نتیجه عمل با تکلّف‏ - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» نتیجه عمل با تکلّف‏

امام صادق علیه السلام در دنباله روایت باب تکلف مى‏فرماید:

هر کس عملش از براى خدا نباشد، بلکه از روى بى‏میلى و بى‏رغبتى و سستى و بى‏حوصلگى انجام گرفته باشد عاقبتى، جز خفت و خوارى ندارد؛ زیرا خداوند عمل آمیخته به تکلف را نمى‏پسندد و صاحب عمل بعد از مردود شدن عمل دچار خفت و خوارى خواهد شد، متکلّف در وقت عمل هم حاصلى، جز زحمت و تعب و سختى و مشقت ندارد و در حقیقت متکلف زیانکار دنیا و آخرت است.

ظاهر عمل متکلّف ریا است، چون متکلّف به دور از چشم مردم خود را به زحمت عمل نمى‏اندازد و باطن عملش نفاق است؛ زیرا در وقت انجام عمل بى‏میل و بى‏علاقه به عمل است پس دلش با ظاهر یکى نیست و این عین نفاق است، ریا و نفاق دو بال پرى است که متکلف به وسیله آن دو پر به سوى غضب حق و نفرت ملائکه و افتضاح و رسوایى و در پایان کار به زندان جهنم پر مى‏کشد!!

[وَلَیْسَ فِى الْجُمْلَةِ مِنْ أخْلاقِ الصّالِحینَ وَلا مِنْ شِعارِ الْمُتَّقینَ التَّکَلُّفُ مِنْ أیِّ بابٍ کانَ، قالَ اللّه تَعالى‏ لِنَبِیِّهِ: [قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ‏] «1»، وَقالَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله: نَحْنُ مَعاشِرَ الْأنْبیاءِ وَالْامَناءِ وَالْأتْقِیاءِ بُراءُ مِنَ التَّکَلُّفِ‏]

برائت از تکلّف‏

تکلف و بى‏رغبتى در ایمان و عمل از اخلاق شایستگان از عباد خدا و پرهیزکاران نیست، آنان در هر بابى از ابواب عبادت و خیر با کمال رغبت و شوق و عشق و محبت عمل مى‏کنند.

عاشق که بود غلام معشوق‏		سر مست على الدوام معشوق‏
از خویشتنش خبر نباشد		دایم مست مدام معشوق‏
مستى نکند زآب انگور		مستیش همه زجام معشوق‏
برخاسته از سر دو عالم‏		پابنده شده به دام معشوق‏
از کام و هواى خویش رسته‏		کامش همه گشته کام معشوق‏ «2»

خداوند مهربان به پیامبرش فرموده:

به مردم بگو من از شما براى این همه زحمت و رنجى که در راه هدایت کشیدم مزدى نمى‏خواهم و من در این بیست و سه، سال آنچه انجام دادم به هواى خواسته محبوب حق و با کمال میل و رغبت انجام دادم.

رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله آن چنان عاشق اجراى برنامه‏اى الهى بود که در برابر هجوم اهل مکه که از هیچ جنایتى نسبت به اسلام و پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله روى گردان نبودند و این همه ظلم و ستم را براى تعطیل کار پیامبر مى‏کردند، پیغام داد.

لَوْ وُضِعَتِ الشَّمْسُ فی یَمینی وَالْقَمَرُ فی شِمالی ما تَرَکْتُ هذَا الْقَوْلَ حَتّى انْفِذَهُ أوْ اقْتَلَ دُونَهُ‏.

اگر آفتاب را در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذارید، دست از برنامه‏ام بر نمى‏دارم، تا حاکمیت اللّه مستقر گردد، یا جانم در راه هدفم قربان شود.

اهل نظر که عالم تحقیق دیده‏اند		عشق تو را به ملک دو عالم خریده‏اند
صاحبدلان به ملک کسان دل نمى‏دهند		آن‏ها که از کمال تو رمزى شنیده‏اند
آهسته رو که مرکب مردان مرد را		در سنگلاخ بادیه پى‏ها بریده‏اند
نومید هم مباش که رندان باده نوش‏		ناگه به یک خروش به منزل رسیده‏اند
انصارى از بلا چه بنالى صبور باش‏		دانى که صابران چه بلاها کشیده‏اند

پیامبر صلى الله علیه و آله مى‏فرماید:

ما گروه انبیا و امنا و تقوا پیشه‏گان از عمل تصنعى و کار بدون عشق و برنامه بدون محبت و شوق بیزاریم.

مگر مى‏شود کسى اهل معرفت و به دنبال معرفت، مرد عشق و شوق باشد و عمل خیرى را متکلفانه و عبادتى را به تصنع به جاى آورد، مردان راه دوست، مرد عشق و شوقند و مرغ باغ محبت و دوستى، قرآن و روایات وقتى آثار وجودى مردم با معرفت و عاشق و در حقیقت علائم مردم مؤمن را بیان مى‏کند انسان از آن علائم و آثار مى‏فهمد که درون مردم مؤمن و با معرفت دریایى از عشق و علاقه به حضرت حق و عبادت و اطاعت و آراسته شدن و پیراسته شدن است.

پنجاه صفت مؤمن‏

قرآن و روایات این چنین اوصاف مردان راه عشق را بیان مى‏کند:

1- در اداى نماز سخت اهتمام داشته و داراى قلبى خاشع به وقت نمازند.

2- به اداى زکات شوق وافر دارند.

3- از شهوت‏رانى غلط و گناهان مربوط به غریزه احتراز جسته و در عوض به سنت ازدواج اهمیت مى‏دهند.

4- متعهد به قول و وفا کننده به عهد و پیمانند.

5- حافظ و راعى امانتند.

6- آنچه براى خود در راه صلاح و سداد و حق و حقیقت دوست دارد، براى دیگران هم به همان صورت دوست دارد و هر چه را براى خود نمى‏خواهد براى دیگران هم نمى‏پسندد.

7- برادران دینى خود را دوست دارد و خیرخواه همه برادران و خواهران مؤمن است.

8- اصرار به امر به معروف و نهى از منکر دارد.

9- در اطاعت از امر حق و خوددارى از نواهى بى‏نظیر است.

10- علاقه عجیبى به انجام هر کار خیرى دارد.

11- موجودى است منبع خیر و پاک از شر، خیرى از او فوت نمى‏شود و شرى از او به کسى نمى‏رسد.

12- کار خیر دیگران را زیاد دیده و همه جا تعریف مى‏کند و کار خیر خود را کم و اندک و ناچیز مى‏بیند و به زبان نمى‏آورد.

13- همیشه در پى علم و دانش است و از تعلیم و تعلم و اندوختن و یاددادن ملول نمى‏گردد.

14- از تحمل زحمت و رنج و مشقت و ذلت در راه دین باک ندارد.

15- نصیبش از دنیا فقط از حلال است و از هر حرامى فرارى و گریزان است.

16- خود را از هیچ کس بهتر و بالاتر نمى‏داند.

17- قلبش به نور ایمان و عقاید حقه و عشق و محبت حق، منور است.

18- عارف و آگاه و بیناى به اوضاع زمان است.

19- در هوش و فراست کم نظیر است.

20- پاک و پاکیزه و تمیز و نظیف است.

21- همواره به یاد حق و براى حق و در راه حق است.

22- در بلا و مصیبت صابر و در خوشى و لذت شاکر است.

23- به هیچ کس حتى به دشمنانش ظلم نمى‏کند.

24- براى خدمت به مسلمانان و مردم خود را به تعب و رنج مى‏اندازد.

25- دوستش دانش و مشى او دانش‏اندوزى است.

26- وزیرش حلم، امیرش عقل، برادرش رفق و پدرش نیکى است.

27- بر روزى مقدر که به وسیله کوشش و زحمت خودش به دست مى‏آورد قانع و بر اضافه مال دنیا حریص نیست.

28- خوش رو، گشاده چهره و شیرین است.

29- صابر و ثابت قدم در امور دین و کار خیر است.

30- گریزان از هوا و هوس و خواهش‏هاى غلط نفسانى و شیطانى است.

31- از هرچه که لغو و بى‏معناست، محترز و روى گردان است.

32- اول فکر مى‏کند بعد مى‏گوید، یعنى زبانش پشت قلب اوست.

33- غضبش براى حق و نسبت به امور دنیا عصبانى نمى‏گردد.

34- در دنیا غریب است، یعنى کم نظیر و بى‏همراه و از این غربت و از این که هم دل و هم زبانش کم است شاکى نیست.

35- به تمام امور با کمک نور خدا مى‏نگرد، یعنى داراى ایمانى قوى و قلبى منور به نور عشق و معرفت است.

36- در امر دین چون کوه پایدار و هیچ حادثه‏اى قدرت بیرون‏آوردن وى را از فضاى ملکوتى دین ندارد.

37- به اقبال دنیا مغرور نشود و از ادبار دنیا محزون نمى‏گردد.

38- به عواقب همه امور فکر کرده و به این خاطر در عاقبت کار از حسرت و ندامت و پشیمانى در امان است.

39- از هر امرى درس و عبرت مى‏گیرد.

40- دلش از یاد خدا روشن و از مقام حضرت رب خائف است.

41- حقوق دیگران را در تمام امور حفظ کرده و از غیبت کردن سخت پرهیز دارد.

42- در هیچ یک از امور دینى اعم از واجبات بدنى و مالى و اجتماعى، خود را آلوده به ریا نکرده و از اخلاص خالى نمى‏کند.

43- در معاملات مادى جانب احکام فقهى را رعایت کرده و مطلقاً بنده خداست.

44- عمرش را غنیمت شمرده و از بیهوده تلف کردن مى‏پرهیزد.

45- از تهمت به مردم خوددارى مى‏کند.

46- به خدا و رسول و قیامت ایمان یقینى داشته و شک و تردید و وسوسه در خانه قلبش راه ندارد.

47- خود و عائله‏اش در خور شأنش از نصیب دنیایى بهره‏مند است، در حالى که دنیا را مقدمه آخرت قرار مى‏دهد و محرومیت خویش و عائله‏اش را از مباحات هم چون بعضى از جوکیان و صوفیان نمى‏پسندند.

48- عاشق پیامبر و امیرالمؤمنین و یازده امام و مؤمن حقیقى به ولایت حق و پیامبر وائمه علیهم السلام و فقیه جامع الشرائط است.

49- به تعمیر مساجد و بناهاى مذهبى اهتمام شدید دارد.

50- مجاهد در راه حق و عاشق شهادت و مراعات کننده حقوق اقوام واصدقا واقرباست‏ «3».

آرى، صدور این پنجاه برنامه از مؤمن دلیل بر این است که مؤمن در فضاى شوق و محبت و علاقه و نشاط، دست به هر عمل خیرى مى‏زند و محال است در چهار چوب تصنع و تکلف، این همه خیر از انسان مؤمن به منصه بروز و ظهور برسد!!

عارف عاشق حکیم صفاى اصفهانى مى‏گوید:

افراد که همدم جلیلند		پیران مراد را دلیلند
هم صاحب نفخه سرافیل‏		هم محرم راز جبرئیلند
بر گوهر جود بحر عمّان‏		بر کشت وجود رود نیلند
از گوهر پاک گنج پنهان‏		از مشرب صاف سلسبیلند

خارج همه از اداره قطب‏		با قطب برادر سبیلند
هم مالک ملکت سلیمان‏		هم صاحب ثروت خلیلند

دارند به حق هزار برهان‏		خاموش ولى زقال و قیلند
در مملکت وجود باقى‏		بعد از انبیا بى‏بدیلند
در مصر ولایتند والى‏		یوسف رخ و دلبر و جمیلند
اکسیر سعادتمند افراد		پر قیمت و قابل و قلیلند
از خُلق نه از عروق و اعصاب‏		برخاتم انبیا سلیلند
داود زبور خوان توحید		با کوه به نغمه هم رسیلند
آنان که لباس جاه پوشند		در فقر برهنه و ذلیلند
بینند حجاره‏هاى سجیل‏		کاین قوم ضلال قوم پیلند
نابرده به کعبه فنا پى‏		بر نفى بقاى خود دخیلند
آن فرقه که زنده‏اند دایم‏		در مسلخ عشق او قتیلند
خلاق معانیند و صورت‏		امرند که خلق را کفیلند
قوت دل اولیاست تهلیل‏		با خاتم انبیا اکیلند
بر مسند حق خلیفة اللّه‏		غوثند و خداى را وکیلند
از اسم گذشته در یم ذات‏		مستغرق بلکه مستحیلند
ایجاد عیال جود افراد		هم لم یلدند و هم معیلند
بحرند که حاوى لآلى‏		ابرند که راوى غلیلند
هستى است زجودشان وایشان‏		در معرض امتحان بخیلند