در این بخش هیچ چاره‏اى نیست مگر این که به اندکى از جلوه‏هاى ربوبیت او که دریائى بى‏ساحل و بحرى بى‏پایان است اشاره شود که تفصیل و توضیحش کتابى به وسعت آفرینش و طول و عرض و حجم جهان خلقت مى‏خواهد، حتى باید اقرار کرد که جلوه و آثار تربیتى و ربوبیتش در ذره‏اى از ذرات، اگر بخواهد به طور کامل در نوشته‏ اى در آید از چندین کتاب سر بیرون مى‏آورد!

در کتاب فیلسوف نما آمده:

پیش از پاستور مردم تصور مى‏کردند که موجودات جان‏دار و زنده منحصر به همین حیواناتى است که با چشم‏هاى خود مى‏بینیم، ولى بعداً در اثر تجربیات و زحمات دانشمند نامبرده ثابت شد که در محیط اطراف ما موجودات بى‏شمارى زندگى مى‏کنند که در اثر کوچکى از نظرهاى ما پنهان‏اند و هر کدام به نوبه خود داراى مشخصات و زندگانى مخصوصى هستند، یک قطره ناچیز آب براى آنها حکم دریاچه بزرگى را دارد که عده زیادى از آنها در اعماقش مشغول شناورى و مبارزه و جنگ و جدال‏اند.

گرچه صدها سال پیش از تولد پاستور و فراهم شدن وسایل آزمایشى، یکى از بزرگ‏ترین پیشوایان اسلام و امامان شیعه یعنى حضرت على‏بن‏موسى‏الرضا (ع) صریحا وجود این حیوانات ذره‏بینى را به یاران خود خبر داد و در کتاب‏هائى که تقریباً نزدیک به عصر آن بزرگوار نوشته شده این روایت از آن حضرت نقل شده است:

فتح بن‏یزید جرجانى که از دوستان آن حضرت بود خدمتش رسید و گفت: منظور شما از این که مى‏گوئید خدا «لطیف و بصیر» است، چیست؟ اگر چه اجمالا مى‏دانم که لطف خدا با لطف انسان تفاوت دارد، ولى دوست دارم تفصیل آن را هم بدانم، حضرت رضا (ع) در پاسخ او فرمود:

این که مى‏بینى به خدا مى‏گوئیم «لطیف» براى این است که از موجودات دقیق با خبر است، آیا نمى‏بینى آثار صنعت او را در گیاهان کوچک و غیر کوچک، و حیوانات ریز مثل پشه و کوچک‏تر از پشه و کوچک‏تر از آنها، آن حیواناتى که هیچ‏گاه چشم آنها را نمى‏بیند، و در اثر کوچکى نر و ماده و بچه نوزاد و بزرگ آنها از هم تمیز داده نمى‏شوند، سپس اضافه مى‏نماید که این حیوانات در امواج دریاها و در میان پوست‏هاى درختان و در بیابان‏ها و دشت‏ها وجود دارند و با طرز خاصى، مطالب میان آنها و مولودهایشان رد و بدل مى‏شود، و در اثر کوچکى نه با چشم دیده مى‏شوند و نه با دست احساس مى‏گردند! «1» این حیوانات ذره‏بینى به اندازه‏اى کوچک‏اند که اگر صدها از آنها را در کنار یکدیگر قرار دهند به زحمت با چشم دیده مى‏شوند، ولى در عین حال هر یک براى خود سازمان منظم و اجزاء مختلفى دارد و از چندین طبقه که هر طبقه به ویژه «هسته» داراى ساختمان پیچ در پیچ و تو بر توئى است تشکیل مى‏شود، بسیارى از آنها داراى دنباله‏ها و پاروهاى مخصوصى هستند که به وسیله‏ى آن با سرعت در آب حرکت مى‏کنند! گروهى از آنها منشأ تولید امراض و بیمارى هستند، ولى بسیارى از آنها مفید و سودمندند و خدمات بزرگى به عالم انسانیت مى‏کنند، بعضى از آنها پس از مردن حالت تحجر پیدا کرده و داورهاى طبى و صنعتى و یا سنگ‏هاى قابل استفاده مى‏سازند (طباشیر و گل سفید و سنگ‏هاى مخصوصى که در برخى از نقاط آفریقا یافت مى‏شود و براى صیقل دادن اجسام از آن استفاده مى‏کنند از بقاى همین حیوانات است)

[و این همان جلوه تربیتى و ربوبیتى حضرت رب‏العالمین است که به این صورت در جهان طبیعت رخ مى‏نماید.]

قابل توجه اینجاست که صدها ملیون از افراد آنها باید دور هم گرد آیند تا به قدر یک دانه نخود از این سنگ را تشکیل دهند!

قدرت مقاومت بعضى از آنها در برابر مشکلات بسیار زیاد است به طورى که مى‏توانند مدت‏هاى طولانى در محیطهاى نامناسب و نامساعد زندگى کنند و سرعت تولید مثل آنها به اندازه‏اى است که در مدت کوتاهى هر یک از آنها چندین هزار مثل خود را تولید مى‏کنند.

خونى که در بدن انسان و حیوانات جریان دارد میدان جولان دو دسته از این حیوانات ذره‏بینى است:

دسته اول همان گلبول‏هاى قرمز رنگ است که مأمور تغذیه سلول‏ها و رسانیدن اکسیژن و سایر گازهاى لازم و جمع‏آورى گازهاى سمّى از قبیل گاز کربنیک مى‏باشد. این دسته از گلبول‏ها مانند مادرهاى مهربان با دقت و دل‏سوزى هر چه تمام‏تر به تمام سلول‏هاى بدن سرکشى کرده و احتیاجات حیاتى آنها را تامین مى‏کنند.

دسته دوم گلبول‏هاى سفید است که به منزله یک ارتش مسلح ورزیده و ذخیره‏هاى روز خطرناک مى‏باشند. همین که بخشى از عضلات و پوست بدن آسیب دید، و خراش و بریدگى در آن پیدا شد، و این حصار غیر قابل نفوذ بدن در برابر دشمنان خونخوار یعنى میکرب‏هاى خارجى شکسته شد فوراً در محل حادثه اجتماع مى‏کنند و راه ورود را بر دشمن مى‏بندند. به این وسیله از هجوم آنها به داخل جلوگیرى به عمل مى‏آورند و تا آخرین نفس در مقابل آنها مقاومت به خرج مى‏دهند!

از این جالب‏تر جنگ‏هاى خونینى است که در میان آنها و این دشمنان خونخوار که گاهى به وسیله غذا و زمانى به وسیله هوا وارد بدن انسان مى‏شوند اتفاق مى‏افتد، در این مبارزه حیاتى که سرنوشت انسان را روشن مى‏کند گلبول‏هاى سفید قد مردانگى علم کرده و تا آخرین قطره خون در راه کشور عزیز بدن جان فشانى مى‏کنند.

به محض ورود یک میکرب در محوطه خون، این سربازان فداکار حلقه محاصره‏اى در اطراف آن تشکیل مى‏دهند و تا آن بیگانه بیاید دست و پاى خود را از هم بشناسد با چابکى او را مى‏بلعند، در صورتى که نفرات مهاجمین زیاد باشد گلبول‏هاى مزبور به سم‏پاشى و ریختن مواد شیمیائى مخصوصى که حریف را هلاک یا نیمه جان کند مى‏شوند، بعضى اوقات هم بدن نیمه جان آنها را به زندان‏هاى مخصوصى که به نام غدّه‏هاى لنفى معروف است تحویل مى‏دهند.

شما را به حقیقت سوگند آیا هیچ عاقلى مى‏تواند این جریانات را که گوشه‏اى از میلیارها جریان در بدن است معلول تصادف بداند و هیچ نیروى حکیمانه و قدرت فوق‏العاده‏اى در آن مؤثر نشمارد؟!

آرى حضرت رب‏العالمین است که با توجه تربیتى و مدبرانه خود هر موجودى را براى هدف یا اهداف مثبتى تربیت مى‏کند، و آن را در جایگاه ویژه‏اش در عالم طبیعت قرار مى‏دهد، اینجاست که باید به تعداد همه موجودات هستى با تمام وجود فریاد زد الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ‏.

فاصله زمین با خورشید نزدیک به صد و پنجاه میلیون کیلومتر است. و این فاصله‏اى است در حدّ اعتدال و به همین خاطر نه در فصل گرما آن چنان گرم مى‏شود که دریاها یه سرعت تبخیر شوند و کویرى خشک از آنها بر جاى بماند، و موجودات زنده از شدت گرما بسوزند و فروغ حیاتشان خاموش گردد، و نه در فصل سرما آن چنان سرد مى‏شود که آب همه دریاها منجمد شود، و نباتات و گیاهان و درختان و موجودات زنده از شدت سرما خیمه حیاتشان سرنگون گردد، تدبیر حکیمانه و توجه ربوبى حضرت ربّ میان خورشید و زمین این فاصله‏ى مناسب را برقرار کرده تا همه موجودات از برکت این فاصله به وجود آیند و به موجودیت خود تداوم بخشند.

هوا به طور مساوى در تمام اطراف کره زمین به اندازه حدوداً صد کیلومتر زمین را در آغوش محبت گرفته و همراه او با حرکتى معین در فضاى با عظمت در مسافرت است.

هوا ترکیبى حساب شده از اکسیژن و ازت است و مسئولیت اکسیژن سازى و کربن گیرى در حدى که کم و زیادى در این ترکیب راه پیدا نکند به عهده نباتات است و دفع سمومش به وسیله حیوانات زهردار!

هوا در تکوّن موجودات چه در بخش عناصر، چه در بخش نباتات و چه در بخش جانداران از عوامل بسیار مؤثر و در تداوم بخشیدن به عنصر حیات، ماده‏اى ریشه‏اى و اساسى است.

هوا اگر در چند لحظه از کره زمین فاصله بگیرد، چراغ حیات خاموش مى‏شود، و هیچ گیاه و جاندارى بر جاى نمى‏ماند.

هوا در برابر سنگ باران‏هاى آسمانى سپرى محافظ و نیروئى مدافع، و عامل بسیار با ارزشى است که کره زمین و موجوداتش را از خطرات حفظ مى‏کند.

زمین براى پدید آمدن شب و روز و پیدایش چهار فصل داراى دو نوع گردش وضعى و انتقالى است این دو گردش با سرعتى حساب شده و معین و در اندازه‏اى بسیار بسیار دقیق صورت مى‏گیرد تا جائى که منجمان تحویل سال را محاسبه با ثانیه و لحظه در تقویم‏ها ثبت مى‏کنند.

گردش زمین به دور خودش و به دور خورشید اگر تندتر یا کندتر شود، نظام شب و روز و نظام فصول در خطر جدى قرار مى‏گیرد و همه موجودات زمین به چاه نابودى مى‏افتند، و کارگاه حیات در همه زمینه‏ها فعالیتش را تعطیل مى‏کند.

مسئله خورشید، ماه، شب و روز، و فصول چهارگانه سال، و دقیق بودن حرکات همه این متحرک‏ها در آیات قرآن به عنوان نشانه‏هاى وجود خدا، و علم و حکمت و عدل و قدرت و ربوبیت او پرونده‏اى ویژه دارد، و قرآن مجید همه خردمندان و صاحبان عقل را به مطالعه و دقت و اندیشه در این آیات دعوت مى‏کند آیاتى از قبیل آیات زیر نشان دهنده توجه تربیتى و ربوبیتى حضرت اوست:

إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ: «2»

بى‏تردید در آفرینش آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز نشانه‏هائى (برقدرت و ربوبیت و حکمت خدا) براى صاحبان عقل و خرد است.

الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبانٍ: «3»

خورشید و ماه بر اساس حساب و محاسبه‏اى دقیق‏اند.

أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهاداً: «4»

آیا زمین را گهواره و بستر آرامش قرار نداده‏ایم؟

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ: «5»

پروردگار شما کسى است که براى شما زمین را بسترى گسترده هماهنگ با طبعتان، و آسمان را سقفى برافراشته و محفوظ قرار داد و از آسمان آبى فراوان نازل کرد تا به وسیله آن انواع میوه‏ها را براى روزى شما از دل خاک بیرون کشید، با توجه به این جریانات دقیق و حساب شده براى خدا شریک و همتا قرار ندهید در حالى که مى‏دانید همه این امور منظم و به هم پیوسته دلیل بر وحدانیت آفریننده آنهاست.

کره زمین که وجودش و وجود همه موجوداتش محصول خالقیت و ربوبیت و تدبیر حضرت حق است سه بخشش آب و یک بخشش خشکى است و اگر غیر این بود برپا شدن خانه حیات و زندگى در آن ممکن نمى‏شد.

پستى‏ها و بلندى‏هاى زیادى که بر اساس حکمت و عدالت مدبّر آن روى آن است در برابر عظمت این سیّاره به کروى بودنش لطمه‏اى نمى‏زند، و کوه‏هاى استوارش علاوه بر این که خزینه‏ها و انبار ثروت‏هاى فراوانى چون طلا و نقره و مس و آهن و عقیق و فیروزه، و سنگ‏هاى گران بهاى دیگرى است.

حافظ و نگهدار آن از متلاشى شدن و سدى محکم و سپرى استوار در برابر وزش بادهاى تند و طوفانى است، و به این سبب به صورت فرشى گسترده و مهد و گهواره‏اى آرام بخش و منبعى از ذخائر بسیار مفید، و انبارى از اشیاء گران بها، و کارخانه‏اى مولّد انواع غذاها و آشامیدنى‏ها و ابزار و وسائل حیات در اختیار موجودات زنده به ویژه انسان قرار داده شده است.

همه اشیاء و عناصر و موجودات مختلف و حیوانات متنوع، و انسان‏ها بر این کره قائمند و به آن تکیه دارند و در آن از آرامش برخوردارند و بى‏اختیار جابه‏جا نمى‏شوند، زیرا قوه‏اى در آن است که به آن قوه ثقل مى‏گویند و همان قوه باعث شده آنچه را در آن است از پرت شدن در فضا حفظ نماید، و به عبارت دیگر زمین نسبت به همه موجوداتى که در آن است مانند یک قطعه آهن‏ربا که سوزن و میخ به آن مى‏چسبند و آویزانند و نمى‏افتند جسمى مغناطیسى است.

فکر مى‏کنید با ارزش‏ترین و سودمندترین ماده زمین چیست؟ طلا، نقره، الماس، عقیق، فیروزه، آهن؟

دانشمندان بزرگ و محقق به این پرسش فقط یک کلمه پاسخ مى‏دهند خاک، زیرا این ماده حیرت‏انگیز ریشه و مایه آفرینش ما و خزانه و انبار مایحتاج ماست و هر موجودى نیازمند به هر چیزى است از خاک مى‏گیرد.

عوامل فرسایش در طول میلیون‏ها سال سنگ‏ها را خرد نموده و تبدیل به خاک کرده‏اند، مواد خرد شده خاک زراعتى، و محلى و انتقالى است، و همین‏ها با کمک آب، هوا، نور که همه و همه در حیطه تصرف حضرت ربّ است به تدبیر او تبدیل به مواد غذائى چون سبزیجات، حبوبات، میوه‏جات، و انواع گوشت‏هاى حلال مى‏شود تا سفره روزى موجودات زنده به ویژه انسان پر گردد، و مرد و زنى از انواع روزى‏هاى رنگارنگ که سرشار از همه ویتامین‏هاى لازم است به صورت پخته و خام بخورند و در دستگاه گوارش آنان که شرحش کتاب‏هاى قطور جداگانه مى‏طلبد هضم شود و علاوه بر اینکه نیازمندى بدن آنان را تامین نماید بخشى از آن تبدیل به نطفه گردد در نطفه‏اى که به تعبیر قرآن نطفه امشاج‏ «6» است یعنى نطفه‏اى که مخلوطى از انواع عناصر است و آن نطفه مرد و زن در رحم زن که خود دنیائى حیرت‏انگیز از قدرت و حکمت و ربوبیت حق است تبدیل به انسانى در شکل و قیافه احسن تقویمى گردد! «7» شرح و تفصیل عناصرى که وجود جهانها و جهانیان از آنها ترکیب شده، در خور کسى جز آفریننده آنها نیست، مغز کوچک ما، و دانش بسیار اندکى که در اختیار ماست، و قلم‏هاى سرشکسته ما، و عمر کوتاهى که نزد ماست و چون بادى وزان در دشت و صحرا مى‏گذرد، براى بیان به وجود آمدن یک عنصر که چه تعداد عناصر در به وجود آمدنش دخالت داشته‏اند، و مواد ترکیبى عناصر وجود او، و جایگاهش در آفرینش، و وظائفى که در این کارگاه با عظمت هستى به عهده اوست، و مدت حیات و زندگى‏اش، و ارتباطش با دیگر موجودات، و زیان خلأ وجودى‏اش در عرصه‏گاه خلقت و .... کفایت نمى‏کند، بهتر این است که در این زمینه نوک قلم را از صفحه کاغذ بردارم و نگاهى کلى به وسیله دیده قلبم به هستى بیندازم و با کمال حضوع و فروتنى و ذلت و انکسار با زبانى که اگرهزاران بار با آب و گلاب شسته شود، هنوز جارى کردن نام او بر آن زبان کمال بى‏ادبى است همانگونه که خودش تعلیم داده بگویم: «الحمدلله رب العالمین:» همه ستایش‏ها و سپاس‏ها ویژه خدا، مالک و مربى و مدبر و صاحب جهانها و جهانیان است.

این جمله که به خاطر الف و لام کلمه الحمدلله‏اش در بردارنده همه محامد و ستایش‏ها نسبت به مالک و پرورش دهنده جهانها و جهانیان است از طرف حضرت او به عنوان ستایش و سپاس کامل در رابطه با وجود مقدسش از ما انسان‏هاى محدود و ضعیف و ناتوان که هرگز از عهده ستایشش گرچه عمر روزگار را در اختیار ما بگذارند «8» برنمى‏آید مورد پذیرش قرار گرفته است.

از حضرت صادق (ع) روایت شده:

«من قال اربع مرات اذا اصبح‏ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» فقد ادى شکر یومه، و من قالها اذا امسى فقد ادى شکر لیلته:» «9»

هر کس به هنگام صبح کردن چهار مرتبه بگوید: الحمدلله رب العالمین سپاسگزارى آن روزش را به جاى آورده، و نیز چون به شب درآید چهار مرتبه آن را به زبان جارى کند از عهده شکر و سپاس حق در شبش برآمده است.

بسارى از مردم به گفتن «الحمدلله» بدون «رب العالمین» عادت دارند، باید گفت: آنان نیز با توجه به روایات مهمى که در این زمینه از اهل بیت رسول اعظم رسیده چنانچه به حضرت رب به عنوان خالق و مدبر خود توجه کنند، و به‏ نعمت و اهدافى که از بخشیدن نعمت به آنان منظور شده بنگرند، به اداى شکر و ثناى کامل او برخاسته‏اند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- اصول کافى عربى چاپ اسلامیه، ج 1، ص 93، تألیف محمدبن‏یعقوب کلینى، متوفاى سال 328- 329.

(2)- آل‏عمران، 190.

(3)- الرحمن 5.

(4)- نبأ 6.

(5)- بقره 22.

(6)- انسان 1.

(7)- تین 4.

(8)- مقدمه دعاى عرفه حضرت حسین.

(9)- نورالثقلین ج 1، ص 13.