آورده‏ اند که محنت‏ زده‏ اى در راهى مى‏رفت، مخدّره ‏اى بس با جمال پیشش آمد، چشمش بر کمال حسن او افتاد، دلش صید آن جمال گشت، بر پى آن مخدّره مى‏رفت، چون آن مخدّره به در سراى خود رسید، التفاتى کرد، آن محنت‏زده را دید بر پى وى، گفت: مقصود چیست؟ گفت: سلطان جمال تو بر نهادِ ضعیفم سلطنت رانده است و در کمند قهر خویش آورده است، با توام دعوى عشقبازى است و این دعوى نه مجازى است.

آن مخدّره را بر کسوت جمال، حلیّت عقل بر کمال بود، گفت: این مسئله تو را فردا جواب دهم و این اشکال تو حل کنم. روز دیگر آن ممتحن منتظر نشسته بود و دیده گشاده، تا جمال بر کمال مقصود کى آشکار گردد و واقعه او چون حل کند؟

آن مخدّره مى‏آمد و از پى او پرستارى آیینه در دست، گفت: اى پرستار! آن آینه فراروى او دار تا به آن سر و روى، او را رسد که با ما عشقبازى کند و تمنّاى وصال ماش بود؟!!

دلْ مشتاق جمال دل دیگر است و روحش روحى غیر از ارواح، مشتاق در سلطه عشق حق است، مشتاق عاشق عبادت و دورى از گناه است، عارف دلخسته یار و جان نثار محبوب است، اهل حال فرموده‏اند:

قُلُوبُ الْمُشْتاقینَ مُنَوَّرَة بِنُورِ اللّه فَإِذا تَحَرَّکَ اشْتِیاقَهُمْ أَضاءَ النُّورُ مابَیْنَ السَّماءِ وَالأَرْضِ، فَیَعْرِضَهُمُ اللّه عَلَى الْمَلائِکَةِ وَیَقُولُ: هؤلاءِ المُشْتاقُونَ إِلَىَّ، أُشْهِدُکُمْ أَنّى إِلَیْهِمْ أَشْوَق.

دل‏هاى مشتاقان حق وحقیقت روشن به نور خداست، چون شوقشان به حرکت آید، بین آسمان و زمین نور بدرخشد. حضرت حق آنان را به ملائکه نشان مى‏دهد ومى‏فرماید: اینان مشتاق منند، شاهد باشید که من به آنان مشتاق‏ ترم