در صحنه زندگی کمتر کسی را می توان یافت که از لغزش ها مصون بوده و زیان این لغزش ها همیشه به خود انسان باز نمی گردد بلکه در مواردی گریبان دیگران را نیز می گیرد و موجودیت و منافع آنها را نیز به خطر می اندازد اگر بنا باشد همه خطاکاران با هر وضعیتی که دارند مجازات شوند و هر کس بخواهد آزار و اذیت دیگران را تلافی کند چه وضعیتی پیش خواهد آمد؟ اینجاست که پای مکارم اخلاق و فضایل عالی انسان به میان می آید.

عفو و گذشت پیشه کنید

حضرت علی عل علیه السلام در حکمت 11 نهج البلاغه می فرمایند: اگر بر دشمنت دست یافتى ، بخشیدن او را شکرانه پیروزى قرار ده.

بررسی منابع اسلامی نشان می دهد که عفو و گذشت یکی از اصول اساسی در برخورد با لغزش اهل ایمان است خدا در آیه 14 سوره جاثیه می فرماید:«به مومنان بگو: کسانى را که امید به ایام اللّه (روز رستاخیز) ندارند مورد عفو قرار دهند، و نسبت به آنها سخت نگیرند» (قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ) به مومنان توصیه می کند که از لغزش کافران و منکران قیامت نیز بگذرند و کار آنها را به خدا واگذار کنند.(آداب معاشرت در اسلام،ج1،مقدس نیا)

عفو در لغت به معنای بخشیدن و نادیده گرفتن جرم و گناه است. در زندگی اجتماعی میان افراد و یا گرو ه ها کدورت هایی پدید می آید که اگر ادامه یابد اجتماع انسانها را دچار روابط تیره ،سردی ، تفرقه و خشونت خواهد کرد از این رو کدورتها را باید با تصمیمی منطقی و انسانی از میان برد و یکی از راه های آن عفو و گذشت است.

 انسان عاطفه دارد و عاطفه گره بسیاری از مشکلات را می گشاید در تداوم صفاو صمیمیت و آرامش اجتماعی نیز احساس و عاطفه نقش تعیین کننده ای دارد به گونه ای که انسان خشمگین و در صدد انتقام رابه فرد رحیم و بخشنده تبدیل می کند.( سیره اخلاقی معصومین،ج1،الهامی نیا)

مروی است که: «موسی علیه السلام عرض کرد که: پروردگارا کدام یک از بندگان تو نزد تو عزیزترند؟ فرمود: آنکه در وقت قدرت و توانائی عفو نماید» .(معراج السعاده،مرحوم نراقی)

عفو امام علی علیه السلام تا آنجا رسید که در جنگ صفین اسیران شامی را که در دست داشت آزاد کرد و آنان آب را از او باز داشتند و او آب را از آنان باز نداشت

رهایی از دو معصیت با عفو و بخشش

هنگامی که به دشمن دست یافتی و به شکرانه پیروزی او را مورد عفو و گذشت قرار دادی در دو حال از معصیت رها شده ای ، اول آنکه دشمنت را بخشیده و صفات الهی را به قیاس عقل سنجیده و از گناه کسی درگذشته و قتلی به وقوع نپیوسته است و یا دشمنی را از قلب خویش دور کرده ای که خلق نیک خود را به نمایش گذاشته و بدین واسطه دوستی بر دوستانت افزوده ای. دوم آنکه خشم خود را فرو برده ای و از خشم دشمن و انتقام دشمنی خود را رهانیده ای و از راهی بد فرجام جان خود را بری کرده ای. از این رو آنانکه بر دشمن دست یافته اند بخشش و گذشت ایشان همان شکر و سپاس بر توانایی خویش بوده و خداوند بر این گروه رحمت نموده و آنان را از آتش دوزخ می رهاند.(منتخب نهج البلاغه،ج1،علی بابایی)

نمونه های این عفو و گذشت را در سیره معصومین علیهم السلام به وضوح و آشکارا می توان یافت از آن جمله دامنه عفو امام علی علیه السلام تا آنجا رسید که در جنگ صفین اسیران شامی را که در دست داشت آزاد کرد و آنان آب را از او باز داشتند و او آب را از آنان باز نداشت . به روز نبرد جمل نیز به سپاهیان خود فریاد برداشت که نباید به خانه های ایشان هجوم برید و نباید دارایی های ایشان را به غنیمت گیرید و نباید کسی را که پشت به جنگ کند تعقیب کنید. (المعیار و الموازنة ( ترجمه )ج1،اسکافی) خداوند در آیات قرآن به مومنان می آموزد که در پاسخ رفتار زشت و لغو جاهلان که کفر و ایمان را نمی فهمند و به مومنان اهانت روا می دارند، نه تنها کریمانه عبور کنند و عفو و گذشت داشته باشند، بلکه باید به آنان سلام کنند و این گونه رفتار کریمانه خود را فراتر از رفتار احسان گونه خود به نمایش گذارند: واذا خاطبهم الجاهلون قالو سلاما؛(فرقان،63/72)

«ببخش و از یاد ببر» برای بسیاری از ما مردم، فراموش کردن آسان ترست، ولی شاید بهتر آن باشد که گذشت و بخشایش را بیشتر مورد توجه قرار دهیم

«ببخش و از یاد ببر» برای بسیاری از ما مردم، فراموش کردن آسان ترست، ولی شاید بهتر آن باشد که گذشت و بخشایش را بیشتر مورد توجه قرار دهیم.

فرد لوسکین، استاد روان شناسی دانشگاه استانفورد و نویسندة کتاب: «برای همیشه چشم پوشی کن» می گوید: «رنجیده خاطر بودن و در دل پرورداندن غرض ها و کینه ها، آدمی را نه تنها جسماً که از نظر عاطفی هم سست و ناتوان می سازد و می افزاید: «گذشتن از خطای کسی، نوشدارویی موثر است».

اخیراً یکی از استادیاران رشته روان شناسی و همتایانش طی پژوهشی از هفتاد ویک داوطلب خواستند که نمونه ای از گزند های گذشته را به یاد آوردند. آزمون های به عمل آمده، افزایش بسیار زیاد فشار خون، فزونی، ضربان قلب و تنش عضله ها را نمایان ساخت؛ یعنی درست همان واکنش هایی روی داد که به هنگام خشمگینی در افراد رخ می نماید. وقتی پژوهشگران از افراد تحت آزمایش خواستند تا تصور کنند که با ستمگران خود هم دلی کرده و حتی بدی های شان را می بخشند، نسبتاً آرامش یافتند. (مجله دیدار آشنا،ابوالفضل امیر دیوانی)

آری،

«با آنکه انتقام زدشمن حرام نیست/ در عفو لذتی است که درانتقام نیست».