انبیاى الهى و زهد - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» انبیاى الهى و زهد

امام على علیه السلام در «نهج البلاغة» به زهد چند نفر از انبیا بدین قرار اشاره دارند:

اگر خواهى از موسى کلیم اللّه سخن بگو که به پروردگار عرضه داشت:

[رَبِّ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ] «1».

پروردگارا! به آنچه از خیر بر من نازل مى‏کنى، نیازمندم.

به خدا قسم به وسیله این دعا قرص نانى از خدا مى‏خواست؛ زیرا خوراکش سبزى و گیاه زمین بود و به علّت لاغرى و کمى گوشت بدن، سبزى گیاه از نازکى پوست درونى شکمش، دیده مى‏شد.

و اگر خواهى از داود سخن به میان آر که داراى مزامیر و زبور بود و خواننده اهل بهشت است، به دست خود از لیف خرما زنبیل‏ها مى‏بافت و به هم‏نشینان خود مى‏گفت: کدامتان در فروختن این زنبیل‏ها به من کمک مى‏کنید، از بهاى فروش آن‏ها خوراکش یک عدد نان جو بود.

و اگر خواهى داستان زندگى عیسى بن مریم علیه السلام را به میان آر که سنگ را زیر سر خود بالش قرار مى‏داد و جامه زبر مى‏پوشید و طعام خشن مى‏خورد و خورش او گرسنگى بود و چراغ شب او ماه بود و سایه‏بان او در زمستان جایى بود که آفتاب مى‏تابید یا فرو مى‏رفت و میوه و سبزى خوشبوى او گیاهى بود که زمین براى چهارپایان مى‏رویانید، نه زنى داشت که او را به فتنه و تباهکارى افکند و نه فرزندى که او را اندوهگین سازد و نه دارایى که او را از توجه به حق برگرداند و نه طمعى که او را خوار کند، مرکب او دو پایش بود و خدمتکار او دو دستش.

بیا و در مسئله زهد به پیامبر خود که از همه نیکوتر و پاکیزه‏تر است، اقتدا نموده، از آن بزرگوار پیروى کن؛ زیرا آن حضرت براى کسى‏که بخواهد پیروى کند، سزاوار پیروى کردن است و انتساب شایسته اوست براى کسى‏که بخواهد به او نسبت داشته باشد و محبوب‏ترین بندگان نزد خداوند کسى است که پیرو پیغمبر خود بوده و دنبال نشانه او برود.

لقمه دنیا را زیادتر از آنچه لازم نداشت نمى‏خورد، به دنیا به هیچ عنوان دل نبسته بود، از جهت پهلو لاغرتر و از جهت شکم گرسنه‏ترین اهل دنیا بود.

دنیا، با همه محتویاتش به او پیشنهاد شد، از قبول آن امتناع کرد، دانست خداوند مهربان از باب مصلحت انسان، علاقه و دل بستن به دنیا را دشمن داشته، او هم به پیروى از مولایش علاقه به دنیا را دشمن مى‏داشت. و مى‏دانست حق تعالى دنیا را خوار دانسته او هم خوار مى‏دانست و آن را کوچک قرار داده، او هم کوچک شمرد.

اگر نبود در وجود ما، مگر دوستى آنچه که خدا و رسول دشمن داشته و بزرگ شمردن آن را که خدا و رسول کوچک شمرده، همین مقدار براى سرکشى از خدا و مخالفت فرمان او بس بود.

پیامبر صلى الله علیه و آله، به روى زمین طعام مى‏خورد و مانند بنده مى‏نشست و به دست خود پارگى کفشش را دوخته و جامه‏اش را وصله مى‏کرد و بر خر برهنه سوار مى‏شد و دیگرى را هم سوار مى‏کرد.

بر در خانه‏اش پرده‏اى که در آن نقش‏هاى نقش شده آویخته بود، پس به یکى از زنهایش فرمود: این پرده را از نظر من پنهان کن؛ زیرا وقتى به آن چشم مى‏اندازم دنیا و آرایش‏هاى آن را به یاد مى‏آورم، پس از روى دل از دنیا دورى گزیده، یاد آن را از خود دور مى‏ساخت و دوست داشت که آرایش آن از جلوى چشمش پنهان باشد، تا از آن جامه زیبا فرا نگرفته باور نکند که آنجا جاى آرمیدن است و امیدوارى و درنگ کردن در آنجا را نداشته باشد، پس علاقه و بستگى به این دنیاى از دست رفتنى را از خود بیرون و از دل دور کرده و آرایش‏هاى آن را از جلوى چشم پنهان گردانید و چنین است کسى که چیزى را دشمن مى‏دارد و بدش مى‏آید، به آن چشم اندازد و نام آن در حضورش برده شود! «2»!

زهد، مورث معنویت، آزادگى و ایثار و خصایل دیگر انسانى و الهى است، زاهد به حقیقت اهل معناست و از قید تعلقات مادى و شیطانى با تمام وجود آزاد است و پیش انداختن محرومان و مستمندان و دردمندان را نسبت به خودش، کار بسیار آسانى است.

شدت زهد پیامبر صلى الله علیه و آله و حضرت على و خاندانش و ائمه طاهرین علیهم السلام و پس از آنان یاران و اصحاب خالص آن بزرگواران چیزى نیست که نیاز به شرح داشته باشد.

سالکان راه با عظمت زهد

سخن گفتن از شخصیت‏هایى که در راه زهد اسلامى، سیر و سلوک خالص داشتند، کارى بس مشکل و امرى بس سخت است.

آنان که در راه خدا از همه چیز و از خود گذشتند و خود را و آنچه داشتند، عاشقانه با خدا معامله کردند، زاهد حقیقى‏اند.

خود و آنچه در دست است، با کمال رغبت و در عین شوق با حضرت رب العزه معامله کردن، اوج زهد است.

زاهد واقعى کسى است که نسبت به خود و به چیزى قایل به ملکیت نیست و خود و آنچه را در اختیار دارد، مملوک واقعى مالک حقیقى مى‏داند و خود و آنچه را موجود دارد، فقط مى‏خواهد در راه عشق او مصرف کند و بس.

در این زمینه براى نمونه به یکى از شخصیت‏هاى صدر اسلام به نام حنظله که حرکتش از بستر عروسى به بستر شهادت بیش از چند ساعت طول نکشید و این حرکت نشان دهنده کمال زهد و ایثار بود و نیز به شهداى گرانقدر و بى‏نظیر عاشوراى شصت و یک که در کنار امام عاشقان حضرت سیدالشهدا از همه چیز خود گذشتند و به زهد، آبرو دادند اشاره مى‏کنم.

اشاره به چهره‏هایى که جز به حق فکر نمى‏کردند و جز براى حق نبودند و جز به حق تکیه نداشتند.

اشاره به آن انسان‏هاى والایى که در تمام تاریخ حیات بى‏نظیرند.

اشاره به آن چهره‏هایى که آبروى انسان و انسانیت‏اند و حقیقت به وجود آنان مفتخر است.

اشاره به آن مردان با فضیلتى که روى تاریخ را سپید کردند و محرک تمام حرکت کنندگان در راه خدا شدند.

اشاره به آن عاشقانى که جز حضرت محبوب را نخواستند و غیر او را ندیدند و از غیر او نگفتند و جز در عشق او فانى نشدند و به لطف و کرم و رحمت او به بقا و ابدیت رسیدند.

اینان جداً تشنه وصال بودند و خود و آنچه داشتند براى رسیدن به مقام قرب و وصل جانان، در طبق اخلاص گذاشتند.

دل زجان بر گیر تا راهت دهند		ملک دو عالم به یک آهت دهند
چون تو برگیرى دل از جان مردوار		آنچه مى‏جویى هم آنگاهت دهند
گر بسوزى تا سحر هر شب چو شمع‏		تحفه از نقد سحرگاهت دهند
تا نگردى بى‏نشان از هر دو کون‏		کى نشان آن حرمگاهت دهند «3»