده این عضو شریان زبانى مى‏باشد (شاخه‏اى از شریان سبات خارجى) که در زیر عضله لامى زبانى قرار دارد و از آن دو شاخه عمده مجزا مى‏گردد که در ضخامت عضلات زبان پخش مى‏شوند، یکى به نام شاخه پشتى زبان و دیگرى موسوم به شاخه نوک زبان.

شرایین فرعى عبارتند از: شاخه‏هایى از شرایین کامى تحتانى (شعبه‏اى از شریان صورتى) و حلقى صعودى (شعبه‏اى از شریان سبات خارجى).

دوم، آورده: بیشتر وریدهاى زبان در سطح خارجى عضله لامى زبان قرار گرفته و بعضى نیز در سطح داخلى این عضله واقع‏اند، با این آورده با یکدیگر جمع شده، ورید زبانى را تشکیل مى‏دهند که معمولًا با واسطه تنه وریدى درقى زبانى صورتى، به ورید وداج داخلى منتهى مى‏گردند.

سوم، عروق لنفاوى: عروق لنفاوى نوک زبان، به غدد لنفاوى زیر چانه منتهى مى‏گردند، ولى عروق لنفاوى سایر قسمت‏هاى این عضو به غدد لنفاوى تحت‏ فکى و غدد قدامى زنجیر وداج داخلى منتهى مى‏گردند.

چهارم، اعصاب: اعصاب زبانى دو نوع تقسیم مى‏شوند از این قرار:

یک: اعصاب محرکه که شعبى از اعصاب صورتى و زیر زبانى مى‏باشند.

اعصاب عضلات نیزه زبانى و کامى زبانى و گاهى نیزه زبان تحتانى، شاخه‏هایى از عصب صورتى هستند و به علاوه کلیه عضلات زبان از عصب زیر زبانى، عصب مى‏گیرند.

دو اعصاب حسى که شاخه‏هایى از اعصاب زبانى و زبانى حلقى و ریوى معدى مى‏باشند.

1- عصب زبانى «شاخه عصب فک اسفل» قسمتى از مخاط را که در جلوى هشت زبانى است عصب مى‏دهد.

2- عصب زبانى حلقى در ناحیه حبه‏هاى کاسى شکل و قسمتى از مخاط زبان که در عقب هشت زبانى قرار دارد پخش مى‏شود.

3- عصب ریوى معدى با واسطه عصب حنجره فوقانى مخاط، چین‏ها و حفره‏هاى زبانى مکبى را عصب مى‏دهد.

باید دانست که عموم این اعصاب در ناحیه زبان داراى خاصیّت حس عمومى «حسى» و خصوصى «حساسه» مى‏باشند و در سه نقطه مختلف مخاط زبان پخش مى‏شوند:

1- در روى حبه‏هاى کاسى شکل.

2- در داخل جوانه‏هاى ذائقه.

3- در داخل غدد زبانى‏ «2».

عزیزانى که در جستجوى حق و حقیقت هستید و مى‏خواهید به خیر دنیا و آخرت برسید و هماى سعادت و خوشبختى را براى ابد در آغوش جان بگیرید، در صفحات گذشته، عظمت خلقت زبان را یافتید و دانستید که خداى عزوجل چه قدرتى در آفرینش زبان تجلّى داده، بجاست که از این نعمت بسیار مهم الهى به طور صحیح استفاده شود و از خرج کردن آن در مواضعى که حضرت او نمى‏پسندد جداً خوددارى کرد.

بنده، اگر بخواهد شکر این نعمت بى‏نظیر را به پیشگاه حضرت حق ادا کند، در درجه اوّل باید از گناهان مربوط به این عضو و حتى از سخنان بى‏فایده و بیهوده سکوت کند و در درجه بعد به بیان حق در تمام زمینه‏هاى لازم اقدام نماید، چنانچه حضرت صادق علیه السلام در ابتداى روایت مى‏فرمایند:

سکوت و حرف نزدن، شعار زندگى آن کسانى است که در حقایق ثابت و محقق، بررسى و رسیدگى کامل کرده‏اند.

آرى، صمت و خاموشى طریقه اهل تحقیق است و شعار کسانى است که به چشم بصیرت در احوال گذشته‏ها نظر کنند و تغییرات و تبدیلات که بر انبیا و ملوک و اشقیا و سعدا واقع شده تفکّر نمایند، چه معلوم است که این چنین نظر، موجب حیرت است و حیرت و تعجب موجب صمت و سکوت، سکوت از شکوه، سکوت از یاوه‏گویى، سکوت از هر نوع دروغ و غیبت و تهمت و باطل‏گویى و از همه مهم‏تر سکوت در برابر قضا و قدر الهى.

البته، سکوت و صمت زائد بر این از طاقت عموم بیرون است، به همین خاطر فرمود: وجَفَّ الْقَلَمُ بِهِ.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- فیزیولوژى انسان: 174.

(2)- کالبدشناسى توصیفى نوشته استادان دانشکده پزشکى، کتاب ششم ص 103 تا 116 به نقل از لغت زبان «لغت نامه دهخدا».