سلسله گیاهان را به چهار دسته تقسیم کرده ‏اند:

1- سبزینه دار و بى‏سبزینه‏ یا جلبک‏ها و قارچ‏ها.

2- خزه‏ها.

3- سرخس‏ها.

4- مولدین دانه.

و هر یک به جاى خود نقش عمده‏اى در تداوم حیات در روى زمین به عهده دارند، مثلًا جلبک‏هاى کوچک غذاى جانوران کوچکى هستند که طعمه ماهى‏ها واقع مى‏شوند، ماهى‏هاى کوچک به نوبه خود طعمه ماهى ‏هاى بزرگ مى‏باشند، اگر در دریاچه‏ها و رودخانه‏ها و اقیانوس‏ها، جلبکى وجود نداشت ماهى‏هاى خوراکى به زودى از میان مى‏رفتند، تمام جانوران دریایى از کوچک‏ترین آن ها گرفته تا بزرگترینشان، مستقیماً یا غیر مستقیم، به غذاهایى که گیاهان آبى مى‏سازند، بستگى دارند.

قارچ‏ها شامل باکترى‏ها، کپک‏ها، مخمرها و قارچ‏هاى چترى است، بعضى از قارچ‏ها از بهترین دوستان انسانند.

هزارها نوع قارچ وجود دارد، تقریباً در همه جا یعنى در خاک و آب و روى‏ اغذیه و داخل و خارج بدن موجودات زنده یافت مى‏شوند، بعضى از قارچ‏ها به صورت گرد و خاک، زنده در هوا معلقند.

بسیارى از باکترى‏ها براى انسان پر ارزشند، براى بعضى صنایع و در تهیه برخى غذاها و در کشاورزى به آن ها احتیاج است.

باکترى‏ها در بعضى صنایع و تهیه کتان لازم‏اند، در چرم‏سازى پوست‏ها را در محلولى از پوست درخت بلوط قرار مى‏دهند، در این جا باکترى‏ها به نرم شدن پوست کمک مى‏کنند.

براى تهیه کتان، ساقه بزرگ را مى‏برند و آن را در چاه‏هاى مرطوبى حفظ مى‏کنند، باکترى‏ها ماده‏اى را که سبب اتصال رشته‏هاى کتان مى‏باشند مى‏پوسانند، الیاف کتان با این عمل از هم جدا مى‏شوند و از آن کتان تهیه مى‏شود.

باکترى‏ها براى تهیه بعضى اغذیه لازم مى‏باشند، بعضى باکترى‏ها الکل را به سرکه تبدیل مى‏کنند.

قند محتوى در شیره میوه‏جات، تحت اثر مخمرها به الکل مبدل مى‏گردد، سپس الکل تحت اثر باکترى‏ها به سرکه تغییر مى‏یابد.

بعضى باکترى‏هاى دیگر، لاکتوز شیر را به اسید لاکتیک، تبدیل مى‏کنند، این فعل و انفعال شیر را بریدن شیر مى‏گویند.

اسید لاکتیک براى تهیه پنیر ترش مانند پنیر سویس لازم است، باکترى‏هاى مولد اسید لاکتیک براى تهیه کلم شور نیز مفیدند.

باکترى‏ها به کشاورزى نیز کمک مى‏کنند، رشد گیاهان باعث جذب مقادیر مهمى از عناصر خاک مى‏شود.

اگر ازت و بعضى عناصر دیگر لازم دوباره به خاک نمى‏رسیدند، گیاهان قادر به رشد نبودند.

باکترى‏ها به تهیه مجدد این عناصر کمک مى‏کنند، وقتى گیاهان و جانوران مى‏میرند، باکترى‏ها به اجساد آن ها اثر کرده، مواد درهم بدن آن ها را به صورت مواد ساده تجزیه مى‏کنند، این مواد ساده مى‏توانند مورد استفاده گیاهان دیگر قرار گیرند.

مسئله کپک‏ها نیز مانند باکترى‏ها از عجایب دستگاه حضرت حق است.

در بعضى غذاها وجود کپک لازم است، مثلًا مزه و رنگ پنیر «راکفور» مربوط به کپک‏هایى است که روى آن زندگى مى‏کنند.

یکى از کپک‏هاى پست، داروى شگفت‏آور «پنى سیلین» را به وجود مى‏آورد که از رشد میکروب بعضى امراض در بدن انسان جلوگیرى مى‏کند.

کپک‏ها مانند باکترى‏ها، روى بقایاى گیاهان و جانواران زندگى کرده، آن ها را تجزیه مى‏نمایند و با این عمل زمین را حاصلخیز مى‏کنند.

مخمرها، قارچ‏هاى کوچک تک سلولى‏اند و غذاى خود را از قندى که به صورت محلول است مى‏گیرند، با انجام این عمل، قند را به انیدرید کربنیک و الکل تبدیل مى‏کنند.

این پدیده به تخمیر موسوم است، مخمرها در تهیه نان بکار مى‏روند، وقتى مخمر و قند در خمیر نان با هم مجاور شدند، الکل وانیدرید کربنیک متصاعد مى‏شوند و سبب برآمدن نان و متخلخل شدن آن مى‏گردند، وقتى نان مى‏پزد الکلش تبخیر شده و وارد هوا مى‏شود.

خزه‏ها، از جلبک‏ها و قارچ‏ها که فاقد ریشه‏اند و ساقه و برگ ندارند، کامل‏ترند، خزه‏ها داراى برگ‏هاى ساده و اندام‏هایى ریشه مانند و ساقه مانند مى‏باشند.

اندازه آن ها هیچ وقت از چند سانتى متر تجاوز نمى‏کند؛ زیرا آن ها بافت چوبى را که براى نمو طولى لازم است، فاقد مى‏باشند.

عرفان اسلامى، ج‏7، ص: 355

خزه‏ها، در اماکن مختلف و داراى رطوبت کافى، به حد وفور مى‏رویند و در نواحى قطبى و کوهستان‏هاى مرتفع یافت مى‏شوند، بسیارى از آن ها در آب‏هاى شیرین و اطراف مرداب‏هاى مشجر نمو مى‏کنند، در اماکن باتلاقى، در جنگل‏هایى که نور آفتاب کم است مى‏رویند، خزه ‏ها به خرد شدن سنگ‏ها کمک مى‏کنند و وقتى مى‏میرند، بقایاى فاسد شده آنان زمین را حاصلخیز مى‏سازد.

گیاهان گلدار، گیاهانى هستند که ما به آن ها بیشتر آشنایى داریم و مهم‏ترین گیاهان هستند؛ زیرا که آن ها را براى غذا و مواد بافتنى و مسکن تهیه مى‏کنند.

گیاهان گلدار، بیش از احتیاج خود غذا تهیه مى‏کنند و از این نظر مقدارى اندوخته در خود نگه مى‏دارند، اغلب همین اندوخته‏ هاست که مورد استفاده انسان واقع مى‏گردد.

گیاهان، مواد اضافى را در کجا ذخیره مى‏کنند؟ ممکن است در یک یا چند اندام اندوخته کنند، مانند ریشه‏ها، ساقه‏ها، برگ‏ها، میوه‏ ها، یا دانه‏ ها.

بعضى گیاهان نظیر کاهو و اسفناج و کلم، غذاى اضافى را در برگ‏هایشان ذخیره مى‏نمایند؛ هویج و چغندر، غذاى اضافى را در ریشه‏ هایشان اندوخته مى ‏نمایند؛ گل کلم و مارچوبه در ساقه‏ هایشان ذخیره مى‏نمایند.

گیاهان گلدار، عموماً در میوه‏ها و دانه‏ها اندوخته مى‏کنند، معروف‏ترین گیاهان گلدار درختان میوه هستند:

سیب، هلو، گیلاس، گوجه، گلابى، غلات نظیر: گندم، چاودا، ذرت، برنج، جو، دانه دار مى‏باشند.

الیاف بعضى گیاهان به کار ساختن پارچه مى‏آید، البسه گوناگونى که اکنون بر تن دارید از یک یا چند ماده از مواد زیر ساخته شده ‏اند:

پنبه، کتان، ابریشم مصنوعى، پشم، ابریشم، چرم؛ پشم و ابریشم و چرم از فرآورده‏هاى حیوانى هستند، ولى به خاطر بیاورید که جانوران به گیاهان زنده‏اند.

فرآورده‏ هاى حیوانى قسمتى از گیاهان است که توسط حیوانات خورده شده ‏اند.

پنبه، از بزرگ‏ترین محصولات صنعتى جهان است و از گیاهان مهم مولد الیاف است، موارد استعمال بسیار دارد که قسمت اعظم آن بافتن پارچه‏هاى گوناگون است.

کتان از بزرک تهیه مى‏شود، الیاف بزرک که سخت و محکم مى‏باشند به کار ساختن لباس و طناب مى‏آید، پارچه‏هاى کتانى، فرش، نخ قند، طناب‏ها و تور ماهیگیرى و عالى‏ترین کاغذهاى تحریر از کتان ساخته مى‏شوند.

الیاف گیاهى بیشتر از سلولز ساخته شده‏اند، سلولز براى تهیه ابریشم مصنوعى به کار مى‏رود، امروزه الیاف مصنوعى نظیر نایلون که از زغال و آب و هوا ساخته مى‏شود، به سرعت جاى الیاف طبیعى، گیاهى و حیوانى را مى‏گیرد.

لاستیک طبیعى، از عصاره شیرى رنگ (لاتکس) درخت کائوچو گرفته مى‏شود.

این درختان اکنون تقریباً در تمام کشورهاى گرمسیر کاشته مى‏شوند، بیشتر لاستیک خام براى ساختن لاستیک رویى و تویى چرخ‏هاى اتومبیل به کار مى‏رود.

از موارد استعمال دیگر، تهیه پوتین‏ها و کفش‏هاى لاستیکى و لباس‏هاى نفوذناپذیر و روکش سیم‏هاى الکتریکى، لوله‏هاى لاستیکى و لوازم طبى و چسب است.

هزارها اشیاى دیگر، از جمله داروها، قند، توتون، کاکائو، قهوه، چاى، بعضى عطرها، سقز و ادویه از گیاهان به دست مى‏آیند، احتمال دارد شما بتوانید چیزهایى دیگر نیز به خاطر بیاورید.

از جمله منابع بسیار مهم زمین جنگل است، محصولات جنگل زیاد و متنوع است.

غیر از غذا و لباس، چوب یکى از موادى است که مورد استعمال بسیار در جهان دارد.

در آمریکا به تنهایى میلیون‏ها متر مکعب الوار در سال مصرف مى‏گردد، جنگل‏ها گرما و آب و هوا را تنظیم مى‏کنند و ذخایر آب را حفظ مى‏نمایند.

ریشه گیاهان ممکن است از سرعت جریان آب باران، جلوگیرى به عمل آورده و مقدار زیادى خاک حاصلخیز را از شسته شدن محافظت نمایند.

در هر صورت به فرموده قرآن مجید، نسبت به زمین و تمام جریانات طبیعى آن، اعم از دریاها، خشکى‏ها، گیاهان و سایر نعمت‏هایى که در آن و در کوه‏هاى آن و در اعماق خاک است اندیشه کنید، باشد که از این اندیشه به معرفت و از معرفت به محبت و از محبت به عمل و از عمل به رضایت دوست و از رضایت حضرت اللّه به بهشت جاودان برسید.

چنانچه امروز گشت سِرِّ خدا آشکار

بحقه پوشیده را به نام نامید نار

به چهر گلگونش ماند آبله آبدار

به جرم دلدادگى زدند او را به دار

کز پى شش مه شود دواى بیمار زار

بزن خط استوا به خط نصف النهار

چنانچه من گشته‏ ام زهجر زار و نزار