امیرالمؤمنین علیه السلام براى عبرت گرفتن از گذشتگان مى‏فرماید:

اهل گورستان همسایگانى هستند که با هم انس نمى‏گیرند و دوستانى که به دیدار یکدیگر نمى‏روند، نسبت‏هاى آشنایى بینشان کهنه و سبب‏ هاى برادرى از آن‏ها بریده شده است، با این که همه در یک جا جمعند تنها و بى‏کسند و در عین این که دوستان هم بودند از هم دورند، براى شب صبح و براى صبح شب نمى‏شناسند، هر یک از شب و روز که در آن کوچ کرده ‏اند برایشان همیشگى است.

سختى‏هاى آن جهان را سخت‏تر از آنچه مى‏ترسیدند مشاهده کردند و آثار آن جهان را بزرگ‏تر از آنچه تصور مى‏نمودند دیدند، اگر بعد از مرگ به زبان مى‏آمدند، نمى‏توانستند آنچه را به چشم دیده و دریافته‏اند بیان کنند، اگر چه نشانه‏ هاى آنان ناپدید شده و خبرهایشان قطع گردیده، ولى چشم‏هاى عبرت‏ پذیر، آنان را مى‏نگرد و گوش‏هاى خرد از آن‏ها مى‏شنود که از راه غیر گویایى یعنى به زبان عبرت مى‏گویند:

آن چهره‏هاى شکفته و شاداب بسیار گرفته و زشت شد و آن بدن‏هاى نرم و نازک بى‏جان افتاده، جامه ‏هاى کهنه و پاره و کفن پوسیده در برداریم و تنگى گور ما را سخت به مشقت انداخته، وحشت و ترس را به ارث بردیم و منزل‏هاى خاموش به روى ما خراب شد.

اندام نیکوى ما نابود و صورت‏هاى خوش آب و رنگ ما زشت و اقامت ما در قبور ترسناک طولانى شد، از اندوه، رهایى و از تنگى، فراخى نیافتیم!

زمین چه بسیار بدن ارجمند و صاحب رنگ شگفت‏آورى را خورده است که در دنیا متنعّم به نعمت و پرورده خوشگذرانى و بزرگوارى بوده، هنگام اندوه به شادى مى‏گراییده و به جهت بخل ورزیدن به نیکویى و حرص به کارهاى بیهوده و بازیچه، چون مصیبت و اندوهى به او وارد مى‏گشت متوجّه لذت و خوشى شده خود را از اندوه منصرف مى‏نمود، پس در حالى که او به دنیا و دنیا به او مى‏خندید، در سایه خوشى زندگانى که همراه با بسیارى غفلت بود، ناگهان روزگار او را با خار خود لگدکوب کرد و قوایش را درهم شکست و از نزدیک ابزار مرگ و علل موت به سویش نگاه مى‏کرد، پس او به اندوهى آمیخته شد که با آن آشنا نبود و با رنج پنهانى همراز گشت که پیش از این آن را نیافته بود و بر اثر بیمارى‏ها ضعف و سستى بسیار در او به وجود آمد، در این حال هم به بهبودى خود انس و اطمینان کامل داشت و هراسان رو آورد به آنچه اطبّا او را به آن عادت داده بودند از قبیل علاج گرمى به سردى و برطرف شدن سردى به گرمى، پس داروى سرد، بیمارى گرمى را خاموش نساخت و بلکه به آن افزود و داروى گرم بیمارى سردى را بهبودى نداده، جز آن که آن را به هیجان آورده سخت کرد، با داروى مناسب که با طبایع و اخلاط درآمیخت مزاج معتدل نگشت مگر آن که طبایع هر دردى را کمک کرده مى‏افزود، تا این که طبیب او سست شد و از کار افتاد و پرستارش او را فراموش کرد و زن و فرزند و غمخوارش از بیان درد او خسته شدند و در پاسخ پرسش کنندگان حال او گنگ گشتند و نزد او از خبر اندوه‏آورى که پنهان مى‏نمودند با یکدیگر گفتگو کردند، یکى مى‏گفت: حال او همین است که هست و دیگرى به خوب شدن او امیدوارشان مى‏کرد و دیگرى بر مرگ او دلداریشان مى‏داد، در حالى که پیروى از گذشتگانِ پیش از آن بیمار را به یادشان مى‏آورد که آنان رفتند ما هم باید برویم.

پس در اثناى این که او با این حال بر بال مفارقت دنیا و دورى دوستان سوار است ناگاه‏ اندوهى از اندوه‏هایش به او هجوم آورد، پس زیرکى‏ها و اندیشه‏هاى او سرگردان مانده از کار بیفتد و رطوبت زبانش خشک شود و چه بسیار پاسخ پرسش مهمى را دانسته ولى از بیان آن عاجز و ناتوان است و چه بسیار آواز سخنى که دل او را دردناک مى‏کند مى‏شنود، ولى خود را کر مى‏نمایاند و آن آواز یا سخن از بزرگى است که او را احترام مى‏نموده یا از خردسالى که به او مهربان بوده است.

به حقیقت مرگ را سختى‏هایى است که دشوارتر است از آن که همه آن‏ها بیان شود یا عقول مردم دنیا آن را درک کرده و بپذیرد.