برخی انسان‌ها هستند که از بس حسابشان با خدا پاک است، از حشر در محشر و از محاسبه روز حساب معافند. چگونه می‌توان از حساب و کتاب روز جزاء وارهید؟!

چنانکه در پیشانی‌نوشت این سیاهه مذکور افتاد، برخی انسان‌ها از بس کردارشان درست است و حسابشان با خدا پاک، که از حشر در محشر و محاسبه روز حساب معافند. نه فقط از حشر و حساب که از سوال قبر و نکیر و منکر و میزان و صراط نیز فارغند. و البته این معافیت از حشر، تنها یکی از فضایل و خصائل بی‌حدّ و عدّ این جماعت است.
اخلاص؛ براستی، اکسیری بی‌مانند و کیمیایی کم‌یاب است که مس اعمال آدمی را به زر ناب بدل می‌کند. اهل عرفان، اخلاص را «راز سر به مهر الهی» می‌دانند.
اینها براستی عزیزشده خدایند و خاصّان درگاه حضرتش.
در یک کلمه بخواهم پرده از سیمای پرفروغشان برافکنم، باید بگویم کسانی‌ هستند که مقیم اقیلم اخلاصند.
پیش از آنکه سر زلفمان را به وصف جمال جمیلشان گره بزنیم، نخست تقدیم دو مقدمه، ضروری می‌نُماید: یک بازشکافی مفهوم اخلاص. دیگر، تفاوت مخلِص و مخلَص.

یکم: خلوص و اخلاص‌
اخلاص، در لغت یعنی ترک ریا در بندگی خدا. هرگاه در مسیر عبودیت، لوح جانت را از گرد ریا بزدایی می‌گویند طریق اخلاص پیشه کردی.
چنانچه اخلاص با دین سنجیده شود عبارت است از توحید و تنزیه خدا از تثلیث و تشبیه و الخ. اخلاص بدین معنا، بنا بر فرمایش حضرت مولا در نهج‌البلاغه، بالاترین مرتبه توحید است. (کمالُ توحیدِهِ اَلاخلاصُ لَه).
اخلاص؛ براستی، اکسیری بی‌مانند و کیمیایی کم‌یاب است که مس اعمال آدمی را به زر ناب بدل می‌کند. اهل عرفان، اخلاص را «راز سر به مهر الهی» می‌دانند. به استناد این حدیث قدسی که فرمود: «اخلاص، سرّیست از اسرار من، آن‌را به ودیعت می‌نهم در قلب بنده‌ای که دوستش دارم».

سعدی-علیه الرحمه- گوید:

عبادت به اخلاص نیّت نکوست          وگرنه چه آید ز بی مغز پوست؟
که در پوشی از بهر پندار خلق          چه زنّار مُغ بر میانت چه دلق

دوم: تفاوت مخلِص و مخلَص
در قرآن، از اهل اخلاص، گاه به لفظ مخلص(به کسر لام) یاد شده است و گاه به لفظ مخلص(به فتح لام). تفاوت این دو در چیست؟
عبادتی که به قصد تقرّب به حور و وصول به قصور و باغ و راغ و ...، انجام شود، تهی از شوائب شرک و ریا نیست و اخلاص بنا بر تعریف، یعنی ترک رنگ و ریا( که ریا نیز خود شرک خفیفه است.)
اگر بنده عبادتش را از شوائب شرک بپیراید و آن را سالم در طبقی از اخلاص به محضر حضرت دادار تقدیم بدارد، مخلِص خواهد بود به کسر لام.
اما گاه هست که بنده در عبادتش، نه تنها اغیار را نمی‌بیند بلکه بالاتر از آن، خود را نیز نمی‌بیند. چنین کسی، مخلَص است به فتح لام. اولی، تنها عبادتش را برای خدا خالص کرده است و دومی، افزون بر عبادت، خویشتن خویش را.
کریمه: وَ مَا امِرُوا الا لِیَعْبُدُوا اللهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ(بینه/28) به گروه اول(مخلِصان) دلالت دارد و کریمه: إِنّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِکْرَى اَلدّارِ(ص/46) به گروه دوم(مخلَصان).
اکنون که فرق این دو مقام روشن شد وقت آن رسیده که وصف این مقیمان قلمرو اخلاص را از زبان خالق هستی بشنویم که بهتر شناسد هر کسی مصنوع خویش.

سوم: امتیازات مخلَصین و خاصّان درگاه خدا
به روایت قرآن، پاکان وادی خلوص، پنج خصلت ممتاز و برگزیده دارند به شرح زیر:
1. نخستین ویژگی رشک‌برانگیزشان آنکه از تیرس ابلیس قسم‌خورده خارجند و شیطان را به حریمشان راه نیست. به تعبیر اهل عرفان، حشر انفسی ندارند. چنانکه قرآن از زبان شیطان می‌فرماید: قَالَ فَبِعِزَّتکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلاّ عِبادَکَ مِنْهُمُ اَلْمُخْلَصِینَ: همانا گمراه مى‌کنم تمامى مردم را مگر بندگان تو را، آنهایى که مخلَص مى‌باشند.(ص82)
2. دومین ویژگی منحصر به‌فردشان اینکه جز ایشان کسی را یارای آن نیست که خدا را چُنانکه هستد، وصف و ثنا کند. دلالت می‌کند بر این حقیقت دو کریمه: سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یصِفُونَ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ: منزه است خداوند از آنچه توصیف می‌کنند، مگر بندگان مخلص خدا! (صافات/159 و160)
3. سومین ویژگی خیره‌کنندشان اینکه اگر خدا در روز جزا با عدلش با همه رفتار نماید با اینان بر وفق فضل و لطف خاصش، معامله می‌کند. به دیگر سخن، بالاتر از استحقاق و فوق رغبت و پاداش اعمالشان بدآنها، عطا خواهد بخشید. چنانکه می‌فرماید: وَمَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ: جز بندگان مخلص خدا (که از این کیفرها برکنارند)! و جز به آنچه انجام می‌دادید کیفر داده نمی‌شوید.(صافات/39 و40)
عبادتی که به قصد تقرّب به حور و وصول به قصور و باغ و راغ و ...، انجام شود، تهی از شوائب شرک و ریا نیست و اخلاص بنا بر تعریف، یعنی ترک رنگ و ریا
4. چهارمین ویژگی خیره‌کنندشان اینکه چون در دنیا به حساب و کتاب اعمال خود رسیده‌اند در روز قیامت، از احضار و حساب و کتاب و ترازوی اعمال، رهیده و به اصطلاح اهل عرفان، حشر آفاقی نخواهند داشت. بر این حقیقت دلالت دارد کریمه: فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ: به یقین همگی (در دادگاه عدل الهی) احضار می‌شوند!
مگر بندگان مخلص خدا! (صافات/128)
5. پنجمین تاج زرّین بر سر سدره‌نشینان مقام اخلاص، اینکه آنها، به دست حضرت دوست، به مقام عصمت باریافته‌اند: َکذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِینَ: اینچنین کردیم تا بدی و فحشا را از او دور سازیم؛ چرا که او از بندگان مخلص ما بود! (یوسف/24)
حسن ختام این مقال، معطر است به عطر دعایی از سویدای جان. بار الها! این بیچارگان تیه ضلالت را به وادی نورانی اخلاص، رهنمون باش!
اللهم آمین!