نقش تربیتی سلام درقرآن و روایا - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» نقش تربیتی سلام درقرآن و روایا

سلام درلغت به معانی گوناگون آمده است یکی از این معانی تحیت است و یکی از اسماء الله نیز «سلام» است. زیرا سلام یعنی امنیت از هرگونه نقص، عیب و فنا و به معنای درود گفتن هم می باشد.

سلام کردن از اموری نیست که بعد از ظهور اسلام وضع شده باشد بلکه نمونه های آن در میان اقوام و ملل گذشته سابقه دارد که این مسئله در آیات قرآن به خوبی مشخص است. دین اسلام در بسیاری موارد عادات پسندیده ی مرسوم در میان امتهای پیش از خود را امضاء نموده و با اصلاح و تغییر به آن سنن و آداب کمال بخشیده است و مواردی که کاستیهایی در آنها وجود داشته است را جبران کرده است.

سنت پسندیده سلام و تحیت هنگام دیدار و ورود به خانه و آغاز تکلم، نیز از مواردی است که دین اسلام آن را تایید نموده و دستورات خاصی نیز برای آن داده است.

سلام یک تحیت بزرگ اسلامی

تا آنجا که می دانیم تمام اقوام جهان هنگامی که بهم می رسند برای اظهار محبت به یکدیگر نوعی تحیت دارند که گاهی جنبه لفظی دارد و گاهی به صورت عملی است. در اسلام نیز سلام یکی از روشن ترین تحیت ها است بنابراین طبق آیه 86 سوره نساء همه مسلمانان موظفند که سلام را به طور عالیتر و یا لااقل مساوی جواب گویند. سلام کردن یک نوع اعلام دوستی و صلح و ترک مخاصمه و جنگ محسوب می شود.[1]

معنی سلام را این گونه نوشته اند: (مصدر ) اسم از تسلیم / تحیت / پیروی و اطاعت/ و در آیه « السلام علی من اتبع الهدی» یعنی کسی که پیروی کند خدا با هدایت او را سالم می دارد از عذاب و غضبش. سلام از اسماء خدا ست زیرا سلامت است خدا از هرنقص و عیب و نابودی! دار السلام یعنی بهشت [2]

درمورد معنی سلام آمده است که سلام مصدر است به معنی بی گزند شدن از عیب یا از آفت رهیدن و نجات یافتن، پاکی و رهایی از عیب.[3]

سلام در قرآن؛

در قرآن 42 مرتبه این کلمه در آیات آمده است که معانی گوناگون دارند.سلام یکی از نام های خدا: «هو الله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام. ..»[4] اوست خدای یکتا که معبودی جز او نیست فرمانروا منزه از هر عیب و سلامت بخش. .. در این آیه منظور از سلام این است که با سلام و عافیت برخورد می کند نه با جنگ و ستیز و یا شر و ضرر و خداوند هیچگونه ضرری به خلق نمی زند چون سلام است.

سلام ازطرف خدا: سلام سخن خداست « سلام قول من رب الرحیم »[5] در چندین آیه خداوند به پیامبران سلام نموده است:

« سلام علی نوح فی العالمین» در میان جهانیان بر نوح سلام باد.[6] « سلام علی ابراهیم » درود و سلام بر ابراهیم [7] « سلام علی موسی و هارون» درود و سلام برموسی و هارون[8] « سلام علی آل یاسین » سلام و درود برآل یاسین[9]. البته آل یاسین منظور اهل بیت عصمت می باشد با توجه به این آیه از سوره یس که می فرماید:

« یس و القرآن الکریم انک لمن المرسلین چون یاسین نام پیامبراست پس آل یاسین اهل بیت پیامبر (ص) محسوب می شود.[10]

«سلام علی المرسلین» سلام برهمه فرستادگان [11]« سلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا» و سلامی شایسته بر او باد روزی که متولد شد و روزی که می میرد و روزی که زنده برانگیخته می شود[12] این سلام خدا به حضرت یحیی (ع ) است. از این آیه مشخص می شود که سلام و درود فرستادن بر اولیای خدا مخصوص زمان حیات آنان نیست و سلام کردن نشانه ی کوچکی نیست زیرا خدای بزرگ هم سلام می کند.[13]

« قل الحمدلله و سلام علی عباده الذین اصطفی الله خیرا ما یشکرون »[14] بگو سپاس برای خداست و سلام بر آن بندگانش که آنان را برگزید.

دستور سلام کردن پیامبر(ص)

« و اذا جائک الذین یومنون بایاتنا فقل سلام علیکم »[15] وهرگاه کسانی که به ما ایمان دارند نزد تو آیند پس بگو سلام برشما.

سلام فرشتگان: « سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار[16] فرشتگان هنگام دیدار بهشتیان به آنان می گویند بخاطر استقامتی که کردید درود بر شما پس چه نیکوست سرای آخرت. دردنیا هنگام قبض روح ملائکه به مومن سلام می کنند و تسکین و آرامش به محتضر می دهند و تمام غم ها و عقده ها را از دل مضطری که دیگر راه به جایی ندارد و در سکرات موت قرار گرفته است و هول و هراس این مسافرت در وجودش سنگینی می کند و امیدش ازهمه جا قطع شده است می زداید و به او آرامش می دهند.[17]

«قال لهم خزنتها سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین »[18]... نگهبانان بهشت می گویند سلام بر شما پاک و پسندیده بودید پس داخل شوید درحالی که جاودانه خواهید بود. انسانهای با اعمال صالح دردنیا شهرشان طیب و البلدالطیب مساکن پاکیزه، روزیشان از طیبات، گفتارشان پاک و تابناک، خوراک حلال و طیب و از خدا نسل و ذریه طیب نیز درخواست می کنند و سرانجام سرای طیب و طاهررا نصیب خود می کنند که با سلام و تحیت فرشتگان برآن وارد می شوند و زندگی زیبا و جاودان خویش را آغاز می نمایند.[19]

« الذین تتوفاهم الملائکه طیبین یقولون سلام علیکم ادخلو الجنه بما کنتم تعملون »[20] به آنان که پاک کند فرشتگانی که جانشان را می ستانند می گویند سلام برشما به پاداش آنچه انجام دادید به بهشت داخل شوید. دراین آیه اشاره به این دارد که ملائکه به اذن خدا و در فاعلیت خدا جانها را می گیرند و به انسانهای پاک سلام می کنند و مژده بهشت می دهند.[21]

ازاین آیه معلوم می شود که سلام کردن شعار آسمانی است و درسلام دعا سلامتی و امنیت وجود دارد.[22]

سلام اهل بهشت به یکدیگر

« تحیتهم فیها سلام. .» درقیامت به هرسو بنگری سلام است و بهشتیان اهل صفا وصمیمیت و سلام اند نه نزاع و قهر.[23]

« تحیتهم یوم یلقونه سلام. ..» تحیت آنان در روزی که خدا را ملاقات می کنند سلام است سلام درود بهشتی و بهشتیان است.[24]

« ونادوا اصحاب الجنه ان سلام علیکم » و ندا می دهند اصحاب بهشت که سلام بر شما باد[25]

«اولئک یجزون الغرفه بما صبروا و یلقون فیها تحیه و سلاما» آنان (بندگان رحمت ) بخاطر آنکه صبرکردند غرفه های بهشتی داده می شوند و در آنجا با تحیت و سلام گرم روبرو خواهند شد.[26] سلام دراین آیه مراد هرچیزی است که درآن ترس و پرهیزنباشد.[27]

« دعواهم فیها سبحانک اللهم و تحیتهم فیها سلام. .. »[28] دعا و نیایش آنان دربهشت خدای تو پاک و منزهی است و درودشان آنجا سلام است. سلام کلام اهل بهشت است و دربهشت سلام فضای همه جا را پرمی کند ازسوی خدا از سوی بهشتیان به خدا و ازسوی بهشتیان نسبت به یکدیگر.[29]

«لایسمعون فیها لغوا الا سلاما. ..» درآنجا سخن بیهوده نمی شنوند و گفتارشان جزسلام نیست.[30]

« فسلام لک من اصحاب الیمین » پس سلام برتو از طرف اهل یقین که همه قرینان تو و رفقای تو هستند[31] « لا یسمعون فیها لغوا و لا تاثیما الا قیلا سلاما سلاما »[32] دربهشت نه سخن بیهوده می شنوند و نه تهمت گناه هرچه هست سلام است و سخن سالم بهشت سرای سلام وسلامتی است.[33]

سلام نام بهشت

«لهم دارالسلام عند ربهم. .» سرای سلامت نزد پروردگارشان تنها برای آنان است...[34] پس دربهشت خشونت، رقابت، حسرت، تهمت، حسد، کینه، دروغ، اندوه وهیچگونه مرض و مرگ و فقرراهی ندارد.[35]

« و الله یدعوا الی دارالسلام. ..» و خداوند مردم را به سر منزل سلامت و سعادت بهشت می خواند.[36] دارالسلام یکی از نامهای بهشت است زیرا آنجا کینه ای دردلها نیست تا جنگ و جدال و بهره کشی پیش بیاید. سلام نام خداست و دارالسلام یعنی جوار رحمت الهی و جایی که کلام و درودشان سلام است و از خدا هم به آنان سلام می شود. سلامتی دنیا گذرا است ولی سلامت آخرت پایداراست.[37]

سلام درادیان دیگر

« اذا دخلوا علیه فقالوا سلاما قال انا منکم وجلون »[38] آنگاه که براو وارد شده و سلام کردند گفت: همانا ازشما بیمناکیم

« اذ دخلوا علیه فقالوا سلاما قال سلام قوم منکرون»[39] آنگاه که میهمانان ابراهیم براو وارد شدند و سلام گفتند ابراهیم درپاسخ گفت: سلام شما را نمی شناسم.

«.. قد جئناک بآیه من ربک و السلام علی من اتبع الهدی »[40] البته ما با معجزه ای ازپروردگارت (خطاب به فرعون ) به سوی تو آمده ایم و درود بر کسی که هدایت را پیروی کند.

« ولقد جائت رسلنا ابراهیم بالبشری قالوا سلاما قال سلام. ..»[41] همانا فرستادگان ما که به صورت انسان بودند گفتند به ابراهیم سلام و ابراهیم نیزگفت سلام. سخن را باید با سلام آغاز کرد. سلام یک شعارآسمانی و شیوه ای ملکوتی است. سلام را به نحو بهتر باید جواب داد.[42]

«قال سلام علیک ساستغفرلک ربی انه کان بی حفیا »[43] ابراهیم گفت: سلام برتو به زودی از پروردگارم برای تو آمرزش می خواهم زیرا او همواره نسبت به من بسیارمهربان بوده است. حضرت ابراهیم (ع ) همواره دربرابر تهدید با سلام و دعا برخورد می کند.[44]

« و السلام علی یوم ولدت و یوم اموت و یوم ابعث حیا »[45] حضرت عیسی (ع ) به خود سلام می کند و درود برمن روزی که زاده شدم و روزی که می میرم و روزی که زنده برانگیخته می شوم. دربعضی موارد سلام به خود و تجلیل از خودلازم است.[46]

سلام به معنی سلامتی؛

« قلنا یا نار کونی بردا و سلاما. ..» گفتم ای آتش بر ابراهیم سرد و سلامت باش.[47]

« ادخلوها بسلام آمنین. ..» با سلامت و امنیت به باغها وارد شوید.[48]

« قیل یا نوح اهبط بسلام منا و برکات علیک و علی امم ممن معک »[49] خطاب شد ای نوح اینک با سلامتی از جانب ما و برکسانی بر تو و برتمام امتهایی که با تو هستند فرود آی.

« یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام. .. »[50] خداوند به برکت آن کسانی را که از خشنودی او پیروی کنند به راههای سلامت هدایت می کند. منظورازسبل السلام در آیه جاده های سلامت یعنی سلامت فرد، سلامت اجتماع، سلامت روح و جان، سلامت خانواده و سلامت اخلاق می باشد.[51]

« سلام هی حتی مطلع الفجر» شب تا طلوع فجرسراسرسلام و درود است.[52] مراد ازسلام در آیه لطف و عنایت ویژه الهی نسبت به بندگان درشب قدراست که سلامت و رحمت و برکت را به دنبال دارد و باب نقمت و عذاب را می بندد زیرا کلید و وسوسه شیطان درآن شب موثر واقع نشود. شب قدر، شب سلامت فکر و روح آدمی و تعالی به سوی خداوند سلام است.[53] آن شب، که تاسپیده دمان؛ همه ی آنات و لحظات آن درود است و سلام و رحمت است و سلامت و ایمنی است و فرخندگی[54]

«ادخلوها بسلام ذلک یوم الخلود» وارد شوید به سلامت به بهشت این روز برای شما جاودانه است[55]

سلام به معنی وداع و خداحافظی؛

سلام درفرهنگ عرب دو موقع دارد 1 - هنگام ورود و ملاقات؛ 2 - هنگام خروج و خداحافظی مثل پایان نماز که می گوییم «السلام علیکم و رحمه الله و برکاته ». « فاصفح عنهم و قل سلام فسوف یعلمون » پس ازآنان روی بگردان و بگو بدرود در آینده خواهید فهمید.

«و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما. .. » و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب می سازند به آنها سلام می گویند.[56] دراین آیه سلام نشانه بی اعتنایی توام با بزرگواری است نه ناشی ازضعف. سلام وداع گفتن است با سخنان بی رویه جاهلان، نه سلام تحیت که نشانه محبت، پیوند و دوستی است و سلامی که نشانه حلم و بردباری و بزرگواری است.[57]

«...سلام علیکم لانبتغی الجاهلین. ..» سلام وداع ما برشما باد ما به سراغ جاهلان نمی رویم.[58]

پی نوشت ها:

[1] تفسیر نمونه، ج 4، ص43

[2] المنجد،ص 347

[3] فرهنگ عمید، ص 1220

[4] حشر22

[5] یس - 85

[6] صافات97

[7] صافات - 109

[8] صافات- 021

[9] صافات - 031

[10] باقری، 1382،ص 13