بدون تردید مى‏توان گفت: هیچ کتابى در دوره تاریخ حیات بشر به اندازه قرآن مجید، انسان را تشویق و امر به تفکر و اندیشه در تمام حقایق عالم، اعم از آفاقى وانفسى و شرعى نکرده است.

قرآن مجید، کتاب اندیشه، کتاب هدایت، کتاب خیر، کتاب سعادت، کتاب فضیلت و بالاترین سرمایه‏ایست که همانندش در تمام هستى پیدا نمى‏شود.

قرآن مجید، در بسیارى از آیات متفکران و اندیشه‏داران و آنان که در مقام فهم واقعیت‏ها و شکل‏گیرى از آن واقعیات‏اند، به بهترین صورت تمجید کرده و آنان را که دنبال فهم واقعیت‏ها و اندیشه در حقایق نیستند سخت مورد نکوهش قرار داده است، اینک قسمتى از آیات کتاب حق:

 [الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ] .

آنان که همواره خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد مى‏کنند، و پیوسته در آفرینش آسمان‏ها و زمین مى‏اندیشند، [و از عمق قلب همراه با زبان مى‏گویند:] پروردگارا! این [جهان با عظمت‏] را بیهوده نیافریدى، تو از هر عیب و نقصى منزّه و پاکى؛ پس ما را از عذاب آتش نگاهدار.

 [أَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی أَنْفُسِهِمْ ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلَّا بِالْحَقِ‏] .

آیا در [خلوت‏] درون خود نیندیشیده‏اند؟ [که‏] خدا آسمان‏ها و زمین و آنچه را میان آن هاست، جز به حقّ و راستى و براى مدتى معین نیافریده است.

 [وَ هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِیها رَواسِیَ وَ أَنْهاراً وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ‏] .

و اوست که زمین را گسترانید، و در آن کوه‏هایى استوار و نهرهایى پدید آورد و در آن از همه محصولات و میوه‏ها جفت دوتایى [که نر و ماده است‏] قرار داد، شب را به روز مى‏پوشاند، [تا ادامه حیات براى همه نباتات و موجودات زنده ممکن باشد]؛ یقیناً در این امور براى مردمى که مى‏اندیشند، نشانه‏هایى [بر توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] ست.

 [وَ سَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ‏] «3».

و شب و روز و خورشید و ماه را نیز رام و مسخّر شما قرار داد، وستارگان هم به فرمانش رام و مسخّر شده‏اند؛ قطعاً در این [حقایق‏] نشانه‏هایى است [بر توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] براى گروهى که تعقّل مى‏کنند.

 [وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ‏ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ‏] .

و از نشانه‏هاى [قدرت و ربوبیت‏] او این است که براى شما از جنس خودتان همسرانى آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و در میان شما دوستى و مهربانى قرار داد؛ یقیناً در این [کار شگفت‏انگیز] نشانه‏هایى است براى مردمى که مى‏اندیشند.

 [خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ یَخْلُقُکُمْ فِی بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ‏] «2».

شما را از یک تن آفرید، سپس همسرش را از او پدید آورد، و از چهارپایان [شتر و گاو و گوسفند و بز به اعتبار یک نر و یک ماده‏] هشت زوج آفرید، شما را در شکم‏هاى مادرانتان آفرینشى پس از آفرینشى دیگر در میان تاریکى‏هاى سه گانه [شکم و رحم و مشیمه‏] به وجود آورد. این است خدا پروردگار شما که فرمانروایى [مطلق بر همه هستى‏] ویژه اوست، معبودى جز او نیست، پس چگونه شما را از حق بازمى‏گردانند؟

 [أَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا ما بِصاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ مُبِینٌ‏] .

آیا اندیشه نکردند که در همنشین آنان [یعنى پیامبر اسلام‏] هیچ نوع جنونى نیست؛ او فقط بیم دهنده‏اى آشکار [نسبت به سرانجام شوم بدکاران‏] است.

 [لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ‏ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ‏] .

اگر این قرآن را بر کوهى نازل مى‏کردیم، قطعاً آن را از ترس خدا فروتن و از هم پاشیده مى‏دیدى. و این مثل‏ها را براى مردم مى‏زنیم تا بیندیشند.

 [قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ‏] .

بگو: در زمین بگردید پس با تأمل بنگرید که سرانجام گنهکاران چگونه بود؟

 [لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ‏] .

به راستى در سرگذشت آنان عبرتى براى خردمندان است