چهره نماز در پاره‏اى از روایات‏ - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» چهره نماز در پاره‏اى از روایات‏

از پیامبر بزرگ اسلام روایاتى در رابطه با نماز نقل شده است از جمله:

«لیکن اکثر همک الصلاة فانها رأس الاسلام بعد الاقرار بالدین:» «1»

باید بیشترین همت و قصدت نماز باشد، زیرا نماز پس از اقرار به دین رأس اسلام است.

«الصلاة عمود الدین من ترکها فقد هدم الدین:» «2»

نماز ستون دین است، کسى که آن را ترک کند و از خواندنش امتناع ورزد مسلماً ساختمان دین را ویران کرده است.

«العهد الذى بیننا و بینهم الصلاة فمن ترکها فقد کفر:» «3»

پیمان دین‏دارى میان من و امتم نماز است، پس کسى که نماز را ترک کند تحقیقاً در گردونه کفر و ناسپاسى افتاده است.

«اذا قام العبد الى الصلاة فکان هواه و قلبه الى الله تعالى انصرف کیوم ولدته امه:» «4»

هنگامى که عبد به اقامه نماز برخاست، پس میل و رغبتش و دلش در نماز متوجه خداى تعالى بود، نماز را به پایان مى‏برد در حالى که از پاکى و طهارت و آمرزش گناه مانند روزى است که مادر او را به دنیا آورده است.

«الشیطان یرعب من بنى آدم ما حافظ على الصلوات الخمس فاذا ضیعهن تجرأ علیه و اوقعه فى العظائم:» «5»

شیطان از فرزندان آدم تا زمانى که بر نمازهاى پنج‏گانه محافظت دارند مى‏ترسد، زمانى که نمازها را ضایع کنند و از خواندن آنها امتناع ورزند بر آنان جرأت پیدا مى‏کند، و آنان را در بلاها و گناهان بزرگ مى‏اندازد.

حضرت باقر (ع) مى‏فرماید:

«ان اول ما یحاسب به العبد الصلاة فان قبلت قبل ما سواها:» «6»

بى‏تردید اولین چیزى که عبد را به آن محاسبه مى‏کنند نماز است، در نهایت اگر پذیرفته شود دیگر اعمال هم پذیرفته خواهد شد.

در حدیث قدسى آمده:

«هذه الصلوات الخمس من صلاهن لوقتهن و حافظ علیهن لقینى یوم القیامة و له عندى عهد ادخله به الجنة و من لم یصلهن لوقتهن و لم یحافظ علیهن فذلک الى ان شئت عذبته و ان شئت غفرت له:» «7»

این است نمازهاى پنج‏گانه، کسى که آنها را در وقت معینش به جاى آورد و بر شرایط ظاهر و باطنش محافظت کند به لقاء من در قیامت نایل مى‏شود در آن‏ روز نزد من براى او پیمانى است که وى را به سبب آن پیمان وارد بهشت مى‏کنم، و کسى که آنها را در وقت لازم و معینش به جاى نیاورد، و توجهى به شرایط ظاهر و باطنش ننماید، اختیار با من است، اگر بخواهم کیفرش مى‏دهم، و اگر بخواهم او را مى‏آمرزم.

حضرت باقر (ع) در رابطه با عاشقان نماز و مشتاقان بندگى و عبادت که شرایط ظاهرى و باطنى نماز را رعایت مى‏کردند، مى‏فرماید:

امیرالمؤمنین در عراق نماز صبح را با مردم به جماعت به جاى آوردند، سپس رو به آنان کردند و به موعظه آنان برخاسته و گریستند و مردم را نیز از خوف خدا به گریه انداختند.

سپس فرمودند: به خدا سوگند اقوامى را در زمان دوستم رسول خدا مى‏شناختم که شب را به روز مى‏آوردند و روز را به شب در حالى که ژولیده موى، و غبار آلود و شکم خالى بودند، [شکمى خالى از حرام یا به سبب روزه، یا به علت کم‏خورى تا بتوانند با نشاط و قدرت به بندگى برخیزند] میان پیشانى آنان چون زانوى ورم کرده بز از کثرت سجده پینه داشت، شب را براى پروردگارشان به سجده و قیام بودند، با خداى خود مناجات داشتند و از معبودشان نجات خویش را از عذاب درخواست مى‏کردند، به خدا سوگند آنان را در این حال دیدم در حالى از این که عباداتشان پذیرفته نشود مى‏ترسیدند، و از کیفر و عذاب خدا در حالت بیم به سر مى‏بردند!! «8» صاحب کشف الاسرار مى‏گوید: در قرآن مجید هزار جاى از نماز سخن به میان آمده است، این هزار مرحله به صورت فرمان به نماز، و خبر از نماز و بیان‏ پاداش آن، و توضیح کیفر ترک آن است، چه به صورت تصریح و چه بر وجه تعریض.

بدانکه هیچ عبادت مانند نماز نیست، و هر که آن را رها کند و به جاى نیاورد دلیل بر این است که وى را اندر دل نیاز نیست و اندر جان با آفریدگار راز نیست. «9»

آیا نماز را نیکو به جاى مى‏آورى؟

حاتم زاهد بر عاصم بن یوسف وارد شد، عاصم به او گفت: اى حاتم آیا نماز را نیکو به جاى آورده‏اى؟ حاتم گفت آرى، عاصم گفت: چگونه نماز به جاى مى‏آورى؟ گفت: هنگامى که وقت نماز نزدیک مى‏شود وضوى جامع و کامل مى‏گیرم، سپس در مکانى که باید نماز بگزارم راست و مستقیم مى‏ایستم، تا همه اعضایم آرام بگیرد، کعبه را میان دو دیده مشاهده مى‏کنم، و مقام را روبروى سینه‏ام، و خدا را بر فراز خود مى‏بینم، خدائى که آنچه در قلب من است مى‏داند، قدمم بر صراط؟، و بهشت در طرف راست و دوزخ در طرف چپم و ملک الموت پشت سرم!

گمان مى‏کنم که این آخرین نماز من است، سپس به نیکى تکبیر مى‏گویم و با فکر و اندیشه و تأمل و دقت به قرائت حمد و سوره مى‏پردازم، و با فروتنى و تواضع رکوع مى‏کنم، و با تضرع و خاکسارى سجده به جاى مى‏آورم آنگاه مى‏نشینم و بر پایه امید به حق تشهد مى‏خوانم، سپس بر اساس سنت پیامبر سلام مى‏گویم آنگاه میان خوف و رجا از جاى بر مى‏خیزم و بر صبر و استقامت در بندگى توجه مى‏کنم و در حفظ آن مى‏کوشم. عاصم گفت: این است نماز تو گفت: آرى سى سال است اینگونه به نماز قیام دارم، عاصم گریست و گفت: من تا کنون به این صورت نماز نخوانده‏ام! «10» وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ‏: [اگر منظور زکات باشد ج 5 میزان از ص 2182 دیده شود]

مما مرکب از حرف من و حرف ما مى‏باشد، حرف من در این آیه شریفه به نظر گروهى از مفسران بزرگ به معناى بعضیت است‏ «11»، به این خاطر در اصطلاح اهل ادب از آن تعبیر به من تبعیضیه شده است، و حرف ما در این ترکیب ماى موصوله است.

رزق به معناى دارائى‏ها و امکانات مادى و معنوى است که حضرت حق از باب لطف و احسان به انسان عطا مى‏کند.

یُنْفِقُونَ‏: جمع مذکر از باب افعال است که ثلاثى مجردش نفق است، نفق به معناى شکاف و خلأ است، چون این کلمه به باب افعال برده شود و به صورت انفاق در آید به معناى پر کردن خلأ و ترمیم شکاف است.

با توجه به مفاهیم لغوى آیه و با استفاده از عمومیت ماى موصوله در مما رزقناهم ترجمه آیه شریفه به طور تقریب به این صورت است.

اهل تقوا کسانى هستند که بخشى از مجموع امکانات مادى و معنوى خدا داده خود را براى از میان برداشتن خلأهاى مادى و معنوى مردم هزینه مى‏کنند.

از ضمیر جمع نا در جمله رزقناهم استفاده مى‏شود که مالک حقیقى و اصلى مجموع امکاناتى که در اختیار انسان است خداست، و انسان جز جانشینى موقت‏ از سوى خدا براى تصرف در آن امکانات نیست، چنان که در سوره مبارکه حدید به این حقیقت تصریح شده است:

وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفِینَ فِیهِ: «12»

و از بخشى از امکاناتى که شما را به عنوان جانشین خود در تصرف در آن قرار داده‏ام براى پر کردن خلأهاى مادى و معنوى مردم هزینه کنید.

قرآن مجموعه هستى و همه امکانات آفرینش و آنچه را در آسمانها و زمین است که بخش بسیار اندکى از امکانات زمین در اختیار انسان است در سیطره مالکیت خدا مى‏داند، و اهل امکانات را مورد عتاب قرار مى‏دهد که چرا در راه خدا از امکاناتى که در دسترس آنان است انفاق نمى‏کنند:

وَ ما لَکُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لِلَّهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ: «13»

و شما را چیست که در مقام انفاق و هزینه کردن اموال و امکانات در راه خدا اقدام نمى‏کنید؟ در حالى که همه میراث آسمانها و زمین فقط در سیطره مالکیت خداست.

انفاق در راه خدا براى از میان بردن خلأ مادى و معنوى مردم که پس از ایمان به غیبت و اقامه نماز ذکر شده از عبادات بسیار بزرگ اسلامى، و از دافعه‏هاى پرقدرت بخل، یا در صورتى که بخیل وارد گردونه آن گردد بهترین داروى علاج بخش بخل است، و این که حضرت حق انفاق را به بخشى و برخى از امکانات تکلیف فرموده براى این است که از اسراف و تبذیر اهل جود و سخاوت و اهلبندگى و عبادت که روشى مذموم و ناپسند است پیش‏گیرى کند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بحار 77 ص 127.

(2)- کشف الاسرار ج 1 ص 47.

(3)- کشف الاسرار ج 1 ص 47.

(4)- بحار 84 ص 261.

(5)- بحار ج 82 ص 202.

(6)- بحار ج 83 ص 25.

(7)- کلمة الله 263 به نقل از فروع کافى.

(8)- کافى ج 2 ص 236.

(9)- کشف الاسرار میبدى ج 1 ص 47.

(10)- روح البیان ج 1 ص 60.