در رساله شریف لقاء اللّه در باب این حقیقت مى‏خوانیم‏:

چون سالک در اثر مجاهدت و توفیق ربانى از قسمت اول که تنزیه و تطهیر باطن از صفات خبیثه و مکروهه بود فراغت پیدا کرد و توانست در این جهت تسلط و حکومت خود را بر جنود شیطانى و قواى او به دست آورد، اتصاف به صفات روحانى شروع مى‏شود.

به طورى که معلوم گردید، صفات رذیله خبیثه، به مناسبت و به اقتضاى زندگى‏ مادى محدود، تاریک صورت مى‏گرفت و هر چه سالک از تعلق و وابستگى و محبت حیات دنیا منقطع گردید، زمینه براى حیات آخرت و روحانى و نورانى فراهم مى‏شود.

در اینجا سالک از مضیقه و محدودیت عالم مادى تخلص پیدا کرده و وارد مى‏شود به جهان وسیع روشن روحانى.

اینجا منزل منور و آزاد و دور از ابتلائات و قیود جهان مادى بوده و مسافر آن با کمال انبساط روحى و آزادى در عمل و روشنایى محیط و امن خاطر و دور از اضطراب و وحشت و ناملائمات و ابتلائات عالم ماده زندگى کرده و مهیاى آموزش و شناسایى معارف الهى و حقایق غیبى و جذبات روحانى خواهد شد.

پس به مقتضاى خصوصیات و صفاتى که براى عالم روحانى هست صفاتى در قلب انسان پدید و آشکار مى‏شود.

در اینجا مقام فتح و ظفر به جنود کفر و ابلیس ظاهر شده و آغاز مرتبه عین الیقین در ایمان خواهد بود.

[تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ‏].

آن سراى [پرارزش‏] آخرت را براى کسانى قرار مى‏دهیم که در زمین هیچ برترى و تسلّط و هیچ فسادى را نمى‏خواهند و سرانجام [نیک‏] براى پرهیزکاران است.

[إِنَّما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا مَتاعٌ وَ إِنَّ الْآخِرَةَ هِیَ دارُ الْقَرارِ].

اى قوم من! این زندگى دنیا فقط کالایى بى‏ارزش و زودگذر است و بى‏تردید آخرت سراى همیشگى و پایدار است.

[وَ جَعَلْنا فِی قُلُوبِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً].

و در قلب کسانى که از او پیروى مى‏کردند رأفت و رحمت قرار دادیم.

[وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ‏].

و خدا به توفیق خود به سوى بهشت و آمرزش دعوت مى‏کند.

[وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلى‏ دارِ السَّلامِ‏].

و خدا [مردم را] به سراى سلامت و امنیت [که بهشتِ عنبر سرشت است‏] دعوت مى‏کند.

آرى، در عالم آخرت اثرى از خودبینى و بزرگ منشى و تکبر نیست، در آنجا سوء نیت و قصد فساد و خرابکارى نباشد، آنجا جاى برقرار شدن و پاینده بودن و مقام گرفتن است.

در آنجا قلوب و دل‏ها با همدیگر با کمال مهربانى و عطوفت و محبت خالص رفتار کرده و اثرى از کدورت و اختلاف و نفاق نباشد. در آنجا خطاها و لغزش‏هاى گذشته آمرزیده شده و از عصیان و تمرد و خلاف اثرى نیست، آنجا محیط سلامتى و صفا بوده و هرگز کدورت و گرفتگى و ناراحتى دیده نخواهد شد.

پس به اقتضاى این چنین محیط روحانى، قهراً صفات و حالات هر انسانى نیز لازم است با وضع آن محیط سازش داشته باشد.

مالکیت مطلق و حکومت و بزرگوارى تمام ذاتى پروردگار متعال در عالم آخرت ظاهر و هویدا مى‏شود و قهراً کسى در مقام خودبینى و خودنمایى و خودستایى و مباهات کردن و افتخار نمودن و خود را بالا گرفتن بر نیامده و بالطبع صفات فروتنى و خضوع و خشوع و تعظیم و تجلیل پروردگار متعال و حقیقت خوف و خشیت در وجود او ظاهر مى‏شود.

[الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ‏].

آن روز، حاکمیّت و فرمانروایى ویژه خداست.

[یَوْمَئِذٍ یَتَّبِعُونَ الدَّاعِیَ لا عِوَجَ لَهُ وَ خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً].

در آن روز همه انسان‏ها دعوت کننده را که هیچ انحرافى ندارد [براى ورود به محشر] پیروى مى‏کنند و صداها در برابر [خداى‏] رحمان فرو مى‏نشیند و جز صدایى آهسته [چیزى‏] نمى‏شنوى.

در آنجا سرائر و بواطن آشکار است و نفوذ حق و حکم و برنامه الهى چنان در ظاهر و باطن جارى مى‏شود که موردى براى نیت سوء و نفاق و قصد فساد باقى نمانده و صفات صفا و حیا و عزم راسخ و حسن نیت و وفا و صدق و تقوا و حلم تجلى مى‏کند.

[یَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ* فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ].

روزى که رازها فاش مى‏شود.* پس انسان را [در آن روز در برابر عذاب‏] نه‏ نیرویى است و نه یاورى.

[فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ].

خدا روز قیامت میان شما داورى مى‏کند.

در آن روز حیات حقیقى و پاینده ظاهر شده و حقیقت و احکام حق بدون کوچک‏ترین پرده و پوشش اجرا مى‏گردد، پس اضطراب و وحشت و تزلزل و تردید و شک و آرزوهاى بیهوده و هوس‏هاى باطل و عجله و بى‏طاقتى از میان برداشته شده و صفات اطمینان و صبر و یقین و سرور و حیات و تفکر و ادب جارى مى‏شود.

[وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‏].

میزان [سنجش اعمال‏] در آن روز حق است؛ پس کسانى که اعمال وزن شده آنان سنگین و با ارزش باشد، رستگارند.

[وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوانُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ‏]

و این زندگى دنیا جز سرگرمى و بازى نیست و بى‏تردید سراى آخرت، همان زندگى [واقعى و ابدى‏] است؛ اگر اینان معرفت و دانش داشتند [دنیا را به قیمت از دست دادن آخرت برنمى‏گزیدند.].

در آن روز نفوس مطمئن که در مقام حق و روحانیت پا برجا و برقرار شده‏اند، مستعد لقاى پروردگار بوده و در جهان روحانى با کمال توجه و علاقه و خلوص نیت ادامه زندگى مى‏دهند و به اقتضاى این حالت صفات توکل و تفویض و تسلیم و رضا و اخلاص و انبساط و فنا و شهود و ارتباط پیدا خواهد شد.

[یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ* ارْجِعِی إِلى‏ رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً].

اى جان آرام گرفته و اطمینان یافته!* به سوى پروردگارت در حالى که از او خشنودى و او هم از تو خشنود است، باز گرد.

حکیم شفایى اصفهانى در فضایل انسان کامل و این که هر انسانى لایق عالم ملکوت و بزم روحانى است مى‏گوید: