انسان از باب حکمت و لطف و رأفت حضرت حق تعالى آفریده شده و براى رسیدن به رشد و کمال و به دست آوردن مقام قرب و وصال، متنعّم به دو سفره مادى و معنوى گشته، نعمت حضرت دوست، براى استفاده انسان، جهت رسیدن به لقاى حق، بر سر دو سفره مادى و معنوى کامل است.

نعمت‏هاى مادى‏

نعمت‏هاى مادى حضرت حق بر دو قسم است:

1- متصل‏

2- منفصل‏

نعمت‏هاى متصل مادى عبارت از نعمت‏هایى است که ساختمان بدنى انسان را تشکیل داده، ساختمانى که درون و برونش تمام عقلاى عالم و حکماى تاریخ و اندیشمندان را به اعجاب واداشته و تا کنون کسى به عظمت این ساختمان و نظام شگفت انگیزش آگاه نشده است.

نعمت‏هاى منفصل مادى عبارت از زمین و آسمان و هرچه در اوست که انسان براى تداوم حیات و زندگى خویش با آن در ارتباط است و هر یک از آن نعمت؛ جهانى است حیرت‏آور و دنیایى است پر از عجایب و غرایب.

انسان را عبث و بیهوده بر سر خوان نعمت‏هاى متصل مادى و منفصل مادى ننشانده‏اند، این همه گنج و ثروت را به بازیچه در اختیار او نگذاشته‏اند، این همه براى این است که راه رشد و کمال را به کمک این نعمت‏ها برابر نقشه حق که به وسیله انبیا و کتب آسمانى در اختیارش گذاشته‏اند پیموده و عبد خالص حق گردد و چون ماهى دریا در دریاى توحید غرق شود و از خود بى‏خود گشته به حضرت او و عنایت و لطفش زنده شود.

[یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ‏] «1».

اى اهل ایمان! هنگامى که خدا و پیامبرش شما را به حقایقى که به شما [حیات معنوى و] زندگى [واقعى‏] مى‏بخشد، دعوت مى‏کنند اجابت کنید.

اندیشه در نعمت‏هاى مادى متصل و منفصل، امرى لازم و واجب است و آیات کتاب به تفکر در نعم و مقصود حضرت حق از اعطاى نعم دعوت فرموده که تفکر صحیح، جرقه و بارقه‏اى الهى است و محرک موتور وجود براى حرکت انسان به سوى حضرت دوست مى‏باشد.

صورت خوب آفرید و سیرت زیبا

برگ تر از چوب خشک چشمه زخارا

از همه عالم نهان و بر همه پیدا

ورنه کمالات وهم کى رسد آنجا

نعمت‏هاى معنوى‏

نعمت‏هاى معنوى حق نیز بر دو دسته است:

1- متصل‏

2- منفصل‏

معنوى متصل عبارت از واقعیاتى است که ساختمان باطن انسان را تشکیل داده، ساختمانى که عقول عالمیان در کیفیت و نظام آن متحیر است و هنوز کسى به کُنه یکى از آن نعمت‏ها نرسیده، چون عقل، وهم، خیال، فطرت، وجدان، نفس و روح حقیقت و قلب و معنوى منفصل عبارت است از انبیا، امامان، کتب آسمانى، به خصوص قرآن مجید.

شما براى شناختن نِعَمِ معنوى متصل و منفصل به کتاب خدا و کتب علمى‏ و فلسفى و عرفانى مراجعه کنید، ببینید با چه دنیاهاى با عظمتى روبرو مى‏شوید آن گاه در این دو قسم نعمت معنوى فکر کنید که اندیشه و فکر در این دو صورت از اندیشه و فکر در آن دو صورت مادى واجب‏تر و لازم‏تر است، بنگرید و دقت نمایید که آیا این همه نعمت بدون هدف در اختیار انسان گذاشته شده است؟!

مگر نه این است که عقل و وجدان و شرع و دین حکم مى‏کنند و به حق قضاوت مى‏نمایند که این چهار نوع نعمت: دو نوع نعمت مادى و دو نعمت معنوى براى این است که انسان در درجه اول به این نعمت‏ها معرفت پیدا کند که از کیست و چیست و براى چه به انسان مرحمت شده و در درجه بعد این نعمت‏ها را در راه رشد و کمال خویش مصرف کند و به لقا و قرب و وصال حضرت محبوب برسد که انسان در برابر نعمت‏هاى مادى و معنوى داراى مسؤولیت‏هایى سنگین و وظایفى مهم و تکالیفى فوق العاده است!

[فَوَ رَبِّکَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ* عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ‏] «2».

به پروردگارت سوگند، قطعاً از همه آنان بازخواست مى‏کنیم.

[ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ‏] «3».

آن گاه شما در آن روز از نعمت ها بازپرسى خواهید شد.

آن گاه در روز قیامت، از جمیع نعمت‏هاى مادى و معنوى اعم از بدن، اعضا و جوارح، روح و عقل، نفس و قلب، مال و منال، عمر و جوانى، خوراکى و پوشاکى، مسکن و مأوى، نبوت و ولایت، قرآن و معارف به طور حتم از انسان مؤاخذه خواهد شد و او باید در برابر تمام نعمت‏هایى که به او براى رشد و کمال مرحمت شده، پاسخگو باشد!!

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- انفال (8): 24.

(2)- حجر (15): 92- 93.

(3)- تکاثر (102): 8.